Szesnaście metod pielęgnacji życia i długowieczności
养生长寿十六法
Sztuka pielęgnowania życia (養生之術) i droga do długowieczności (長壽之道) były od wieków poszukiwane przez ludzi.
Wraz z poprawą materialnych warunków życia oraz wzrostem świadomości zdrowotnej, coraz więcej osób zaczęło przykładać wagę do kultywowania ciała i umysłu, stosując ćwiczenia służące usuwaniu chorób i przedłużaniu życia.
Choć nie można twierdzić, że każdy, kto je praktykuje, osiągnie Tao i stanie się nieśmiertelny, to jednak konsekwentne i wytrwałe ćwiczenie przyniesie korzyści w postaci zdrowia, długowieczności i wolności od chorób.
Wprowadzenie
„Szesnaście metod pielęgnowania życia i długowieczności” (養生長壽十六法), znane pierwotnie jako „Szesnaście zaleceń pielęgnacji życia” (養生十六宜), rozpowszechniło się w dynastii Ming. Jego zarys można znaleźć w „Zun Sheng Ba Jian” (《遵生八笺》) i „Xiu Ling Yao Zhi” (《修龄要旨》).
Ostateczna forma została zapisana przez konfucjańskiego lekarza Wang Anga (汪昂) pod koniec dynastii Ming i na początku dynastii Qing w dziele „Wu Yao Yuan Quan · Jin Dan Mi Jue” (《勿药元诠·金丹秘诀》). Metoda ta reguluje qi (氣) i krew (血), pielęgnuje życie i charakter, hartuje wolę i jest prostym, lecz skutecznym sposobem.
1. Włosy należy często czesać (發宜常梳)
Według medycyny chińskiej włosy to „nadmiar krwi” (血之余) i „blask mózgu” (腦之華). Mówi się: „Włosy są kresem krwi” (發，血之穷也). Częste czesanie włosów zapobiega ich siwieniu. Nerki (腎) „mają swój blask we włosach” (其華在發). Głowa jest miejscem spotkania wszystkich yang (諸陽之會), a włosy ją okrywają. Regularne czesanie włosów wspomaga wznoszenie się yang, reguluje meridiany, utrzymuje qi i krew w sile, dodaje energii oraz masuje i stymuluje punkty akupunkturowe na głowie.
Codziennie rano lub wieczorem rozluźnij palce, uformuj „smocze pazury” (龍爪狀) i czesz od linii włosów na czole, przez czubek głowy do tyłu, a następnie odwrotnie, 16 razy. Można przy tym uciskać punkty: Taiyang (太阳), Shangxing (上星), Baihui (百会), Sishencong (四神聪), Shenting (神庭), Touwei (頭維), Fengfu (風府), Yamen (哑门), Fengchi (风池). Nazywa się to „czesaniem włosów” (栉发), potocznie „tysiąc czesań głowy” (千梳頭).
Regularne czesanie włosów pobudza mózg, obniża ciśnienie, usuwa wiatr (祛風), łagodzi swędzenie, wzmacnia i przyciemnia włosy, a także zapobiega bólom głowy, zawrotom, bezsenności, problemom z pamięcią, kołataniu serca, wypadaniu włosów i neurastenii.
2. Twarz należy często pocierać (面宜多擦)
Diagnoza przez obserwację twarzy (望診) jest ważną częścią medycyny chińskiej, gdyż twarz odzwierciedla stan pięciu narządów (五臟). „Serce (心) ma swój blask na twarzy” (其華在面). Na twarzy znajdują się liczne punkty akupunkturowe. Częsty masaż poprawia krążenie, wzmacnia skórę i zapobiega zmarszczkom.
Pocieraj dłonie 72 razy, aż będą gorące, a następnie masuj od brody, przez usta, nos, oczy, czoło, skronie i policzki. Ruchy mają być łagodne, powtarzane do uczucia ciepła na twarzy. Można uciskać punkty: Chengjiang (承浆), Renzhong (人中), Yingxiang (迎香), Yintang (印堂), Jiache (颊车), Xiaguan (下关), Dicang (地仓), Taiyang (太阳), Jingming (睛明). Ćwicz rano i wieczorem po kilkadziesiąt powtórzeń. Jeśli zwilżysz dłonie śliną, efekt będzie lepszy. Metodę tę nazywa się „suchym myciem twarzy” (干洗脸).
Poprawia to krążenie w twarzy, zwiększa elastyczność skóry, redukuje zmarszczki, opóźnia starzenie, rozjaśnia cerę oraz zapobiega przeziębieniom, bólom głowy, drętwieniu twarzy, bólom zębów i zatkaniu nosa.
3. Oczy należy często poruszać (目宜常运)
W medycynie chińskiej uważa się, że wątroba (肝) otwiera się w oczach, wszystkie meridiany łączą się z oczami, a oczy potrzebują krwi, by widzieć. Esencja (精氣) pięciu narządów i sześciu trzewi gromadzi się w oczach. Dlatego masaż i ruchy oczu poprawiają nie tylko wzrok, ale także funkcjonowanie narządów wewnętrznych.
Przymknij oczy, zrelaksuj się, poruszaj gałkami ocznymi po obwodzie w prawo i w lewo po 16 razy, następnie w górę, w dół, w lewo i w prawo po 16 razy. Potem gwałtownie otwórz oczy, patrz przed siebie 3 minuty, ogrzewaj dłonie przez pocieranie i przykładaj do oczu przez 3 minuty. Powtórz cykl, a następnie uciskaj punkty: Jingming (睛明), Zan Zhu (攒竹), Yuyao (鱼腰), Sizhukong (丝竹空), Tongziliao (瞳子髎), Chengqi (承泣), Yuwei (鱼尾).
Ćwiczenie to rozjaśnia wzrok, usuwa zmęczenie oczu, poprawia widzenie, zapobiega krótkowzroczności, leczy choroby oczu oraz zawroty głowy.
4. Uszy należy często opukiwać (耳宜常弹)
W medycynie chińskiej uważa się, że nerki (腎) otwierają się w uszach, łączą się z trzema yin ręki (手三阴), a harmonijne połączenie energii Kan i Li (坎离交) gromadzi qi, co umożliwia dobre słyszenie. Współczesna akupunktura uważa, że uszy odzwierciedlają funkcjonowanie wszystkich narządów ciała, co ma związek ze zdrowiem i długością życia człowieka.
Zakryj uszy dłońmi, palce wskazujące połóż na grzbiet palców środkowych, lekko naciśnij i zsuń je, aby palce uderzyły w okolicę kości potylicznej (w pobliżu punktu Fengchi, 风池), wydając dźwięk przypominający bęben — w „Ośmiu Kawałkach Brokatu” (八段锦) nazywa się to „Bicie bębna nieba” (鸣天鼓) — wykonaj 36 razy. Następnie szybko otwieraj i zamykaj dłonie na uszach 16 razy. Potem kciukiem i palcem wskazującym masuj obrąbek ucha (耳轮) w ruchu zgodnym i przeciwnym do wskazówek zegara po 16 razy.
Metoda ta odświeża umysł, usuwa szumy uszne, chroni słuch, poprawia pamięć, zapobiega i leczy świąd, ból, głuchotę, obrzęki i inne choroby uszu, a także bóle i zawroty głowy.
5. Język należy często opierać o podniebienie (舌宜常抵)
W medycynie chińskiej mówi się, że opieranie czubka języka o podniebienie twarde to „budowanie mostu dla sroki” (搭鹊桥). Ł ączy to meridiany Ren i Du (任督二脉), ułatwia krążenie prawdziwego qi (真气) i prawidłowy obieg Małego Obiegu (小周天), co wzmacnia ciało, usuwa choroby i przedłuża życie.
Czubkiem języka lekko dotykaj podniebienia, delikatnie poruszaj nim w górę, w dół, w lewo i w prawo („Żółty smok wzburza morze”, 黄龙搅海), jednocześnie oblizując dziąsła górne i dolne, od wewnątrz i z zewnątrz, wielokrotnie, aż pojawi się ślina.
Metoda ta nawilża i wytwarza płyny ustrojowe (生津), odżywia yin (滋阴), usuwa gorąco (清热), wspomaga trawienie, wzmacnia śledzionę i żołądek, wzmacnia zęby, zapobiega zapaleniu gardła i chorobom zębów.
6. Zęby należy często stukać (齿宜常叩)
Według medycyny chińskiej zęby są „esencją kości” (骨之萃), a nerki zarządzają kośćmi (肾主骨). Jeśli nerki są słabe, zęby się rozchwieją; jeśli esencja jest mocna, zęby są twarde. Mówi się także: „Zęby to kres kości” (齿，骨之穷也). „Codzienne stukanie w zęby chroni je przed próchnicą”.
Zrelaksuj się, zamknij usta lekko, stukaj górnymi i dolnymi zębami o siebie: najpierw trzonowce, potem siekacze, następnie kły w układzie krzyżowym. Rano i wieczorem wykonuj po 36 stuknięć. Po zakończeniu powoli przełknij zgromadzoną ślinę w trzech porcjach.
Metoda ta poprawia krążenie w jamie ustnej, wzmacnia zęby, upiększa i odżywia skórę twarzy, a także odżywia yin, wzmacnia nerki, zapobiega chorobom zębów i jamy ustnej.
7. Ślinę należy często połykać (津宜常咽)
Medycyna chińska uważa, że ślina (津) powstaje z esencji nerek (肾精所化), a jej połykanie odżywia qi nerek. Mówi się: po połknięciu ślina w sercu zamienia się w krew, w wątrobie poprawia wzrok, w śledzionie odżywia ducha, w płucach wspomaga qi, a w nerkach tworzy esencję — wtedy kości są sprawne, a choroby nie powstają. Dawni mistrzowie zdrowia cenili ślinę jak złoto, nazywając ją „złotą śliną” (金津), „jadeitowym płynem” (玉液) lub „boską wodą” (神水).
Zrelaksuj się, zamknij oczy i usta, oprzyj język o podniebienie, wytwórz ślinę, poruszając językiem („czerwony smok wzburza morze”, 赤龙搅之), przepłucz nią usta przy stukaniu w zęby, następnie powoli połykaj, koncentrując umysł na dolnym polu eliksiru (丹田).
Metoda ta wspomaga metabolizm, chroni zęby, zapobiega chorobom jamy ustnej, wzmacnia esencję nerek, odżywia pięć narządów, opóźnia starzenie, poprawia apetyt, trawienie, reguluje śledzionę i żołądek, odżywia płuca, zapobiega zapaleniu gardła, dziąseł i owrzodzeniom.
8. Mętną qi należy często wydychać (浊宜常呵)
„Mętna qi” oznacza różne zużyte i szkodliwe gazy w ciele. Medycyna chińska uważa, że człowiek rodzi się z qi nieba i ziemi (天地阴阳之气), a jego ciało formuje się z krwi i mięsa. Qi krąży w organizmie, utrzymując harmonię qi i krwi. Współczesny człowiek często szkodzi sobie emocjami: smutkiem, gniewem, strachem, zmartwieniem. Większość chorób pochodzi od zaburzeń qi, powodując wzdęcia, nagromadzenia, duszność, odbijania i trudności w przełykaniu — mętna qi powstaje właśnie z takich zaburzeń.
Codziennie rano w czystym, świeżym otoczeniu, rozluźnij ciało, oczyść umysł, wdychaj powoli świeże powietrze nosem, kierując qi do dolnego pola eliksiru. Gdy klatka piersiowa i brzuch są pełne qi, powoli otwieraj usta i wydychaj mętną qi. Jeden wdech i jeden wydech to jeden cykl. Po sześciu cyklach można wdychać dłużej, a wydychać krócej, koncentrując się na dolnym polu eliksiru. Przy wdechu unieś pięty, język oprzyj o podniebienie („most sroki”), podciągnij mięśnie krocza (谷道); przy wydechu opuść pięty, język połóż płasko, wypowiadaj cicho „he” (呵). Wykonaj 16 razy — to jest „wydychanie starego i wdychanie nowego” (吐故纳新).
Metoda ta usuwa nagromadzenia, reguluje qi płuc, otwiera klatkę piersiową, harmonizuje emocje, poprawia krążenie krwi, przyspiesza metabolizm, zapobiega duszności, kaszlowi, odbijaniu i trudnościom w przełykaniu.
9. Brzuch należy często masować (腹宜常摩)
W medycynie chińskiej brzuch jest „twierdzą” pięciu narządów i sześciu trzewi, źródłem yin-yang i qi-krwi. Przez brzuch przechodzą wszystkie meridiany, a liczne ważne punkty akupunkturowe znajdują się właśnie tutaj — jest to strategiczne miejsce ciała. Częsty masaż brzucha jest metodą pielęgnowania życia.
Stojąc, rozstaw stopy na szerokość barków, weź pełny wdech, nie wydychaj, energicznie potrzyj dłonie, połóż lewą dłoń na prawej (punkty Laogong, 劳宫, jeden na drugim) na pępku, masuj ruchem okrężnym zgodnie z ruchem wskazówek zegara 36 razy, a potem przeciwnie 36 razy. Masaż wykonuj delikatnie, jednocześnie uciskając punkty: Guanyuan (关元), Qihai (气海), Tianshu (天枢), Zhongwan (中脘), Shenque (神阙).
Metoda ta wspomaga trawienie i apetyt, poprawia krążenie krwi, ogrzewa dolne pole eliksiru, zapobiega i leczy ból żołądka, zaparcia, moczenie nocne, przewlekłe zapalenie jelit i chorobę wrzodową.
10. Klatkę piersiową należy chronić (胸宜常护)
Klatka piersiowa mieści serce i płuca, dlatego trzeba ją chronić przed urazami.
Siedząc lub stojąc, uspokój umysł, nie rozpraszaj uwagi. Najpierw masuj lub opukuj prawą ręką lewą stronę klatki piersiowej, potem lewą ręką prawą stronę, naprzemiennie, z góry na dół i z dołu do góry, po 36 razy na każdą stronę.
Metoda ta ogrzewa klatkę piersiową, wzmacnia serce, leczy duszność, kołatanie serca, ucisk w klatce, ból żeber, zapobiega rozedmie płuc, chorobie wieńcowej i słabemu rozwojowi mięśni klatki piersiowej.
11. Plecy należy utrzymywać w cieple (背宜常暖)
Medycyna chińska uważa, że plecy są „filarami” ciała. Plecy to droga meridianu Du (督脉), a wzdłuż kręgosłupa znajdują się punkty Huatuojiaji (华佗夹脊穴), związane z pięcioma narządami, sześcioma trzewiami i narządami nadzwyczajnymi (奇恒之府). Dlatego lekarze i mistrzowie zdrowia przywiązywali do pleców wielką wagę.
Siedząc lub stojąc, uspokój się, opukuj prawą ręką lewą stronę pleców, a lewą ręką prawą stronę, z góry na dół, po 36 razy każdą stronę. W „Yijinjing” (易筋经) klasztoru Shaolin wykonuje się także pocieranie pleców oburącz 100 razy lub opukiwanie woreczkiem zboża.
Regularne opukiwanie i masaż pleców oraz ucisk punktów akupunkturowych poprawia krążenie qi i krwi oraz zapobiega rozedmie płuc, zapaleniu oskrzeli, przerostom kostnym kręgosłupa i nadwyrężeniom mięśni lędźwiowych.
12. Ciało należy często nacierać (身宜常沐)
Częste pocieranie skóry dłonią na sucho dawniej nazywano „suchą kąpielą” (干沐浴). Poprawia to krążenie qi i krwi oraz odżywia skórę. Jeśli używa się przy tym śliny, efekt jest jeszcze lepszy.
Energicznie potrzyj dłonie, od czubka głowy (punkt Baihui, 百会) do twarzy, od szyi do ramion, rąk, klatki piersiowej, brzucha, bioder i nóg, w górę i w dół 36 razy. Jednocześnie uciskaj punkty: Baihui (百会), Taiyang (太阳), Shanzhong (膻中), Guanyuan (关元), Qihai (气海), Shenque (神阙), Shenshu (肾俞), Jianyu (肩髃), Quchi (曲池), Neiguan (内关), Hegu (合谷), Fengshi (风市), Zusanli (足三里), Kunlun (昆仑), Weizhong (委中), Sanyinjiao (三阴交), Jiexi (解溪), Dadun (大敦), Neiting (内庭).
Metoda ta reguluje qi i krew, poprawia krążenie obwodowe, przyspiesza metabolizm, wygładza skórę, usuwa zmęczenie, poprawia elastyczność skóry i redukuje zmarszczki.
13. Stawy należy często poruszać (肢节宜常摇)
Stawy (肢节) to przeguby czterech kończyn. „Poruszanie” oznacza ćwiczenie, obrót, trening. Ruch w stawach zapobiega ich sztywnieniu.
Trzymając ręce luźno lub zaciśnięte, obracaj ramionami w stawie barkowym, najpierw w lewo, potem w prawo („pojedynczy obrót kołowrotem”), następnie obiema rękami jednocześnie („podwójny obrót kołowrotem”) po 36 razy. Potem oprzyj ręce na biodrach, kopnij nogami do przodu, do tyłu i w bok po 16 razy, na końcu pochylaj i odchylaj tułów do przodu, do tyłu i na boki po 16 razy.
Metoda ta poprawia krążenie krwi, zwiększa elastyczność stawów, wzmacnia ścięgna i kości, rozluźnia kończyny oraz zapobiega zapaleniom stawów, zwyrodnieniom kręgosłupa i kontuzjom.
14. Środek stopy należy często pocierać (足心宜常搓)
Pocieranie środka stopy (足心) oznacza masaż punktu Yongquan (涌泉穴) meridianu nerek, położonego w przedniej jednej trzeciej części stopy, w zagłębieniu. Jest to ważny punkt zdrowotny. Dawni mistrzowie zdrowia chętnie stosowali tę metodę. Regularne wykonywanie powoduje powstawanie śliny, harmonizuje serce i nerki, równoważy wodę i ogień.
Wieczorem, po umyciu stóp w ciepłej wodzie, energicznie potrzyj dłonie, pocieraj punkty Yongquan (涌泉穴) na obu stopach 36 razy każdą dłonią, im więcej, tym lepiej. Jeśli stopy są gorące, poruszaj nimi i odpocznij. Jest to „metoda pocierania punktu Yongquan”.
Metoda ta usuwa gorąco, uspokaja wątrobę, poprawia wzrok, działa uspokajająco, zapobiega zawrotom głowy, bezsenności, kołataniu serca i nadciśnieniu.
15. Odbyt należy często zaciskać (谷道宜常撮)
„Gu dao” (谷道) to odbyt. „Zaciskać” oznacza napinać i wciągać. Ćwiczenie to wspomaga łączenie meridianów Ren i Du („most sroki”). Zaciskanie odbytu powoduje skurcz obszaru krocza, stymulując punkty Changqiang (长强穴) i Huiyin (会阴穴), co wspomaga praktykę Małego Obiegu.
Stojąc, rozluźnij się, skup umysł, wdychaj nosem powoli, lekko napinaj brzuch, unoś odbyt i krocze, zatrzymaj na chwilę, rozluźnij się i wydychaj. Jeden wdech i jeden wydech to jeden cykl, powtórz 16 razy. Nazywa się to „zaciskaniem Gu dao”, potocznie „unoszeniem odbytu” (提肛).
Metoda ta łączy meridiany Ren i Du, usprawnia krążenie qi, wzmacnia esencję, odżywia nerki, pomaga leczyć zaparcia, polucje, wypadanie odbytu, wypadanie macicy i choroby odbytu.
16. Podczas oddawania moczu i stolca – zachować milczenie (大小便勿言)
W medycynie chińskiej uważa się, że Shèn (腎, nerki) kontrolują oddawanie stolca i moczu, a także odpowiadają za utrzymanie zdrowych zębów. Dlatego w starożytnych praktykach yangsheng (養生, pielęgnowania życia) zwracano dużą uwagę na prowadzenie i regulację dwóch yin (二陰 – czyli funkcji wydalania moczu i stolca). Technika ta była powszechnie stosowana w dawnych metodach podtrzymywania zdrowia. Jak mawiali starożytni: „Na początku nie odczuwa się wyraźnego efektu, lecz po stu dniach regularnego stosowania korzyści są niezmierzone. W porównaniu z zażywaniem lekarstw efekt jest stukrotnie lepszy. Dlatego przy długotrwałym utrzymaniu praktyki można wzmocnić nerki, utwardzić zęby, zachować yuánqì (元氣), usuwać szkodliwe substancje i zachowywać to, co prawidłowe”.
Podczas oddawania stolca lub moczu należy trzymać usta zamknięte, zaciśnięte zęby, język docisnąć do podniebienia, wzrok skierować ku górze, oddychać naturalnie, bez mówienia, a tym bardziej bez palenia papierosów. Dzięki temu jīngqì (精氣) nie ulegnie rozproszeniu. Dopiero po zakończeniu wydalania można się rozluźnić i wypuścić głęboki oddech, aby usunąć pozostałe w ciele mętne qi (濁氣). To właśnie nazywa się „zamknięciem niebiańskiej bramy” (閉天門).
Praktyka ta może wzmocnić zęby, pobudzić wydzielanie śliny, odżywić nerki, zachować yuánqì, zapobiegać chorobom zębów, regulować funkcję wydalania i wspomagać procesy metaboliczne.
Aby zachować zdrowie ciała oraz przedłużyć życie, należy koniecznie zgłębiać dao (道) pielęgnowania zdrowia. W powyżej opisanych „Szesnastu metodach długowieczności i pielęgnowania życia” znajdują się zarówno ćwiczenia dynamiczne, jak i statyczne, łączące ruch z bezruchem; są tam metody treningowe oraz metody pielęgnacyjne – jedne wspierają drugie. Można według własnego stanu zdrowia wybierać pojedyncze lub kilka metod do praktyki. Jeśli będzie się je stosować wytrwale i systematycznie, z pewnością osiągnie się oczekiwane, znakomite efekty.
