Terapia bańkami
Metoda stawiania baniek polega na użyciu bańki jako narzędzia terapeutycznego, w której za pomocą ciepła (zazwyczaj płomienia) usuwa się powietrze z jej wnętrza, tworząc podciśnienie. Dzięki temu bańka przylega do powierzchni skóry w okolicy punktów akupunkturowych (腧穴 shùxué) lub innych miejsc wymagających zabiegu, wywołując bodziec cieplny oraz miejscowe przekrwienie, zasinienie (瘀血 yūxuè) lub powstawanie pęcherzy.
Najwcześniejsze wzmianki o tej metodzie pochodzą z dzieła „Zhou Hou Fang” (《肘后方》), gdzie stosowano bańki zrobione z rogów bydła do usuwania ropy i krwi w schorzeniach chirurgicznych. Dlatego też metoda ta była nazywana „metodą rogów” (角法) lub „metodą ssącą” (吸筒法).
Wraz z rozwojem praktyki medycznej udoskonalono materiały używane do wyrobu baniek, sposoby ich stosowania oraz poszerzono zakres wskazań. Obecnie używa się jej nie tylko w schorzeniach chirurgicznych, lecz także w niektórych chorobach wewnętrznych. Często łączy się ją z akupunkturą (针灸疗法 zhēnjiǔ liáofǎ), a jej działanie jest zbliżone do moksoterapii (灸法 jiǔfǎ).
I. Rodzaje baniek (罐的种类)
Istnieje wiele rodzajów baniek, z których w praktyce klinicznej najczęściej stosuje się następujące:
1. Bańki bambusowe (竹罐)
– wykonane z twardego, nieuszkodzonego bambusa w formie walca.
Zalety:
łatwo dostępne, tanie, lekkie i nietłukące.
Wady:
podatne na pękanie i nieszczelność, mają słabą siłę ssania.
2. Bańki ceramiczne (陶罐)
– wytwarzane z gliny, mają kształt podobny do bębenka.
Zalety:
duża siła przylegania.
Wady:
łatwo się tłuką i ulegają zniszczeniu.
3. Bańki szklane (玻璃罐)
– kuliste, z gładkim i szerokim otworem.
Zalety:
przezroczystość pozwala obserwować stopień przekrwienia lub zasinienia skóry w czasie zabiegu.
Wady:
kruche i podatne na stłuczenie.
4. Bańki próżniowe (抽气罐)
– wykonane z tworzywa sztucznego, z zaworem umożliwiającym odsysanie powietrza za pomocą pompki.
II. Metody wykonywania zabiegu (操作方法)
Istnieje kilka sposobów wykonywania zabiegu stawiania baniek:
1. Metody z użyciem ognia (火罐)
– wykorzystują ciepło płomienia do usunięcia powietrza z wnętrza bańki i wytworzenia podciśnienia, dzięki czemu bańka przylega do skóry.
a) Metoda wrzucania ognia (投火法)
– zapaloną kartkę papieru wrzuca się do wnętrza bańki, po czym szybko przykłada bańkę do skóry (zwykle z boku). Należy uważać, aby płonący materiał nie spadł na skórę i nie spowodował oparzenia.
b) Metoda błyskawicznego ognia (闪火法)
– zapaloną kulkę waty nasączoną alkoholem trzyma się szczypcami lub kleszczami, szybko wprowadza do wnętrza bańki, wykonując 1–3 obroty w jej środkowej części, po czym natychmiast wyjmuje i przykłada bańkę do skóry. Jest to najczęściej stosowana i bezpieczna metoda, nieograniczona pozycją pacjenta.
c) Metoda z przyklejoną watą (贴棉法)
– na wewnętrzną ścianę bańki przykleja się niewielki (ok. 1 cm²) kawałek waty nasączonej alkoholem (95%), zapala ją i przykłada bańkę do skóry. Stosowana głównie przy stawianiu baniek w pozycji bocznej.
d) Metoda z rusztem ogniowym (架火法)
– na niepalnym ruszcie (2–3 cm²) umieszcza się watę nasączoną alkoholem 95%, zapala ją i przykłada bańkę. Przy zdejmowaniu należy uważać, by nie strącić płonącej waty, aby nie doszło do oparzenia. Stosowana głównie w pozycji leżącej.
2. Metoda z gorącą wodą (水罐法)
– stosowana głównie z bańkami bambusowymi.
Bańki gotuje się we wrzącej wodzie, następnie szybko wylewa się wodę i przykłada do skóry (wcześniej ochładzając krawędź wilgotnym ręcznikiem). Wytworzone podciśnienie powoduje przylgnięcie bańki. Może być stosowana na dowolnej części ciała.
III. Zastosowanie różnych technik stawiania baniek (各种拔罐法的运用)
1. Pojedyncza bańka (单罐)
– stosowana w ograniczonych zmianach chorobowych lub w miejscach największego bólu uciskowego. Przykład: przy chorobach żołądka bańkę stawia się w punkcie Zhongwan (中院穴), a przy zapaleniu ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego – w punkcie Jianyu (肩髃穴).
– używana w rozległych zmianach chorobowych. Liczbę i rozmieszczenie baniek dobiera się zgodnie z anatomią i lokalizacją zmian.
Przy przeciążeniu mięśni stosuje się metodę szeregową (排罐法) – kilka baniek ustawionych wzdłuż przebiegu mięśnia. W chorobach narządów wewnętrznych bańki ustawia się równolegle w miejscach odpowiadających anatomicznej lokalizacji danego narządu.
3. Metoda błyskawiczna (闪罐)
– bańkę szybko przykłada się i natychmiast zdejmuje, powtarzając ten proces wielokrotnie, aż do zaczerwienienia skóry. Stosowana przy drętwieniu, bólu, osłabieniu funkcji nerwowo-mięśniowych (np. w porażeniu nerwu twarzowego – 面瘫).
4. Metoda z pozostawieniem bańki (留罐)
– bańki pozostawia się na 5–15 minut. Przy dużych bańkach lub silnym podciśnieniu czas należy skrócić. Na obszarach o cienkiej skórze czas powinien być krótszy, aby uniknąć uszkodzenia skóry.
5. Metoda przesuwania bańki (推罐 / 走罐 / 飞罐)
– stosowana na dużych, umięśnionych powierzchniach (np. plecy, uda).
Na skórę nakłada się olejek poślizgowy, przykłada dużą, gładką szklaną bańkę, a następnie przesuwa ją w przód i w tył po skórze, aż do lekkiego zaczerwienienia.
6. Bańki lecznicze z użyciem ziół (药罐) – dwa główne rodzaje:
a) Bańki gotowane z lekami (煮药罐)
– woreczek z ziołami (np. na reumatyzm – 风湿痛) gotuje się w wodzie, a następnie w tym wywarze podgrzewa bańki bambusowe i stosuje jak w metodzie z gorącą wodą.
b) Bańki z roztworem leczniczym (贮药罐)
– w bańkach próżniowych umieszcza się roztwory (1/2–2/3 objętości) takie jak nalewka z ostrej papryki, ekstrakt liangmianzhen (两面针酊), sok z imbiru (生姜汁) lub wino reumatyczne (风湿酒). Po przyłożeniu bańki stosuje się standardową metodę odsysania. Używane przy reumatyzmie, astmie, kaszlu, przeziębieniu, chorobie wrzodowej, przewlekłym zapaleniu żołądka, niestrawności, łuszczycy itp.
7. Bańki z igłą (针罐)
– po wykonaniu akupunktury (针刺 zhēncì) i uzyskaniu odpowiedniego bodźca pozostawia się igłę, a następnie przykłada bańkę nad miejscem nakłucia.
Jeśli dodatkowo stosuje się roztwory ziołowe, metoda nosi nazwę bańki igłowo-leczniczej (针药罐). Stosowana głównie przy reumatyzmie (风湿病).
8. Bańki z upuszczaniem krwi (刺血拔罐 / 刺络拔罐)
– po wcześniejszym wykonaniu upuszczenia krwi za pomocą igły trójkątnej (三棱针) lub igły grubej, przykłada się bańkę, aby wzmocnić efekt krwawienia i oczyszczenia.
Metoda ta jest skuteczna przy ostrych i przewlekłych urazach tkanek miękkich, atopowym zapaleniu skóry (AZS), świądzie skóry, róży (丹毒), neurastenii, zaburzeniach czynnościowych układu pokarmowego (胃肠神经官能症) i innych.
IV. Zakres wskazań (适应范围)
Metoda stawiania baniek działa poprzez rozgrzewanie meridianów i udrażnianie kolaterali (温经通络), usuwanie wilgoci i zimna (祛湿逐寒), pobudzanie krążenia energii Qi i krwi (行气活血), a także zmniejszanie obrzęku i łagodzenie bólu (消肿止痛).
W praktyce klinicznej stosuje się ją głównie w następujących przypadkach:
• Bóle reumatyczne (风湿痹痛)
– np. bóle barków, pleców, okolicy lędźwiowej i nóg, sztywność karku. Bańki stawia się w miejscu bólu.
• Choroby przewodu pokarmowego (胃肠疾病)
– np. bóle żołądka, bóle brzucha, wymioty, biegunka. Bańki można stawiać na brzuchu i plecach.
• Choroby płuc (肺部疾病)
– np. astma, kaszel. Bańki stosuje się głównie na plecach.
• Bańki z upuszczaniem krwi (刺络拔罐)
– stosowane przy ostrych skręceniach z obecnością krwiaka, czyrakach, róży (丹毒), atopowym zapaleniu skóry (AZS) i innych chorobach skóry. Bańki przykłada się bezpośrednio w miejscu zmiany.
V. Kolor śladów po bańkach (拔罐的颜色)
Stawianie baniek pomaga rozluźnić napięte i sztywne struktury mięśniowo-powięziowe, a także ujawnić ukryte ogniska bólu.
Zgodnie z medycyną chińską (中医), po zabiegu na ciele pojawiają się okrągłe ślady o różnej intensywności barwy, czasem z kropelkami wody lub parą na powierzchni skóry.
Różnice w kolorze i wyglądzie śladów odzwierciedlają kondycję organizmu oraz źródło dolegliwości. Analiza koloru pozwala ocenić stan zdrowia i nasilenie objawów – im ciemniejszy ślad, tym silniejsze zastoje krwi (瘀血 yūxuè) i wilgoci (湿 shī).
Kolor śladu po stawianiu baniek | Typ konstytucji | Znaczenie |
|---|---|---|
Bladoróżowy | Swobodny przepływ qi i krwi | Oznacza, że krążenie krwi w organizmie utrzymuje się w prawidłowym stanie. |
Jasnoczerwony | Nadmiar qi i krwi | Oznacza nadmierny przepływ qi i krwi; konstytucja gorąca, organizm może reagować niepożądanie. |
Ciemnofioletowy | Zastój qi i krwi | Wskazuje na słabe krążenie krwi — stan zastoju qi i krwi; zwykle pojawia się w miejscach przewlekłego przeciążenia lub bólu mięśniowo-stawowego. |
Szaro-biały | Niedobór qi i krwi | Oznacza niedobór qi i krwi; konstytucja osłabiona, możliwy niski poziom odporności. |
Pęcherzyki wodne lub wilgotny ślad | Nadmiar wilgoci | Wskazuje na nadmierną wilgoć wewnętrzną, wymaga regulacji organizmu i usunięcia wilgoci. |
VI. Przeciwwskazania i środki ostrożności (拔罐禁忌及注意事项)
1. Przed zabiegiem:
-
Należy zapewnić pacjentowi wygodną pozycję i dobrać średnicę bańki odpowiednią do miejsca zabiegu.
-
Bańki przykłada się w miejscach płaskich, o pełnej i elastycznej tkance mięśniowej, bez owłosienia i bez wystających kości – aby zapobiec odpadaniu bańki.
-
W przypadku baniek ogniowych należy kontrolować temperaturę, aby uniknąć oparzeń.
-
Przy bańkach próżniowych trzeba regulować siłę podciśnienia, by nie była zbyt duża.
-
Nie stawia się baniek na skórze z owrzodzeniami, obrzękami, reakcjami alergicznymi ani w miejscach przebiegu dużych naczyń krwionośnych.
-
Kobietom w ciąży nie wolno stawiać baniek na brzuchu ani w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
-
Osoby z tendencją do samoistnych krwawień, zaburzeniami krzepliwości lub z nieustającym krwawieniem po urazie nie mogą korzystać z tej metody.
-
U osób z bardzo wrażliwą skórą, nawet niewielkie podciśnienie może wywołać reakcję – w takim przypadku należy unikać zabiegu.
2. W trakcie zabiegu:
-
Ruchy podczas stawiania baniek powinny być delikatne i stabilne, a czas zabiegu nie może być zbyt długi, aby nie doszło do powstania pęcherzy lub uszkodzenia skóry.
-
W przypadku wystąpienia silnego zasinienia, obrzęku, bólu, pęcherzy lub złuszczenia skóry należy natychmiast przerwać zabieg i usunąć bańkę.
-
Jeśli w miejscu zabiegu pojawi się siniak, nie wolno ponownie stawiać tam bańki.
-
Zabieg powinien być wykonywany głównie na plecach, lędźwiach i innych mięśniowych obszarach ciała, z pominięciem klatki piersiowej i okolicy serca oraz jamy brzusznej, aby uniknąć niepożądanych reakcji.
-
Należy uważać, by płomień ani krawędź bańki nie dotknęły skóry.
-
Podczas zabiegu pacjent nie powinien zmieniać pozycji, by zapobiec odpadaniu bańki; jeśli po poprzednim zabiegu pozostają siniaki, nie należy stawiać bańki w tym samym miejscu, dopóki nie znikną.
3. Zdejmowanie bańki (起罐方法):
Podczas zdejmowania bańki należy delikatnie nacisnąć skórę tuż przy jej krawędzi, aby umożliwić dostęp powietrza, po czym spokojnie zdjąć bańkę. Nie wolno jej gwałtownie szarpać ani obracać.
4. Po zabiegu (拔罐后注意):
-
Po stawianiu baniek skóra jest rozgrzana i wrażliwa, dlatego nie należy od razu brać kąpieli. Zaleca się odczekać 2–3 godziny.
-
Jeśli po zabiegu wystąpi silne zmęczenie lub osłabienie, pacjent powinien odpocząć i być obserwowany.
-
Nie należy powtarzać zabiegu w krótkim odstępie czasu, zwłaszcza u osób o osłabionej kondycji.
-
Małe pęcherze mogą się wchłonąć samoistnie; jeśli są większe lub pęknięte, należy je nakłuć jałową igłą, opróżnić płyn, posmarować fioletem gencjanowym (龙胆紫) i założyć jałowy opatrunek, aby uniknąć zakażenia.
VII. Częstotliwość zabiegów (拔罐频率)
Częstotliwość stawiania baniek powinna być umiarkowana – nie im więcej, tym lepiej, i nie im ciemniejszy ślad, tym skuteczniej.
Zaleca się wykonywanie zabiegu nie częściej niż raz w tygodniu, a czas trwania każdej sesji powinien wynosić około 10 minut.
Należy unikać zbyt częstego powtarzania, ponieważ nadmierna reakcja zapalna może prowadzić do osłabienia organizmu, stwardnienia tkanki podskórnej i utraty elastyczności skóry. Skóra oraz ciało potrzebują wystarczająco dużo czasu na regenerację i przywrócenie funkcji fizjologicznych.