Główne sposoby myślenia
w Medycynie Chińskiej
Medycyna chińska posługuje się oryginalnymi metodami myślenia, zakorzenionymi w tradycyjnej kulturze chińskiej. Odzwierciedlają one istotę i cechy TCM, mając ważne znaczenie dla teorii, praktyki klinicznej i innowacji badawczych.
I. Myślenie obrazowe (象思维)
Myślenie obrazowe opiera się na formach, zjawiskach i wyobrażeniach, poprzez analogie i korespondencje rozpoznaje prawa rozwoju rzeczy oraz naturę życia i chorób. Pochodzi z koncepcji „obrazu” (xiang 象) w Zhou Yi (《周易》).
Jak zapisano w Yi Zhuan • Xici Shang (《易传•系辞上》): „Święty człowiek widząc subtelności świata, porównuje je do form i kształtów, nadaje im odpowiednie obrazy — stąd nazwa ‘obraz’.”
Obejmuje trzy formy: myślenie oparte na obrazach, na wyobrażeniach i na korespondencjach.
1. Myślenie oparte na obrazach (形象思维)
Polega na obserwacji, analizie i rozwiązywaniu problemów poprzez bezpośrednie formy wizualne, jak w TCM pojęcia „obraz narządów” (藏象), „obraz języka” (舌象), „obraz pulsu” (脉象). Nie ogranicza się do obserwacji, lecz wykorzystuje analogię i kreatywne wnioskowanie, np. drżenie kończyn od wiatru klasyfikowane jako „patogen wiatru” (风邪), czy nazewnictwo ziół według kształtu (np. Ren Shen 人参, Bai Tou Weng 白头翁, Wu Tou 乌头). Inspiruje skojarzenia, intuicję i myślenie dywergencyjne.
2. Myślenie oparte na wyobrażeniach (意象思维)
Na bazie myślenia obrazowego dokonuje się abstrakcji istoty rzeczy. Yi Zhuan mówi: „Ustawić obraz, by wyrazić intencję.” Przykładem jest przypisanie wątrobie (肝) elementu drewna (木) z powodu podobieństwa funkcji rozpraszania i wznoszenia do wiosennego wzrostu drzew. Obejmuje obserwację zmian w zjawiskach niebieskich i ziemskich oraz w obrazach narządów, języka, pulsu, by przewidzieć przebieg choroby („ocenić wnętrze na podstawie zewnętrznego” 司外揣内). Łączy wiedzę i intuicję, uchwytuje dynamikę funkcji, ustala przyczynę i mechanizm choroby oraz zasady leczenia.
3. Myślenie oparte na korespondencjach (应象思维)
Opiera się na zasadzie „dobierania obrazów przez podobieństwo” — grupowania podobnych zjawisk i szukania zgodnych qi. Jak w Su Wen • Yin Yang Ying Xiang Da Lun (《素问•阴阳应象大论》): „Łączyć yin-yang nieba i ziemi z yin-yang człowieka, ich obrazy odpowiadają sobie — stąd nazwa rozdziału.”
Przykłady: „cztery morza” odpowiadające morzu qi, morzu krwi w ciele; „dwanaście rzek” — dwunastu meridianom; typy pulsu („wątroby jak struna, serca jak haczyk…” itd.) odpowiadają zmianom yang w czterech porach roku. W diagnostyce różnicowej i doborze leków kieruje się tą zasadą.
Myślenie obrazowe łączy obrazy, wyobrażenia i korespondencje, kategoryzuje rzeczy, analizuje całościowo, osiągając zrozumienie relacji między naturą, społeczeństwem i dynamicznymi funkcjami organizmu.
II. Myślenie systemowe (系统思维)
Myślenie systemowe traktuje obiekt poznania jako system, bada relacje między elementami oraz ich powiązania ze środowiskiem zewnętrznym, analizując całość.
Zhou Yi stworzył podstawy tego myślenia w TCM. Jak mówi Su Wen • Tian Yuan Ji Da Lun (《素问•天元纪大论》): „Wielka pustka otacza, powstaje źródło przemian…”
1. Makrocałościowe podejście (整体宏观)
Rozpoznaje rzeczy z perspektywy całości, odzwierciedlając ideę „wielkiej jedności”, np. monizm qi, teoria yin-yang, teoria pięciu elementów (五行学说). TCM uważa, że z yuan qi (元气) powstają yin i yang, z nich pięć elementów, z których rodzą się wszystkie rzeczy.
Jak w Laozi • rozdz. 42 i Yi Zhuan • Xici Shang. Leczenie obejmuje powiązania człowieka z naturą, społeczeństwem i wewnętrznymi systemami.
2. Jedność człowieka i nieba (天人合一)
Zakłada wspólne źródło, strukturę i rytm człowieka i kosmosu.
Przykłady: „człowiek naśladuje ziemię, ziemia niebo, niebo Dao, Dao naturę” (Laozi 25), „niebo i ziemia rodzą się ze mną” (Zhuangzi). W Su Wen opisano wspólność qi, budowy i rytmów. W praktyce prowadzi to do synchronizacji leczenia z rytmami przyrody.
3. Jedność formy i ducha (形神合一)
Forma (形) oznacza ciało i substancje życia, duch (神) — władcę i przejaw życia. Są wzajemnie powiązane: forma jest nośnikiem ducha, duch funkcją formy. Uszkodzenie ciała prowadzi do utraty ducha. TCM w profilaktyce, terapii i rehabilitacji podkreśla równowagę formy i ducha.
III. Myślenie o zmianach (变易思维)
Myślenie o zmianach kładzie nacisk na prawa ruchu i przemian zjawisk. W TCM służy do badania życia, zdrowia, zapobiegania i leczenia chorób. „Zmiana” (变易) oznacza przekształcenie, widoczna jest szczególnie w Zhou Yi: „Zmiana jako stałość nie może być oddalona…”. Wszystkie rzeczy pozostają w ruchu i zmianie, utrzymując równowagę.
1. Ruch wieczny (恒动变化)
Wszystkie zjawiska trwają w ruchu. „Ruch jest wieczny, spoczynek chwilowy.” Proces życia, funkcje narządów, krążenie qi, krwi, płynów ustrojowych — wszystko podlega zmianom. Su Wen mówi: „Powstanie rzeczy wynika z przemiany, szczyt — ze zmiany.” „Zmiana” to proces ilościowy, „przemiana” (化) — jakościowy. Qi ji (气机) i shen ji (神机) są podstawą życia, bing ji (病机) — kluczem w diagnostyce. Zmiany wynikają z dynamiki yin-yang, jak w Yi Zhuan: „Twarde i miękkie popychają się i rodzą zmianę.” Leczenie wymaga rozpoznania yin-yang i dążenia do równowagi.
2. Wzajemne przyciąganie ruchu i spoczynku (动静相召)
Ruch to yang, spoczynek to yin; w ruchu jest spoczynek, w spoczynku ruch. Jak w Su Wen: „Czyste yang wznosi się ku niebu, mętne yin powraca na ziemię…” Myślenie to podkreśla absolutność ruchu i względność spoczynku, który jest warunkiem rozwoju. Sednem jest „osiągnięcie środka i harmonii” (致中和), czyli równowagi yin-yang. Stan zdrowia to dynamiczna równowaga narządów, qi, krwi i płynów. Jej utrata prowadzi do zaburzeń yin-yang i chorób. Profilaktyka i terapia opiera się na zasadzie „obserwuj yin-yang i dostosuj, dążąc do równowagi”.