top of page

Omówienie nowotworów w TCM

Tradycyjna medycyna chińska (TCM, 中医) jest podsumowaniem wielowiekowych doświadczeń narodu chińskiego w walce z przyrodą i chorobami, powstała w celu przetrwania. Stanowi ona owoc mądrości starożytnych lekarzy chińskich, dysponując systematyczną wiedzą teoretyczną oraz bogatym doświadczeniem klinicznym.

Już w okresie dynastii Yin i Zhou, na inskrypcjach z kości wróżebnych z Yinxu odnotowano nazwę choroby „瘤” (liú) – guz/nowotwór. Wówczas używano terminu „疡医” (yáng yī) – „lekarz wrzodów/ropni”, odpowiedzialnego za leczenie „肿疡” (zhǒngyáng) – guzów i owrzodzeń.

Świadczy to, że już w XI wieku p.n.e. posiadano wiedzę na temat nowotworów. Do dziś w Japonii i Korei nowotwory nazywa się „肿疡” (zhǒngyáng).

Wraz z pogłębiającym się rozumieniem raka przez medycynę chińską, pojawiało się coraz więcej dyskusji dotyczących etiopatogenezy (病因病理, bìngyīn bìnglǐ) nowotworów, różnicowania zespołów chorobowych (辨证, biànzhèng) oraz metod terapeutycznych. Klasyfikacja stała się bardziej szczegółowa, a nazewnictwo coraz bardziej zróżnicowane. Istniały jednak sytuacje, w których ten sam nowotwór określano wieloma różnymi nazwami, a jedna nazwa obejmowała zarówno nowotwory złośliwe, łagodne, jak i schorzenia nienowotworowe. Brakowało systematycznej klasyfikacji oraz jednoznacznego podziału na zmiany łagodne (良性, liángxìng) i złośliwe (恶性, èxìng). Analiza opierała się głównie na opisie konkretnych objawów (症候, zhènghòu) oraz przebiegu klinicznego choroby.

Na ogół TCM dość szczegółowo i precyzyjnie opisuje łagodne i złośliwe guzy (肿瘤, zhǒngliú) zlokalizowane na powierzchni ciała, pozwalając na ich rozróżnienie. Natomiast w przypadku guzów narządów wewnętrznych lub tkanek głębiej położonych, za główny objaw przyjmuje się symptomy wynikające z ucisku (objawy kompresyjne), a obrazy kliniczne zrównuje się z tymi powodowanymi przez nowotwory złośliwe. Przykładowo „噎膈” (yègé – dysfagia/zwężenie przełyku lub wpustu żołądka) oraz „反胃” (fǎnwèi – zastój treści żołądkowej/zwężenie części odźwiernikowej lub antrum żołądka) obejmują zarówno zmiany łagodne, jak i złośliwe.

Zestawiono tu skrótowo nazwy chorób spotykane w literaturze dawnych epok. Literatura medycyny chińskiej jest ogromna jak morze i góry, więc nie da się uniknąć braków, niniejsze służy jedynie jako materiał poglądowy.

Odpowiednik nowotworu złośliwego

Nazwa TCM
Odpowiednia nazwa choroby w medycynie współczesnej
Ye Ge 噎膈
Rak przełyku, rak wpustu dolnej części przełyku
Fan Wei 反胃（胃反、翻胃）
Rak części przedodźwiernikowej żołądka (rak odźwiernika)
Zheng, Ji 癥、积
Nowotwory złośliwe jamy brzusznej
Pi Ji 脾积（痞气）
Rak wątroby, hepatosplenomegalia (powiększenie wątroby i śledziony)
Gan Ji 肝积（肥气、癖黄、肝着）
Guzy wątroby
Fei Ji 肺积（息贲）
Podobne do raka płuc
Xin Ji 心积（伏梁）
Rak żołądka, guzy wątroby, pęcherzyka żółciowego oraz trzustki
Shi Rong 失荣
Chłoniak złośliwy, rak ślinianki przyusznej, przerzutowe raki węzłów chłonnych szyi
Shang Shi Ju 上石疽
Przerzutowe raki węzłów chłonnych szyi, chłoniak złośliwy
Ru Yan 乳岩（乳石疽）
Rak piersi
Du Ru 妒乳
Rak piersi przypominający wyprysk (rak Pageta)
Shi Ying 石瘿
Rak tarczycy
Shen Yan 肾岩
Rak prącia
Jian Chun 茧唇
Rak wargi
She Jun 舌菌
Rak języka
Hou Bai Ye 喉百叶
Rak krtani
Wu Se Dai Xia 五色带下
Rak szyjki macicy, nowotwory złośliwe miednicy
Gu Ju 骨疽
Nowotwory złośliwe i łagodne kości
Shi Jia 石瘕
Mięśniak macicy, guzy łagodne i złośliwe miednicy, macicy, przestrzeni zaotrzewnowej
Huan Ju 缓疽（肉色疽）
Mięsak tkanek miękkich (nowotwory złośliwe tkanek miękkich)
Shi Ding, Hei Ding, Qing Ding, Fan Hua Chuang 石疔、黑疔、青疔、翻花疮
Nowotwory złośliwe skóry i tkanki podskórnej, czerniak, owrzodzenia nowotworowe
Chang Tan 肠覃
Torbiele jajnika, guzy miednicy
Rou Liu 肉瘤
Mięsak tkanek miękkich

Odpowiadające nowotworom łagodnym

Nazwa TCM
Odpowiednia nazwa choroby w medycynie współczesnej
Tan Bao 痰包
Torbiel podjęzykowa
Tan He 痰核
Tłuszczak, przewlekłe zapalenie węzłów chłonnych, gruźlica węzłów
Zhi Liu 脂瘤
Tłuszczak, torbiel gruczołu łojowego
Xue Liu 血瘤
Naczyniak
Qi Liu 气瘤
Guz tkanek miękkich
Jin Liu 筋瘤
Guz tkanek miękkich
Er Jun 耳菌
Brodawczak przewodu słuchowego zewnętrznego
Gu Liu 骨瘤
Łagodny guz kości
Rou Liu 肉瘤
Zaliczany do guzów łagodnych
You, Zhi, Xi Rou, Zhui Sheng Wu 疣、痣、息肉、赘生物
Łagodne twory guzowate

Na podstawie powyższego można stwierdzić, że w zapiskach dotyczących nowotworów (肿瘤) medycyna chińska (中医学) już bardzo wcześnie opisywała diagnostykę i leczenie wielu rodzajów guzów. Istnieje w niej również wiele cennych rozważań dotyczących etiologii (发病原因), patogenezy (病机), różnicowania syndromów i leczenia według rozpoznania (辨证论治), a także zasad terapeutycznych, metod i leków (理法方药) oraz rokowania (预后) w przypadku różnych nowotworów.

Medycyna chińska przywiązywała również wielką wagę do wczesnego wykrywania i wczesnego leczenia (早期发现、早期治疗) oraz do prawidłowej oceny niekorzystnego rokowania złośliwych nowotworów (恶性肿瘤的不良预后). W warunkach starożytnej medycyny, mimo że skuteczność leczenia nowotworów złośliwych była niewielka, w praktyce stosowano wiele metod i środków leczniczych, wysuwając tezę, że „właściwe leczenie (治疗得法)” może przedłużyć życie pacjenta — co odpowiada współczesnemu pojęciu „przeżycia z nowotworem” we wczesnym stadium (带瘤生存的前期概念).

Rak płuc (肺癌)

Rak oskrzelowo-płucny pierwotny (zwany dalej rakiem płuca) jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych, a jego zapadalność i śmiertelność wykazują tendencję wzrostową. Rozkład wiekowy chorych wskazuje na częstsze występowanie u dorosłych powyżej 40. roku życia, ze szczytem zapadalności w przedziale 50–69 lat. Stosunek zachorowalności mężczyzn do kobiet wynosi 2,7 : 1. Szczególnie wysoką zapadalność obserwuje się u mężczyzn palących, powyżej 45. roku życia.

I. Rozważania medycyny chińskiej dotyczące raka płuca

W klasycznej literaturze TCM nie występuje nazwa choroby „rak płuca”, jednakże istnieje wiele opisów zespołów objawów zbliżonych do tego schorzenia.

W Su Wen czytamy: „Objawy kaszlu płuc: kaszel z dusznością, a nawet plucie krwią… twarz obrzęknięta, oddech przeciwny”.

W Ling Shu Jing zapisano: „Kości wyniszczone i suche, mięśnie zapadnięte, w klatce piersiowej pełność Qi, oddychanie utrudnione, ból w środku promieniujący do barków i karku, gorączka, wyniszczenie”.

W Nan Jing wspomniano: „Nagromadzenie w płucu zwane Xi Ben (息賁), pod prawym podżebrzem, duże jak czarka, utrzymujące się długo, powodujące dreszcze, gorączkę naprzemienną, duszność i kaszel, zatory płucne”.

II. Etiologia i patogeneza raka płuca

Etiologia raka płuca nie została dotąd w pełni wyjaśniona. W TCM przyjmuje się, że początek choroby wiąże się z wewnętrzną niewydolnością Qi obronnej (正气内虚) i nagromadzeniem patogennej toksycznej energii (邪毒内结). Główne mechanizmy patogenetyczne:

1. Inwazja toksyn na płuca (邪毒侵肺)

Patogenne toksyny zewnętrzne atakują płuca, zaburzając funkcję rozpraszania i zsyłania Qi (宣降失司). Prowadzi to do zastoju Qi płuc, niedrożności sieci naczyniowych, zastoju Qi i krwi, co sprzyja formowaniu guza.

2. Nagromadzenie flegmy i wilgoci (痰湿内聚)

Osłabienie śledziony powoduje zaburzenia transformacji i transportu, wilgoć przekształca się w flegmę, która zatyka sieci płucne. Dochodzi do zastoju Qi, kondensacji flegmy i toksyn oraz stopniowego tworzenia guza.

3 .Niedobór Qi obronnej (正气内虚)

Zaburzenia równowagi yin-yang w narządach wewnętrznych prowadzą do niedoboru Qi. Osłabienie płuc, śledziony i nerek skutkuje niewydolnością Qi płuc. Palenie papierosów powoduje dodatkowo wysuszanie płynów i wyniszczenie yin, co prowadzi do niedoboru yin płuc, podwójnego deficytu Qi i yin, zaburzenia wznoszenia i opadania Qi. Patogeny zewnętrzne łatwo wnikają, pozostają w płucach, blokują mechanizmy Qi, prowadzą do zastoju krwi i powstania guza.

Współczesna medycyna wskazuje na epidemiologiczne czynniki raka płuca:
zanieczyszczenie powietrza w miastach przemysłowych, palenie tytoniu, promieniowanie jonizujące, przewlekłe narażenie na pyły. Jednakże decydującym czynnikiem pozostają przyczyny wewnętrzne – zdolność organizmu do obrony, równowaga endokrynna, stabilność emocjonalna i homeostaza wewnętrzna.

III. Podział kliniczny raka płuca

  1. Typ centralny – wywodzi się z głównych oskrzeli, oskrzeli płatowych i segmentowych.

  2. ​Typ obwodowy – rozwija się w oskrzelikach końcowych i drobnych.

  3. Inne typy – rozsiany prosówkowy, zapalny, śródpiersiowy, opłucnowy, utajony itp.

Najczęstszy jest typ centralny (stosunek do obwodowego ok. 2 : 1).

IV. Typy histologiczne raka płuca

1. Rak płaskonabłonkowy (鳞状细胞癌) – częstszy u mężczyzn, wyróżnia się postacie wysoko i nisko zróżnicowane, stanowi ok. 40–60%.

2. Rak gruczołowy (腺癌) – w większości typ obwodowy, czasem postać z komórkami przejrzystymi, bliznowaty, stanowi 20–40%.

3. Rak oskrzelikowo-pęcherzykowy (细支气管肺泡癌) – rozproszony w jednym lub obu płucach, w młodszym wieku, jako pojedyncze lub mnogie guzki, albo naciek zapalny przypominający zapalenie płuc, 2–5%.

4. Rak niezróżnicowany (未分化癌) – obejmuje rak drobnokomórkowy (小细胞癌) i wielkokomórkowy, wcześnie nacieka naczynia i węzły chłonne, wysoce złośliwy, ok. 10%.

V. Charakterystyka przerzutów raka płuca

  1. Rak płaskonabłonkowy szerzy się głównie drogą chłonną, najpierw do węzłów wnęki i śródpiersia.
     

  2. Rak drobnokomórkowy i rak gruczołowy częściej przerzutują drogą krwi, zwykle równocześnie do węzłów chłonnych; im bliżej ogniska pierwotnego, tym częstsze przerzuty.
     

  3. Przerzuty częściej po tej samej stronie niż do strony przeciwnej; wątroba i mózg często zajęte wieloogniskowo.
     

  4. Rak płaskonabłonkowy → częściej do wątroby i nerek; rak niezróżnicowany → do wątroby, mózgu i nadnerczy; rak gruczołowy → do mózgu i płuca przeciwległego.

VI. Diagnostyka raka płuca

1. Objawy kliniczne

– kaszel, krwioplucie, ból w klatce piersiowej, gorączka, duszność. Często błędnie rozpoznawany jako zwykłe choroby płuc. Może wystąpić zespół żyły głównej górnej, chrypka (ucisk nerwu krtaniowego wstecznego), objawy guza mózgu. Nawracające infekcje lub niedodma u starszych powinny budzić podejrzenie.

2. Badania radiologiczne (RTG, tomografia)

– cienie guza, zwężenia oskrzeli, przesunięcia, powiększone węzły wnęki i śródpiersia, niedodma.

3. Cytologia plwociny

– czułość >75%, zwłaszcza w raku płaskonabłonkowym i niezróżnicowanym. Możliwe wykrycie postaci utajonej przy ujemnym RTG i bronchoskopii.

5. Scyntygrafia izotopowa płuc (169Yb, 67Ga)

– przydatna w typie obwodowym.

6. Biopsja

– węzłów nadobojczykowych, szyjnych, pachowych, guzków podskórnych, opłucnej, podczas torakotomii – daje pewne rozpoznanie histopatologiczne.

4. Bronchoskopia z biopsją.

VII. Leczenie TCM raka płuca

Zgodnie z teorią TCM należy różnicować niedobór i nadmiar, wewnętrzne i zewnętrzne, opracować recepty w oparciu o połączenie obrazu lokalnego i ogólnego, łączyć rozpoznanie syndromów i chorób, wspierać Qi obronną i usuwać patogeny.

1. Typ niedoboru yin i gorąca toksycznego (阴虚毒热型)

Leczenie:

odżywienie yin, usuwanie gorąca, detoksykacja, rozpraszanie guzów.

Objawy:

suchy kaszel, mało plwociny, plwocina lepka lub z krwią, duszność, ból w klatce piersiowej, rozdrażnienie, bezsenność, stany podgorączkowe, poty nocne, suchość w ustach, zaparcia, chrypka. Język czerwony, cienki żółty nalot, puls cienki, szybki.

2. Typ nagromadzenia flegmy i wilgoci w płucach (痰湿蕴肺型)

Objawy:

obfita plwocina, nasilony kaszel, uczucie pełności w klatce, brak apetytu, biegunki, obrzęki, osłabienie, ból w klatce, język ciemny lub obrzęknięty, nalot biały lepki, puls śliski.

Leczenie:

wzmacnianie śledziony, transformacja flegmy, oczyszczanie płuc, detoksykacja.

3. Typ zastoju Qi i krwi (气血淤滞型)

Objawy:

uporczywy kaszel, duszność, ból kłujący w klatce, zaparcia, suchość jamy ustnej, krwioplucie ciemnoczerwone, wargi sine, język purpurowy z wybroczynami, puls napięty.

Leczenie:

regulacja Qi, usuwanie zastoju, pobudzanie krążenia krwi, detoksykacja.

4. Typ niedoboru płuc i nerek (肺肾两虚型)

Objawy:

kaszel, duszność przy wysiłku, osłabione odkrztuszanie, pełność w klatce i brzuchu, bladość, bóle lędźwi i kolan, zmęczenie, poty samoistne, biegunki, zimne kończyny, niechęć do zimna. Puls głęboki, słaby, język blady, nalot biały.

Leczenie:

ogrzewanie i wzmacnianie śledziony i nerek, uzupełnianie Qi, detoksykacja.

VIII. Leczenie skojarzone TCM i medycyny zachodniej

Kompleksowe leczenie integrujące TCM i medycynę zachodnią stanowi ważną metodę poprawy wyników w raku płuca. Praktyka kliniczna wykazała, że racjonalne łączenie terapii obu systemów pozwala wykorzystać ich mocne strony, wzmocnić odporność organizmu (扶正), a równocześnie maksymalnie zahamować i zniszczyć komórki nowotworowe (祛邪).

Według doniesień, połączenie leków ziołowych z chemioterapią daje lepsze wyniki niż sama chemioterapia – wydłuża przeżycie i poprawia wyniki odległe.

Rak wątroby (肝癌)

肝癌001.jpeg

Rak wątroby opiera się na niedoborze qi (气) i krwi (血) narządów Zang-Fu (脏腑) jako podstawie (ben, 本), zaś zjawisko nagromadzenia qi, krwi, wilgoci, gorąca, zastoju (瘀) i toksyn (毒) stanowi przejaw (biao, 标).

 

Choroba dotyczy głównie wątroby (肝), stopniowo prowadząc do powstania guza (瘕积). Klinicznie głównymi objawami są stwardniałe i bolesne powiększenie prawego podżebrza, wyniszczenie, brak łaknienia, osłabienie, a także żółtaczka lub śpiączka. Rak wątroby jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych we współczesnej praktyce klinicznej.

Rak wątroby poważnie zagraża zdrowiu ludzkości. Według danych epidemiologicznych, częstość zachorowań i umieralność na raka wątroby zajmują trzecie miejsce wśród wszystkich nowotworów złośliwych, zaraz po raku żołądka i płuca. Może wystąpić w każdym wieku, najczęściej jednak między 31. a 50. rokiem życia, przy stosunku mężczyzn do kobiet około 8:1. U większości pacjentów rozpoznanie stawiane jest w stadium zaawansowanym, gdy szanse na zabieg operacyjny są już utracone.

Nowoczesne metody leczenia ograniczają się zwykle do radioterapii, chemioterapii i immunoterapii, które cechują się dużą toksycznością i działaniami niepożądanymi oraz ograniczonym zakresem wskazań i niewielką skutecznością. Obecnie leczenie tradycyjną medycyną chińską (中医药治疗) stało się jednym z głównych sposobów terapii. Dlatego aktywne stosowanie środków TCM w profilaktyce i terapii tej choroby ma dziś istotne znaczenie.

Rak wątroby był wspominany już w „Neijing” (《内经》). Zwracano tam uwagę na trudności wczesnego rozpoznania, szybki przebieg kliniczny, kacheksję w fazie późnej oraz złe rokowanie. W leczeniu podkreślano konieczność przestrzegania zasad doboru leków według rozpoznania syndromów (辨证用药), przy jednoczesnym uwzględnieniu diagnozy choroby (辨病), stosując terapię elastycznie.

W obrazie klinicznym raka wątroby istnieje zasadnicza zgodność między ujęciem TCM i medycyny zachodniej, a zasady różnicowania syndromów i leczenia można odnieść do niniejszego rozdziału.

Charakterystyka zespołów (证候特征)

Niedobór qi i krwi narządów Zang-Fu, nagromadzenie qi, krwi, wilgoci, gorąca, zastoju i toksyn w wątrobie.

​

Objawy główne:

ból w obu podżebrzach, guz w nadbrzuszu, brak apetytu, osłabienie, wzdęcia i wyniszczenie, silny ból w okolicy wątroby promieniujący do barków i pleców, guz postępująco się powiększa, jest twardy i nie daje się ucisnąć.

 

Objawy towarzyszące:

gorączka, biegunka, bóle brzucha, krwawienia z nosa i podskórne. W fazie późnej pojawia się żółtaczka, wodobrzusze i śpiączka. W początkowym stadium język często ma nalot biały lub lepki, a puls jest strunowy i śliski (弦滑) lub śliski i szybki (滑数); w późnym stadium język staje się ciemnoczerwony lub purpurowy, a puls głęboki i cienki.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Niedobór qi i krwi narządów Zang-Fu, osłabienie śledziony z nagromadzeniem wilgoci, powstanie plwociny (痰) i zastój krwi; inwazja zewnętrznych patogenów (六淫邪毒), skondensowanie się zła i toksyn; urazy emocjonalne (七情内伤), długotrwała depresja – wszystko to prowadzi do nagromadzenia qi, krwi, wilgoci, gorąca, zastoju i toksyn w wątrobie i powstania raka wątroby.

2. Osłabienie śledziony i nagromadzenie wilgoci (脾虚湿聚)

Nieregularna dieta uszkadza śledzionę i żołądek, wyczerpuje źródło qi i krwi (气血化源), osłabia „późne niebo” (后天). Śledziona nie przekształca pokarmu w esencję, powstaje flegma i mętna wilgoć, blokująca przepływ qi, co prowadzi do zastoju w wątrobie, połączenia plwociny i krwi, a w efekcie – raka wątroby.

1. Długotrwałe stłumienie emocji (情志久郁)

Wątroba odpowiada za rozpraszanie i regulację qi (肝主疏泄). Jeżeli emocje są długo stłumione, dochodzi do zaburzeń przepływu qi, zastoju qi i krwi – to jeden z głównych czynników powstawania raka wątroby.

3. Nagromadzenie wilgoci, gorąca i toksyn (湿热结毒)

Długotrwały zastój wątroby przemienia się w gorąco i ogień, który kondensuje się w toksynę; zaburzenie transportu i transformacji przez śledzionę sprzyja powstawaniu wewnętrznej wilgoci, która wraz z gorącem tworzy toksyczne nagromadzenia blokujące drogi żółciowe (胆道), prowadząc do powstania guza wątroby, często z towarzyszącym wyciekiem żółci.

4. Niedobór yin wątroby (肝阴亏虚)

Gorące toksyny blokują wątrobę i pęcherzyk żółciowy, z czasem uszczuplają yin wątroby, prowadząc do niedoboru qi i yin oraz wewnętrznego nagromadzenia zła. Jest to „podstawa niedoboru, przejaw nadmiaru” (本虚标实).

Podsumowując, lokalizacja raka wątroby dotyczy wątroby, ale ściśle wiąże się ze śledzioną, pęcherzykiem żółciowym i żołądkiem. Mechanizm choroby jest złożony, zasadniczo polega na niedoborze wewnętrznym i kondensacji toksyn zewnętrznych. Dlatego choroba jest ciężka i trudna do leczenia.

Rozpoznanie (诊断)

  1. Ból w prawym podżebrzu, guz w nadbrzuszu powiększający się progresywnie, twardy i oporny na ucisk, wyniszczenie, brak apetytu, osłabienie.

  2. Długotrwała historia zmniejszonego łaknienia, osłabienia, bólu podżebrza lub żółtaczki, z szybkim postępem choroby.

  3. Pomocne w diagnostyce: USG (B超), tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI), biopsja wątroby, badania biochemiczne i immunologiczne krwi.

Rozpoznanie różnicowe (鉴别诊断)

1. Żółtaczka (黃疸)

Objawia się zażółceniem oczu, skóry i moczu. Główny mechanizm to wilgoć i gorąco, początek może być nagły lub powolny, przebieg krótki lub długi, barwa różna. W raku wątroby cechą dominującą jest postępujące powiększenie twardego guza w nadbrzuszu oraz wyniszczenie, później może wystąpić żółtaczka, ale różni się od klasycznej żółtaczki.

2. Ból podżebrza (胁痛)

Objawia się bólem jednostronnym lub obustronnym w okolicy podżebrza. Patomechanizm może dotyczyć qi, krwi lub obu jednocześnie. Rak wątroby również powoduje ból, głównie po prawej stronie, z twardym, powiększającym się guzem i znacznym wyniszczeniem – choroba ciężka.

3. Puchlina brzuszna (鼓脹)

Zarówno w puchlinie, jak i w późnym stadium raka wątroby występuje powiększenie brzucha i zażółcenie skóry. W raku wątroby guz jest twardy, o nierównej powierzchni, z wyraźnym wyniszczeniem. Puchlina jest trudna do leczenia, lecz rak wątroby jeszcze poważniejszy.

Różnicowanie syndromów i leczenie (辨证论治)

Kluczowe punkty różnicowania（辨證要點）

Po wystąpieniu raka wątroby choroba postępuje szybko i jest ciężka. Należy dokładnie opanować punkty różnicowania.

  1. Rozróżnienie niedoboru i nadmiaru (辨虚实)
    Podstawowy niedobór przejawia się osłabieniem, dusznością wysiłkową, szybkim wyniszczeniem, ziemistą cerą, niechęcią do mówienia; natomiast obecność twardego guza w prawym nadbrzuszu, żółtaczki, wodobrzusza, obrzęków, wzdęcia i uczucia pełności należy do przejawów nadmiaru.
     

  2. Rozpoznanie objawów zagrożenia (辨危候)
    W późnym stadium może wystąpić śpiączka, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwioplucie, płyn w jamie opłucnej i wodobrzusze.

Zasady leczenia (治疗原则)

Rak wątroby cechuje się współistnieniem niedoboru i nadmiaru.

 

W stanach athoge należy leczyć przejaw (biao) – usuwać athogen (祛邪), stosując metody: pobudzanie krążenia krwi I usuwanie zastoju (活血化瘀), rozpraszanie guza (消积消结), usuwanie płynów I rozpraszanie qi (逐水破气).

​

W stanach przewlekłych należy łączyć usuwanie patogenu z wzmacnianiem organizmu (攻补兼施), stosując: wzmacnianie śledziony i qi (健脾益气), odżywianie krwi i zmiękczanie wątroby (养血柔肝), uzupełnianie yin, pobudzanie krwi i usuwanie zastoju, regulowanie qi, usuwanie płynów I obrzęków.

U pacjentów po radio- i chemioterapii leczenie koncentruje się na wzmacnianiu śledziony, regulacji qi, odżywianiu wątroby i nerek, pobudzaniu krwi i usuwaniu zastoju, usuwaniu gorąca i toksyn, wytwarzaniu płynów i nawilżaniu, ogrzewaniu i uzupełnianiu qi i krwi – co ma działanie zmniejszające toksyczność i zwiększające skuteczność terapii.

Leczenie według syndromów (分证论治)

1. Zastój qi wątroby (肝气郁结)

Objawy:

ból i uczucie rozpierania w prawym podżebrzu, uczucie ucisku w klatce piersiowej, skłonność do wzdychania, brak apetytu, biegunki, guz pod prawym podżebrzem, język z cienkim, lepkim nalotem, puls strunowy (弦).

Terapia:

rozpraszanie zastoju wątroby i wzmacnianie śledziony, pobudzanie krwi i usuwanie zastoju.

2. Zastój qi i krwi (气滞血瘀)

3. Nagromadzenie wilgoci, gorąca i toksyn (湿热聚毒)

Objawy:

duży guz podżebrzny, ból promieniujący do pleców, oporność na ucisk, nasilające się w nocy, wzdęcia, brak apetytu, nieregularne wypróżnienia, osłabienie, język ciemnopurpurowy z wybroczynami, puls głęboki i cienki lub strunowy i szorstki (弦涩).

Terapia:

pobudzanie qi i krwi, usuwanie zastoju i rozpraszanie guza.

Objawy:

drażliwość, żółtaczka skóry i oczu, suchość i gorycz w ustach, brak apetytu, wzdęcia, kłujący ból w podżebrzu, czerwony mocz, zaparcia, język ciemnopurpurowy z żółtym, lepkim nalotem, puls strunowy i śliski lub śliski i szybki.

Terapia:

usuwanie gorąca i żółci, oczyszczanie ognia i detoksykacja.

4. Niedobór yin wątroby (肝阴亏虚)

Objawy:

ból w podżebrzu, uczucie gorąca w dłoniach, stopach i sercu (五心烦热), zawroty głowy, brak apetytu, powiększenie brzucha, poszerzone żyły powierzchniowe, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwawienia podskórne, język czerwony z małą ilością nalotu, puls cienki i szybki.

Terapia:

odżywianie krwi, zmiękczanie wątroby, chłodzenie krwi i detoksykacja.

Eksperymenty na zwierzętach i badania kliniczne potwierdziły działanie przeciwnowotworowe takich leków, jak: Zhu Ling (猪苓, Polyporus), Fu Ling (茯苓, Poria), Ze Xie (泽泻, Alisma), Yin Chen (茵陈, Artemisia capillaris), Bie Jia (鳖甲, Carapax Trionycis), Xia Ku Cao (夏枯草, Prunella vulgaris), Shan Zha (山楂, Crataegus).

 

W oparciu o różnicowanie syndromów można stosować powyższe środki.

​

茵陳蒿_edited.jpg

Przebieg i rokowanie (转归预后)

We wczesnym stadium choroba może przebiegać bezobjawowo. W stadium średnim i późnym pojawia się progresywne powiększenie wątroby, ból w podżebrzu, żółtaczka, wodobrzusze, gorączka, wyniszczenie, krwawienia, śpiączka.

Przebieg jest krótki, choroba gwałtowna, rokowanie bardzo złe – należy do nowotworów przewodu pokarmowego o wysokiej śmiertelności. W ostatnich latach łączenie TCM i medycyny zachodniej przyczyniło się do poprawy skuteczności i rokowania.

Profilaktyka i postępowanie ogólne (预防与调摄)

Celem jest zwiększenie przeżywalności, wydłużenie życia i poprawa jego jakości. Należy zwracać uwagę na ogólny stan pacjenta – masę ciała, zmiany skórne, stan psychiczny. W profilaktyce powikłań zaleca się dietę bogatą w składniki odżywcze, łatwostrawną, miękką; unikać pokarmów surowych, tłustych, twardych, a także leków i substancji drażniących wątrobę, nerki i przewód pokarmowy, aby zapobiec krwawieniom. Ważna jest psychoterapia – zmniejszenie niepotrzebnych podejrzeń pacjenta sprzyja jego współpracy w leczeniu.

Podsumowanie (结语)

Rak wątroby jest częstym nowotworem złośliwym o szybkim przebiegu. Przyczyny obejmują niedobór qi i krwi narządów Zang-Fu, nagromadzenie zastoju, gorąca i toksyn. W różnicowaniu syndromów należy zwracać uwagę na podstawowy niedobór i nadmiar patogenów. Leczenie powinno opierać się na połączeniu rozpoznania choroby i syndromów, stosowane konsekwentnie, aby maksymalnie wydłużyć życie pacjenta, zmniejszyć cierpienie i poprawić przeżywalność.

Rak żołądka (胃癌)

Rak żołądka jest chorobą związaną z niedoborem zhèng qì (正气, siły obronnej organizmu), dodatkowo wywołaną przez nieregularną dietę oraz zaburzenia emocjonalne, której podstawowy mechanizm patogenetyczny opiera się na zastojach qì (气滞), nagromadzeniu tan-shī (痰湿, flegmy i wilgoci) oraz yū xuè (瘀血, zastoju krwi) w żołądku. Prowadzi to do zaburzenia funkcji hé jiàng (和降, harmonijnego obniżania) żołądka.

 

Klinicznie objawia się głównie: uczuciem pełności lub bólem w nadbrzuszu, brakiem łaknienia, wychudzeniem, smolistymi stolcami, a także obecnością guzowatych zmian w okolicy żołądka.

Rak żołądka jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych. W medycynie chińskiej należy do kategorii: yē gé (噎膈 – przełyk i przepona), fǎn wèi (反胃 – wymioty pokarmem), zhēng jiǎ (癥瘕 – guzy i masy w jamie brzusznej), jī jù (积聚 – nagromadzenia), fú liáng (伏梁 – guzy podżołądkowe), xīn fù pǐ (心腹痞 – uczucie pełności w nadbrzuszu), wèi wǎn tòng (胃脘痛 – ból żołądka).

„Sùwèn · Tōngpíng Xū Shílùn (素问·通评虚实论)” mówi: „przeszkody i zamknięcia, brak komunikacji między górą a dołem”.

W „Jīnguì Yàolüè · Ōutù Yuě Xià Lì Bìng Mài Zhèng Zhì (金匮要略·呕吐哕下利病脉证治)” czytamy:

„Puls strunowaty oznacza niedobór; gdy qì żołądka jest osłabione, jedzenie poranne bywa zwracane wieczorem, co rozwija się w fǎn wèi (胃反, refluks/odbijanie pokarmu)”.

Rak żołądka (łac. carcinoma ventriculi) jest wspólnym pojęciem zarówno w medycynie chińskiej, jak i zachodniej.

W klasyfikacji histologicznej medycyny zachodniej wyróżnia się: adenocarcinoma (rak gruczołowy), carcinoma indifferentiata (rak niezróżnicowany), carcinoma mucocellulare (rak śluzowy), rzadkie typy (rak gruczołowo-płaskonabłonkowy, rak płaskonabłonkowy, carcinoid itp.).

Rak żołądka może rozwijać się w każdej części żołądka, jednak ponad połowa przypadków dotyczy części odźwiernikowej (antrum pyloricum), szczególnie wzdłuż krzywizny mniejszej. Następnie częściej zajmuje wpust (cardia), rzadziej dno i trzon żołądka.

Guzy żołądka, w tym rak, podlegają diagnostyce różnicowej i leczeniu zgodnie z niniejszym rozdziałem.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Na podstawie przebiegu i objawów klinicznych stwierdza się, że rozwój choroby ma związek z niedoborem zhèng qì (正气虚损) i wtargnięciem patogenów zewnętrznych (邪毒入侵).

1. Nieregularna dieta (饮食不节)

nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, spożywanie ostrych, gorących przypraw, potraw wędzonych, marynowanych, smażonych, pleśniowych lub zanieczyszczonych. Prowadzi to do zaburzeń funkcji Pí (脾, śledziony), upośledzenia transformacji pokarmu, zatrzymania qì i płynów, powstawania wilgoci i flegmy. Nadmierne spożywanie surowizny i zimnych potraw osłabia yáng qì śledziony i żołądka, prowadząc do powstawania wilgoci wewnętrznej.

​

2. Zaburzenia emocjonalne (情志失调)

nadmierne zamartwianie się uszkadza Pí, prowadząc do nagromadzenia wilgoci i flegmy; gniew i frustracja uszkadzają Gān (肝, wątrobę), co powoduje zastój qì, który atakuje Pí. Następuje zaburzenie transportu płynów i powstawanie patologii.

3. Niedobór zhèng qì (正气内虚)

choroby przewlekłe, jak ból żołądka czy wzdęcia, powodują osłabienie qì. U osób starszych i osłabionych, długotrwałe choroby prowadzą do niedoboru Pí i Wèi (脾胃虚弱). W połączeniu z czynnikami dietetycznymi i emocjonalnymi rozwija się mechanizm tan-yū hù jié (痰瘀互结, współistnienie flegmy i zastoju krwi).

Choroba zwykle rozwija się powoli. We wczesnym okresie objawy mogą być nieobecne lub ograniczać się do bólu żołądka, odbijania, utraty apetytu i smolistych stolców.

Choroba lokalizuje się w żołądku, ale powiązana jest z Gān (wątrobą), Pí (śledzioną) i Shèn (nerkami). Ich kanały mają połączenia ze żołądkiem. Śledziona i żołądek tworzą parę zewnętrzno-wewnętrzną, a ich osłabienie prowadzi do powstawania wilgoci i flegmy. Funkcja żołądka polega na kierowaniu qì w dół, co zależy od harmonijnego rozpraszania qì wątroby. Zaburzenia w tym zakresie prowadzą do stagnacji, zastoju krwi i powstawania guzów. Rola nerek polega na dostarczaniu podstawowej yin i yáng energii. Niedobór yin prowadzi do niedożywienia żołądka i rozwoju raka, a niedobór yáng – do wewnętrznego zimna i zaburzenia transformacji płynów.

W początkowym okresie dominuje obraz tan qì jiāo zhǔ (痰气交阻, współistnienia flegmy i zastoju qì) oraz tan-shī níng zhì (痰湿凝滞, zastój flegmy i wilgoci), z przewagą objawów nadmiaru (shí zhèng 实证). W chorobie przewlekłej pojawia się niedobór (běn xū 本虚) – głównie niedobór yin żołądka, niedobór qi i yang Pí i Wèi, niedobór qi i krwi, a objawy nadmiaru (biāo shí 标实) związane są głównie z nagromadzeniem tan-yū (痰瘀).

Objawy kliniczne  (临床表现)

Choroba ta charakteryzuje się przede wszystkim uczuciem pełności lub bólu w okolicy nadbrzusza (脘部), brakiem łaknienia, wychudzeniem, stolcem smolistym, a także obecnością guza w nadbrzuszu.

1. Uczucie pełności lub ból w nadbrzuszu nie pozostają w wyraźnym związku z przyjmowaniem pokarmów, a działanie leków przeciwbólowych jest mało skuteczne. Czasami ból ma pewną regularność lub częściową odpowiedź na leki, jednak wraz z postępem choroby ból nasila się i staje się nieregularny.

2. Brak łaknienia (纳呆) i wychudzenie mogą pojawić się już we wczesnym stadium. Chorzy często odczuwają niechęć do tłustych potraw, szybko tracą na wadze, a stanowi temu często towarzyszy niedobór qi i krwi (气血亏损), bladość twarzy oraz obrzęki.

3. Smoliste stolce (黑便) występują okresowo lub mają charakter przewlekły. U części pacjentów z obfitymi krwawieniami może wystąpić krwiste wymioty (hematemesis). W przypadku masywnego krwotoku może dojść do zespołu „utrata qi wraz z krwią” (气随血脱证候, czyli zapaść krążeniowa z powodu utraty krwi).

4. Guz w nadbrzuszu pojawia się zwykle w późniejszym okresie. Może być wyczuwalny jako twardy, o nieregularnych brzegach, bolesny przy ucisku. Jeśli zlokalizowany jest w okolicy wpustu (贲门), występuje dysfagia lub czkawka; jeśli w okolicy odźwiernika (幽门部), pojawia się cofanie pokarmu (regurgitacja). W późnym stadium flegma i zastój krwi (痰瘀) mogą przemieszczać się do lewego dołu nadobojczykowego lub pachy, gdzie pojawiają się twarde, bolesne guzki wielkości kasztana lub orzeszka ziemnego.

Przerzuty raka żołądka dają objawy zależne od lokalizacji zmian przerzutowych, takie jak hepatomegalia, żółtaczka, wodobrzusze, twardy guz nad odbytnicą (przerzut Krukenberga u kobiet – powiększone jajniki).

Rozpoznanie (诊断)

W przypadku wystąpienia poniższych sytuacji należy zachować wysoką czujność i niezwłocznie wykonać badania diagnostyczne: kontrastowy pasaż przewodu pokarmowego (badanie barytowe X), gastroskopię oraz biopsję z badaniem histopatologicznym, aby potwierdzić rozpoznanie.

1. Pojawienie się po 40. roku życia dyskomfortu lub bólu w nadbrzuszu, bez wyraźnego rytmu dolegliwości, z towarzyszącym znacznym brakiem apetytu i wychudzeniem.

2. Chorzy z wrzodem żołądka, u których mimo intensywnego leczenia zachowawczego nie obserwuje się poprawy.

3. Chorzy z przewlekłym zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka z metaplazją jelitową i łagodną dysplazją, u których leczenie zachowawcze jest nieskuteczne.

4. W badaniu radiologicznym stwierdza się polip żołądka o średnicy > 2 cm.

5. U osób w średnim i starszym wieku pojawia się niewyjaśniona anemia, wychudzenie oraz przewlekły dodatni wynik testu na krew utajoną w kale.

Rozpoznanie różnicowe (鉴别诊断)

1. Ból żołądka (胃痛)

Ból w nadbrzuszu, często towarzyszą mu brak apetytu, uczucie ucisku, pełności lub rozdęcia, nudności, wymioty, kwaśne odbijania. Początek choroby zwykle wiąże się z zaburzeniami emocjonalnymi, nieregularną dietą, przepracowaniem lub wychłodzeniem. Choroba często nawraca, a ból jest stosunkowo łagodniejszy niż w raku żołądka, nie wykazuje postępującego nasilenia, nie towarzyszy mu skrajne wychudzenie i wyniszczenie (恶病质). Dzięki nowoczesnym metodom diagnostycznym można wykryć zapalenie błony śluzowej żołądka, wrzody żołądka i dwunastnicy. Jeśli ból żołądka nie ustępuje mimo intensywnego leczenia zachowawczego, należy wykonać gastroskopię i badanie histopatologiczne w celu wykluczenia raka.

2. Uczucie pełności (痞满)

Charakteryzuje się uczuciem blokady i pełności w nadbrzuszu, dyskomfortem, miękkością przy palpacji, brakiem bolesności oraz brakiem wyraźnego rozdęcia przy oglądaniu. Początek jest zwykle powolny, choroba ma charakter nawrotowy. Objawy często związane są z dietą, emocjami, trybem życia, czynnikami zimna i ciepła. W raku żołądka u części pacjentów dominującym objawem może być również uczucie pełności. Wówczas konieczne jest wykonanie badań: pasażu górnego odcinka przewodu pokarmowego (X-ray), analizy soku żołądkowego, gastroskopii, aby postawić jednoznaczną diagnozę.

3. Krwawienie z przewodu pokarmowego – stolce krwiste (便血)

Choroba spowodowana uszkodzeniem naczyń żołądka i jelit, objawiająca się obecnością krwi w stolcu lub stolcem smolistym. Może być wynikiem różnych chorób przewodu pokarmowego, takich jak ból żołądka, ból brzucha itp. W raku żołądka krwawienie z przewodu pokarmowego zwykle towarzyszy objawom takim jak pełność lub ból w nadbrzuszu, brak łaknienia, wychudzenie, guz w nadbrzuszu. Stolce są ciemne, nawet smoliste, krwawienie jest zwykle przewlekłe, słabo reaguje na leki hemostatyczne. Nawet jeśli krwawienie chwilowo ustępuje, szybko nawraca; w ciężkich przypadkach towarzyszą mu krwawe wymioty. Do rozpoznania konieczne są badania radiologiczne przewodu pokarmowego, analiza soku żołądkowego i gastroskopia.

Różnicowanie syndromów i leczenie (辨证论治)

Kluczowe punkty różnicowania syndromów（辨證要點）

1. Różnicowanie między syndromem pełności a niedoboru（辨虛實）

Rozwój raka żołądka (胃癌) jest ściśle związany z niedoborem zheng qi (正气, siła obronna organizmu), blokadą przez flegmę i qi (痰气交阻), zaleganiem wilgoci i flegmy (痰湿凝滞) oraz współistnieniem flegmy i zastoju krwi (痰瘀互结). We wczesnym stadium raka żołądka dominują objawy blokady flegmy i qi, 凝结 flegmy i wilgoci – przewaga patogenu (shi, 实). W stadium średnim i późnym częściej występuje współistnienie flegmy i zastoju krwi, niedobór yin żołądka, niedobór i wychłodzenie śledziony i żołądka (脾胃虚寒), niedobór qi i krwi – czyli obraz z przewagą niedoboru (xu, 虚). Klinicznie obraz choroby jest złożony, często współistnieją objawy niedoboru i pełności.

3. Rozpoznanie objawów zagrożenia życia（辨危重）

2. Ocena obecności lub braku „qi żołądka” (辨胃气)

Jeśli zachowany jest apetyt, język pokryty prawidłowym nalotem, twarz ma naturalny blask, a puls jest spokojny i równomierny – to objaw obecności wei qi (胃气), choroba nie jest jeszcze zaawansowana, rokowanie jest stosunkowo dobre. W przeciwnym przypadku, gdy wei qi zanika, choroba jest poważna, rokowanie złe.
 

W Zhongzang jing (《中藏经·论胃虚实寒热生死逆顺》) napisano:
„Żołądek jest korzeniem człowieka. Gdy qi żołądka jest silne, wszystkie narządy i meridiany są silne. (…) Gdy qi żołądka zanika, człowiek umiera w pięć dni”.
Siła qi żołądka decyduje o sile organizmu, a nawet o życiu lub śmierci.

W późnym stadium mogą wystąpić obfite krwawe wymioty, krwawienie z przewodu pokarmowego, śpiączka i inne stany krytyczne.

Zasady leczenia (治疗原则)

Choroba ta powstaje głównie wskutek współistnienia qi, flegmy, wilgoci i zastoju krwi. Dlatego podstawowymi metodami leczenia objawowego są: regulacja qi (理气), transformacja flegmy (化痰), osuszanie wilgoci (燥湿), pobudzanie krążenia krwi i usuwanie zastoju (活血化瘀). W późnym stadium, gdy występują objawy gorąca żołądka uszkadzającego yin, niedoboru i wychłodzenia śledziony i żołądka, niedoboru qi i krwi – należy jednocześnie wzmacniać zheng qi i eliminować patogeny.

Ponieważ choroba lokalizuje się w żołądku, często dochodzi do zastoju w mechanizmie qi śledziony i żołądka, zaburzeń transformacji i transportu. W leczeniu zawsze należy zwracać uwagę na ochronę funkcji śledziony i żołądka oraz unikanie uszkodzenia zheng qi. Jest to szczególnie ważne u pacjentów w średnim i późnym stadium oraz poddawanych chemio- i radioterapii. Tylko gdy qi żołądka jest uzupełnione, a qi śledziony wzmocnione, może powstać qi i krew, co wspiera eliminację patogenów. Jednakże podczas wzmacniania niedoboru należy unikać nadmiernie odżywczych i ciężkich leków, aby nie obciążać śledziony i żołądka. Na podstawie różnicowania syndromów należy dobierać odpowiednie zioła o działaniu przeciwnowotworowym.

Leczenie według syndromów (分证论治)

1. Blokada flegmy i qi (痰气交阻)

Objawy:

uczucie pełności lub bólu w nadbrzuszu, promieniowanie bólu do podżebrza, czkawka, wymioty z flegmą, brak łaknienia, niechęć do mięsa, język z białym tłustym nalotem, puls napięty i śliski.

Terapia:

regulacja qi, transformacja flegmy.

2. Zaleganie flegmy i wilgoci (痰湿凝滞)

Objawy:

pełność w nadbrzuszu, żółtawy i pulchny wygląd twarzy, wymioty z flegmą, wzdęcia, biegunki, liczne guzki flegmowe (痰核), język blady i śliski, nalot śliski.

Terapia:

osuszanie wilgoci, transformacja flegmy.

3. Wewnętrzny zastój krwi (瘀血内结)

Objawy:

kłujący ból w nadbrzuszu nasilający się przy ucisku, ból o stałej lokalizacji, wyczuwalne guzy w jamie brzusznej, pełność brzucha, brak apetytu, wymioty przypominające sok z czerwonej fasoli, smoliste stolce, guzki w lewym dole nadobojczykowym, postępujące wychudzenie, język purpurowy z wybroczynami, puls chropowaty.

Terapia:

pobudzanie krążenia krwi, usuwanie zastoju, regulacja qi, łagodzenie bólu.

4. Gorąco żołądka uszkadzające yin (胃热伤阴)

Objawy:

uczucie pieczenia w nadbrzuszu, pragnienie, niepokój w nadbrzuszu, silny ból po jedzeniu, trudności w połykaniu, wymioty po posiłkach, brak apetytu, gorąco w pięciu częściach ciała (五心烦热), suchy stolec, wychudzenie, język czerwony z niewielkim nalotem, lub żółty, bezwilgotny, puls cienki i szybki.

Terapia:

usuwanie gorąca, odżywianie yin, wzmacnianie żołądka, produkcja płynów.

5. Niedobór i wychłodzenie śledziony i żołądka (脾胃虚寒)

Objawy:

tępy ból w nadbrzuszu, łagodzony przez ciepło i ucisk, wyczuwalne guzy w brzuchu, wymioty pokarmu zjedzonego rano wieczorem lub odwrotnie, niestrawione resztki pokarmowe, wymioty śluzu, blada twarz, zimne kończyny, zmęczenie, obrzęki twarzy i kończyn, luźne stolce, czasem smoliste stolce, język blady i obrzęknięty, nalot biały i wilgotny, puls głęboki i wolny.

Terapia:

ogrzewanie środka, rozpraszanie zimna, wzmacnianie śledziony i żołądka.

6. Niedobór qi i krwi (气血两亏)

Objawy:

tępy ból w nadbrzuszu, ogólne osłabienie, kołatanie serca, duszność, zawroty głowy, blada twarz, drażliwość, bezsenność, poty samoistne i nocne, obrzęki, wyczuwalne guzy w brzuchu, krwawienie z przewodu pokarmowego, brak apetytu, język blady z białym nalotem, puls głęboki, cienki, słaby.

Terapia:

wzmacnianie qi i krwi.

Nowoczesne badania farmakologiczne i kliniczne  (現代藥理與臨床研究)

Wyselekcjonowano pewne często stosowane zioła przeciwrakowe i przeciw nowotworom przewodu pokarmowego:

Usuwające gorąco i toksyny: Hedyotis diffusa (白花蛇舌草), Scutellaria barbata (半枝莲);

Pobudzające krążenie krwi i usuwające zastój: Sparganium stoloniferum (三棱), Curcuma zedoaria (莪术);

Transformujące flegmę i rozpraszające guzki: ostryga (牡蛎), Pinellia ternata (半夏), Trichosanthes kirilowii (瓜蒌);

Usuwające wilgoć i moczopędne: Stephania tetrandra (防己), Alisma orientale (泽泻).

Leki te mogą być stosowane zależnie od syndromu i obrazu klinicznego raka żołądka. W późnym stadium z powikłaniami i przerzutami również można stosować leczenie według syndromu. W stanach ciężkich należy połączyć medycynę chińską i zachodnią, aby prowadzić intensywne leczenie ratujące życie.

Rokowanie i przebieg choroby (转归预后)

We wczesnym stadium raka żołądka dominuje patogen (shi), jak blokada flegmy i qi, zastój krwi – można stosować metody regulacji qi, transformacji flegmy, pobudzania krążenia krwi i usuwania zastoju, łącząc TCM i medycynę zachodnią, co u części pacjentów poprawia stan. Jednakże część pacjentów rozwija obraz gorąca żołądka uszkadzającego yin, niedoboru i wychłodzenia śledziony i żołądka, niedoboru qi i krwi – czyli dominację niedoboru zheng qi.

Ogólnie rokowanie w raku żołądka jest niekorzystne, ale wczesne rozpoznanie i leczenie, szczególnie połączenie medycyny chińskiej i zachodniej, mogą poprawić stan części pacjentów. W późnym stadium mogą wystąpić hepatomegalia, żółtaczka, masywne krwawienia z przewodu pokarmowego, wymioty krwią, wodobrzusze – są to poważne i trudne do leczenia objawy, rokowanie jest złe. W ostatnich latach stosowanie terapii integracyjnej TCM i medycyny zachodniej u pacjentów z zaawansowanym rakiem żołądka, w tym aktywne wzmacnianie zheng qi za pomocą ziół oraz odpowiednie eliminowanie patogenów, pozwoliło u wielu chorych wydłużyć czas przeżycia.

Profilaktyka i regulacja stylu życia  (预防与调摄)

Należy wyrobić zdrowe nawyki żywieniowe: regularne posiłki, unikanie nadmiernie gorących, zimnych, pikantnych i zepsutych potraw; ograniczenie lub unikanie smażonych, marynowanych i wędzonych produktów; dokładne żucie, rezygnacja z alkoholu i palenia tytoniu; spożywanie dużej ilości świeżych warzyw, owoców, roślin strączkowych, umiarkowane włączenie produktów pełnoziarnistych.

Po zachorowaniu należy zwracać uwagę na wsparcie psychiczne, aby pacjent zyskał wiarę w pokonanie choroby i aktywnie współpracował w leczeniu. Dieta powinna być smaczna, pożywna i urozmaicona: mleko, ryby, mięso mielone, soki owocowe. Przy trudnościach w połykaniu zaleca się pokarmy półpłynne lub płynne, małe porcje, częste posiłki. Przy wymiotach i braku możliwości przyjmowania pokarmów – należy uzupełniać płyny, energię i witaminy, aby utrzymać podstawowe funkcje życiowe.

Zakończenie  (结语)

Rak żołądka występuje najczęściej u mężczyzn w średnim i starszym wieku. Początkowe objawy, takie jak pełność lub ból w nadbrzuszu, brak apetytu, często są lekceważone; lub u chorych z przewlekłymi chorobami żołądka, jak ból żołądka czy uczucie pełności, brak poprawy po leczeniu powinien wzbudzać podejrzenie. W przypadku utrzymywania się takich objawów należy jak najszybciej wykonać nowoczesne badania diagnostyczne, aby postawić wczesne rozpoznanie i rozpocząć leczenie.

W leczeniu należy zawsze chronić qi żołądka i wzmacniać „nabyte qi” (后天之本 – śledzionę i żołądek), co jest kluczowe. We wczesnym stadium raka dominuje patogen (biao shi, 标实), w przewlekłym – niedobór zheng qi (ben xu, 本虚). Często współistnieją objawy patogenu i niedoboru. Jeśli dominują objawy patogenu, takie jak duży, twardy guz, silny ból, pełność brzucha, brak apetytu, a równocześnie objawy niedoboru zheng qi, takie jak brak możliwości jedzenia, wymioty po posiłkach, skrajne wychudzenie, masywne smoliste stolce, krwawe wymioty – rokowanie jest złe.

Rak jelita grubego（大腸癌）

Rak jelita grubego powstaje wskutek osłabienia正气 (zhengqi – siły obronnej organizmu), inwazji czynników patogennych, uszkodzenia przez niewłaściwą dietę oraz zaburzeń emocjonalnych. Podstawowym mechanizmem patologicznym jest gromadzenie się wilgoci i gorąca (湿热, shire), zastoju i toksyn w jelitach, co prowadzi do zaburzeń funkcji przewodzenia jelita grubego. Choroba objawia się zmianami w nawykach wypróżniania i w charakterze stolca, bólem brzucha, uczuciem parcia w odbycie, tenesmem, czasem wyczuwalnym guzem w jamie brzusznej oraz postępującym wyniszczeniem organizmu.

Rak jelita grubego obejmuje raka okrężnicy i raka odbytnicy, należy do najczęstszych nowotworów złośliwych przewodu pokarmowego. Stanowi 5–6 przyczynę zgonów z powodu chorób nowotworowych. Stosunek zachorowań mężczyzn do kobiet wynosi około 2:1. Najczęściej występuje w wieku 30–60 lat.

Według medycyny zachodniej rak jelita grubego klasyfikowany jest histologicznie na: gruczolakoraka cewkowego (tubular adenocarcinoma), brodawkowatego (papillary adenocarcinoma), śluzowego (mucinous adenocarcinoma), sygnetowatokomórkowego (signet-ring cell carcinoma), raka niezróżnicowanego (undifferentiated carcinoma). Najczęściej występuje gruczolakorak cewkowy. Leczenie powinno być oparte na rozpoznaniu różnicowym według niniejszego rozdziału.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Jelito grube obejmuje jelito kręte i odbytnicę.

W „Suwen·Linglan Mibian Lun” (《素问·灵兰秘典论》) napisano:

„Jelito grube jest urzędem przewodzenia, gdzie dokonuje się transformacja i wydalanie”.

Powstanie raka jelita grubego zależy od wewnętrznej przyczyny – niedoboru正气 (zhengqi), oraz zewnętrznej – inwazji patogenów. Oba czynniki oddziałują na siebie: niedobór正气 sprzyja wnikaniu toksyn, które jeszcze bardziej osłabiają  正气, prowadząc do utrzymywania się 邪气 (xieqi – czynnika patogennego). W efekcie dochodzi do zatrzymania (气) qi, krwi, toksyn w jelicie grubym, co powoduje zablokowanie funkcji przewodzenia. Z czasem powstają wewnętrzne masy – rak jelita grubego.

1. Wilgoć i gorąco z zewnątrz (外感濕熱)

długotrwałe przebywanie w wilgotnym środowisku prowadzi do wnikania patogenu wilgoci, uszkodzenia śledziony i utraty jej funkcji transportowo-transformacyjnej. Woda i wilgoć utrzymują się wewnątrz, co sprzyja chorobie.

2. Niewłaściwa dieta（飲食不節）

nadmierne spożywanie tłustych i ciężkostrawnych potraw, alkoholu, produktów mlecznych, nadmiar zimnych, surowych pokarmów lub objadanie się uszkadza śledzionę i żołądek, generuje wilgoć. Wilgoć transformuje się w gorąco i atakuje jelito grube. Zaleganie resztek pokarmowych i toksyn uszkadza jelita, prowadząc do choroby.

3. Uszkodzenia emocjonalne（情志所傷）

frustracja, depresja, zastoje 气 wątroby (肝气郁结, gān qì yù jié) powodują nadmierną aktywność wątroby i atak na śledzionę. Śledziona traci funkcję, powstaje wilgoć i gorąco, które schodzą w dół do jelita grubego i wywołują chorobę.

4. Niedobór Zheng Qi（正气虧虛）

wrodzona słabość, podeszły wiek, wyczerpanie. Prowadzi to do osłabienia śledziony i nerek. Nerki (先天之本 – fundament konstytucji wrodzonej) i śledziona (后天之本 – fundament konstytucji nabytej) mają kluczowe znaczenie dla transformacji wody i wilgoci. Niedobór obu narządów sprzyja gromadzeniu wilgoci, co w dłuższym czasie prowadzi do choroby.

Chociaż lokalizacja choroby to jelita, istotne powiązania dotyczą także śledziony, żołądka, wątroby i nerek. We wczesnym stadium dominuje obraz 实证 (nadmiarowy) – wilgoć, gorąco i toksyny. W późnym stadium częściej występuje obraz. 虚实夹杂 (niedoboru i nadmiaru), z przewagą. 虚证 (niedoboru): niedobór yang śledziony i nerek, niedobór. 气 i krwi, niedobór yin wątroby i nerek.

Objawy kliniczne  (临床表现)

Podstawowe objawy: zmiany w nawykach wypróżniania i w charakterze stolca, ból brzucha, uczucie parcia w odbycie, tenesmus, guz w jamie brzusznej.

1. Zmiany w nawykach wypróżniania – zwiększona lub zmniejszona częstość wypróżnień, wydłużenie czasu defekacji; zmiany konsystencji stolca – biegunki, stolce papkowate, śluzowe, zaparcia lub naprzemiennie biegunki i zaparcia; obecność krwi w stolcu, stolce z ropą i krwią przypominające czerwonkę, spłaszczenie i zwężenie stolca.

2. Ból brzucha – zwykle przewlekły, tępy, czasem kolkowy w przypadku niedrożności jelit, często z wzdęciami.

3. Uczucie parcia w odbycie, tenesmus – nasilają się przy defekacji.

4. Guz w jamie brzusznej – częściej w prawym dole biodrowym, twardy, nieruchomy, niebolesny lub lekko bolesny.

Przerzuty raka jelita grubego dają objawy zależne od lokalizacji ognisk wtórnych.

Rozpoznanie  (诊断)

U osób powyżej 30 roku życia należy zwrócić szczególną uwagę na:

  1. utrzymujące się bóle brzucha, dyskomfort, wzdęcia, nieustępujące po leczeniu objawowym;

  2. bez uchwytnej przyczyny zmiany rytmu wypróżnień (biegunki, zaparcia);

  3. obecność śluzu, ropy, krwi w stolcu przy braku wywiadu czerwonkowego lub przewlekłych zapaleń jelit;

  4. wyczuwalny guz w okolicy okrężnicy;

  5. niewyjaśniona anemia lub utrata masy ciała.

Przy podejrzeniu należy zebrać dokładny wywiad, przeprowadzić badanie fizykalne i diagnostykę: badanie per rectum, kolonoskopia, wlew kontrastowy barytowy, oznaczenia markerów (CEA i inne), ultrasonografia endorektalna, tomografia komputerowa.

Rozpoznanie różnicowe (鉴别诊断)

1. Czerwonka (dysenteria 痢疾)

objawy podobne: biegunki, ból brzucha, tenesmus, stolce z krwią i ropą. Jednak czerwonka rozwija się ostro, z częstymi biegunkami, stolcami z ropą i krwią. Rak jelita grubego rozwija się skrycie, biegunki występują rzadziej, typowe są naprzemienne biegunki i zaparcia. Diagnostyka laboratoryjna odgrywa kluczową rolę.

2. Hemoroidy（痔疾）

także obecność krwi w stolcu, uczucie ciężkości i ciała obcego w odbycie. Hemoroidy rozwijają się powoli, z krwawieniem podczas lub po defekacji, bez objawów ogólnych. Czynnikiem nasilającym są wysiłek, dieta pikantna. Badanie per rectum i rektoskopia pozwalają na odróżnienie.

Różnicowanie według TCM i leczenie  (辨证论治)

I. Kluczowe punkty różnicowania（辨證要點）

  • Krew w stolcu: świeża krew, uczucie pieczenia w odbycie → wilgoć i gorąco.

  • Zmiana kształtu stolca: stolce zwężone, z domieszką śluzu i krwi → guz blokujący jelito.

  • Ból brzucha: ból wędrujący i zmienny, ustępujący po defekacji → zastój Qi（氣); ból stały z guzem → zastój krwi; ból przewlekły, ustępujący po ogrzaniu → niedobór yang; ból z osłabieniem → niedobór Qi (氣) i krwi.

  • Biegunki: stolce zmienne, suche i rzadkie → zastój Qi（氣); stolce cuchnące z ropą i krwią → wilgoć, gorąco i toksyny; biegunki przewlekłe, z ulgą po wypróżnieniu → zimna wilgoć; stolce wodniste z osłabieniem, zawrotami głowy → niedobór Qi（氣) i krwi.

II. Zasady leczenia（治療原則）

Centralnym mechanizmem jest wilgoć i gorąco, które z czasem przekształcają się w toksyny i zastoje w jelitach, prowadząc do guzów. Podstawą terapii jest oczyszczanie gorąca, usuwanie wilgoci, rozpraszanie zastoju krwi i eliminacja toksyn. W późnym stadium, przy przewadze niedoboru Qi（正气), należy łączyć tonizowanie z eliminacją toksyn. W terapii można stosować zioła o działaniu przeciwnowotworowym (zgodnie z opisem w rozdziale dotyczącym raka żołądka).

III. Podtypy（分证论治）

1. Wilgoć i gorąco schodzące w dół（濕熱下注）

Objawy:

bóle brzucha, stolce z krwią i śluzem, tenesmus, stolce suche i wilgotne naprzemiennie, pieczenie odbytu, gorączka, nudności, suchość w ustach, żółty mocz. Język czerwony, nalot żółty, lepki; puls śliski, szybki.

​

Leczenie:

oczyszczanie gorąca, usuwanie wilgoci, eliminacja toksyn.

2. Zastój toksyn i krwi（瘀讀內阻）

Objawy:

twardy, bolesny brzuch, guzy, stolce z dużą ilością ciemnej krwi, pragnienie, gorąco, poszarzała cera, wybroczyny. Język ciemny, fioletowy; puls chropowaty.

​

Leczenie:

pobudzanie krążenia krwi, usuwanie toksyn.

3. Niedobór yang śledziony i nerek（脾腎陽虛）

Objawy:

bóle brzucha ustępujące pod wpływem ciepła, biegunki poranne, stolce z niestrawionymi resztkami, krwawienia, zimne kończyny, osłabienie, bóle lędźwi. Język blady, z odciskami zębów; puls głęboki, słaby.

Leczenie:

ogrzewanie i tonizowanie śledziony i nerek.

4. Niedobór Qi（氣)  i krwi（氣血兩虛）

Objawy:

przewlekłe bóle brzucha, guzy, krwawienia, biegunki, bladość, osłabienie, zawroty głowy, duszność, chudnięcie. Język blady, cienki nalot; puls słaby.

​

Leczenie:

tonizowanie Qi（氣）i krwi.

5. Niedobór yin wątroby i nerek（肝腎陰虛）

Objawy:

przewlekłe bóle brzucha, zaparcia, krwawienia, bóle i osłabienie lędźwi i kolan, szumy uszne, suchość, nocne poty, chudnięcie. Język czerwony, bez nalotu; puls cienki, szybki.

​

Leczenie:

odżywianie yin nerek i wątroby.

Rokowanie  (转归预后)

Rak jelita grubego we wczesnym stadium klinicznym wykazuje głównie obraz „shi zheng” (實證, stan nadmiaru) o charakterze wilgoci i gorąca spływających w dół (濕熱下注, shi re xia zhu). W stadium średnio zaawansowanym i późnym, a także po leczeniu chirurgicznym, radioterapii lub chemioterapii, obraz kliniczny u większości pacjentów ulega przekształceniu w kierunku osłabienia śledziony i niedoboru krwi (脾虛血虧, pi xu xue kui) – czyli stanu osłabienia Zheng Qi (正氣) i stopniowego wyczerpania Xie Qi (邪氣).

Jeżeli zastosowane leczenie (farmakoterapia) jest odpowiednie i Zheng Qi zostaje odbudowane, pacjent może przeżywać przez długi czas. Jeśli jednak Zheng Qi nie zostanie zregenerowane, a Xie Qi stopniowo się wzmocni, w końcu powstaje stan, w którym „siły prawidłowe” (正, zheng) nie są w stanie przezwyciężyć „sił patogennych” (邪, xie), czyli dochodzi do „osłabienia Zheng Qi i pogrążenia się Xie Qi” (正虛邪陷, zheng xu xie xian). W następstwie wyniszczenia Qi i krwi (氣血耗傷, qi xue hao shang) i jednoczesnego niedoboru Yin i Yang (陰陽俱虛, yin yang ju xu), mogą pojawić się dodatkowo zespoły gu zhang (鼓脹 – wodobrzusze z rozdęciem jamy brzusznej) i ji ju (積聚 – masy guzowate), a także objawy ostre i zagrażające życiu: gorączka, żółtaczka, masywne krwawienia z przewodu pokarmowego oraz śpiączka. W takich przypadkach należy zastosować leczenie skojarzone medycyny chińskiej i zachodniej.

Choroba ta ma zwykle podstępny początek, a jej wczesne objawy są mało charakterystyczne. Dlatego większość pacjentów trafia do lekarza już w stadium średniozaawansowanym lub późnym. Mimo stosowania terapii skojarzonej (TCM + medycyna zachodnia), z powodu głębokiego zakorzenienia czynników patogennych (邪陷太深) często dochodzi do sytuacji „Zheng nie może przezwyciężyć Xie” (正不勝邪) – czyli osłabienia sił obronnych organizmu i przewagi czynników patogennych (正虛邪實), co wiąże się z niekorzystnym rokowaniem.

Profilaktyka  (预防与调摄)

Unikanie niekorzystnych czynników psychicznych oraz stresu; zmiana nieprawidłowej struktury i nawyków żywieniowych – np. kontrola spożycia tłuszczów oraz zwiększenie ilości błonnika pokarmowego; aktywne leczenie przewlekłych chorób jelit; pacjenci z hemoroidami czy krwawieniami z odbytu powinni regularnie poddawać się badaniu per rectum (badanie palcem przez odbytnicę); wyrobienie nawyku regularnego wypróżniania się oraz obserwacja zmian w charakterze i konsystencji stolca – wszystko to sprzyja profilaktyce raka jelita grubego oraz jego wczesnemu wykrywaniu.

Należy pomagać pacjentom w budowaniu wiary w pokonanie choroby, tak aby zachowywali optymizm, regularny tryb życia i stosowali dietę bogatą w składniki odżywcze, a jednocześnie lekkostrawną. U pacjentów po zabiegach operacyjnych oraz po radioterapii i chemioterapii dochodzi często do niedoboru Jin (津), Qi (氣) i krwi (血). W zależności od stanu klinicznego chorego, kierując się zasadą leczenia według syndromu (辨證用藥), można odpowiednio podawać preparaty tonizujące Qi i krew, takie jak:

  • Bu Zhong Yi Qi Tang (補中益氣湯 – „Wywar wzmacniający Środkowy Ogień i wspierający Qi”),

  • Sheng Mai Yin (生脈飲 – „Wywar odradzający puls”),

  • Fufang Ejiao Jiang (复方阿胶浆 – złożony syrop z Ejiao).

Preparaty te wspomagają rekonwalescencję pacjenta. W okresie zdrowienia chorzy mogą spożywać częściej zupę z czerwonych daktyli (红枣汤) czy kleik z nasion lotosu (莲心粥) w celu wzmocnienia żołądka (养胃), zwiększenia produkcji płynów ustrojowych (生津) i uzupełnienia krwi (补血), co przyspiesza odbudowę sił witalnych organizmu.

Podsumowanie  (结语)

Rak jelita grubego częściej dotyka mężczyzn w wieku średnim i starszym. Początkowe objawy są skąpe, łatwe do przeoczenia lub błędnie rozpoznane jako krwawienie z hemoroidów czy czerwonka. Z tego względu przy objawach takich jak: zmiany rytmu wypróżnień, charakteru stolca, bóle brzucha, parcie w odbycie, tenesmus, guz w jamie brzusznej, chudnięcie – należy zachować czujność i wykonać nowoczesne badania diagnostyczne, aby umożliwić wczesne rozpoznanie i leczenie, uzupełniając je odpowiednimi ziołami przeciwnowotworowymi.

Białaczka 白血病

血癌.jpeg

Białaczka, znana także jako rak krwi, jest spowodowana wewnętrznym niedoborem zhengqi (正气, energia obronna organizmu) oraz inwazją toksycznych patogenów gorąca (wenre duxie 温热毒邪). Podstawowym mechanizmem patologicznym jest współistnienie gorącego toksynu, zastoju krwi (xueyu 血瘀), śluzu-mętności (tanzhuo 痰浊) oraz uszkodzenia krwi. 

Klinicznie objawia się gorączką, krwawieniami, niedokrwistością, hepatosplenomegalią oraz powiększeniem węzłów chłonnych. Charakterystyczną cechą jest patologiczna proliferacja w ilości i jakości leukocytów w układzie krwiotwórczym.

W medycynie zachodniej istnieją różne klasyfikacje białaczki: według przebiegu choroby i stopnia zróżnicowania komórek wyróżnia się ostrą białaczkę (acute leukemia) i przewlekłą białaczkę (chronic leukemia); ponadto, na podstawie morfologii i cech biochemicznych komórek białaczkowych wyróżnia się liczne typy i podtypy. W rozpoznaniu i leczeniu różnicowym (辨证论治) można korzystać z klasyfikacji zachodniej.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Według medycyny chińskiej rozwój białaczki związany jest z wewnętrznym osłabieniem, brakiem równowagi yin–yang, niedoborem funkcji narządów zangfu (脏腑虚弱), co umożliwia wniknięcie toksyn gorąca.

1. Niedobór jingqi  (精气内虚)

– jest wewnętrzną przyczyną choroby, ściśle związaną z wątrobą (gan 肝), śledzioną (pi 脾) i nerkami (shen 肾). Zablokowanie emocji prowadzi do zastoju qi w wątrobie, zaburzeń w obiegu krwi i rozstroju yin–yang. Długotrwałe złe odżywianie powoduje osłabienie śledziony, brak źródła do wytwarzania qi i krwi, co jest szczególnie widoczne u dzieci. Nadmierna praca, wczesne małżeństwo, wielokrotne ciąże czy nadmierna aktywność seksualna prowadzą do wyczerpania esencji nerek, co skutkuje niedoborem szpiku kostnego. Na tym tle łatwo dochodzi do choroby, gdy dołączy czynnik patogenny.

2. Patogen toksycznego gorąca (温热毒邪)

– szczególnie w ostrej białaczce choroba rozwija się nagle, przebiega gwałtownie i jest trudna rokowniczo. Do tej kategorii zalicza się wirusy, promieniowanie jonizujące, niektóre substancje chemiczne (benzen, środki alkilujące, leki cytotoksyczne). Gdy toksyny gorąca wnikają do organizmu, uszkadzają qi fen (气分, poziom qi), powodując wysoką gorączkę, obfite poty i silny, pełny puls. Gdy patogen przewyższa zhengqi, dochodzi do uszkodzenia yin i krwi, co wywołuje różnorodne objawy kliniczne.

  • Toksyny gorąca zmuszają krew do nieregularnego krążenia → krwawienia: krwawienia z nosa, wybroczyny, purpura.

  • Gorąco uszkadza krew i prowadzi do jej zastoju (xueyu), co objawia się purpurą, ciemnoczerwoną lub purpurową barwą języka.

Skutki powstawania zastoju krwi:

  1. nasilenie krwawień, gdy krew nie płynie właściwymi drogami;

  2. utrudniony przepływ qi i krwi → bóle kostno-stawowe, bóle uciskowe, a także powstawanie mas w jamie brzusznej (twarda hepatosplenomegalia);

  3. brak nowej krwi z powodu utrzymywania się zastoju + krwawienia → niedobór krwi (xuexu 血虚), objawiający się kołataniem serca, dusznością, osłabieniem, anemią.

Toksyny gorąca zagęszczają płyny ustrojowe → powstaje śluz (tan 痰), który łączy się z zastojem krwi i tworzy guzy w bokach ciała, węzły w szyi. Jeśli występuje pierwotny niedobór qi i dochodzi do wielokrotnych krwawień, pojawia się niezdolność qi do utrzymania krwi → nasilone objawy krwotoczne. To z kolei jeszcze bardziej osłabia qi, tworząc błędne koło.

Podsumowując: białaczka wynika z niedoboru jingqi i inwazji toksyn gorąca, co prowadzi do uszkodzenia krwi. Lokalizacja choroby obejmuje krew i szpik kostny; ponieważ wątroba magazynuje krew, śledziona wytwarza krew, a nerki tworzą szpik kostny, choroba ściśle wiąże się z tymi narządami. Początkowo dominuje niedobór (虛xu), ale w konsekwencji rozwija się nadmiar (實shi). W ostrym okresie współistnieje niedobór i nadmiar, jednak przeważa nadmiar (toksyczne gorąco, zastój krwi, śluz). W remisji dominuje niedobór. Patogeneza jest złożona: np. w ostrej fazie toksyny gorąca mogą przeniknąć do osierdzia → majaczenie, utrata przytomności; silne toksyny gorąca mogą wywołać wiatr wątrobowy (肝風 ganfeng) → sztywność karku, drgawki; w późnym stadium uszkodzenie zhengqi prowadzi do niedoboru yang śledziony i nerek, niedoboru qi i krwi.

Obraz kliniczny  (临床表现)

1. Gorączka（發熱）

- ponad połowa przypadków ostrej białaczki zaczyna się od gorączki. Może występować w każdym etapie choroby, zwykle niska lub umiarkowana, z obfitymi potami i rzadko dreszczami. Przy infekcji wtórnej pojawia się wysoka gorączka z dreszczami. W przewlekłej białaczce częściej obserwuje się niską gorączkę.

2. Krwawienia（出血）

 – częsty objaw w ostrej białaczce: wybroczyny, siniaki, krwawienia dziąseł, nosa, krwioplucie, krwawienia z przewodu pokarmowego, hematuria, obfite miesiączki. Krwotok siatkówkowy → ślepota; krwotok podpajęczynówkowy → zgon. W przewlekłej białaczce poważne krwawienia zwykle w fazie przełomu blastycznego.

3. Niedobór qi i krwi（氣血虧虛）

– obecny prawie u wszystkich pacjentów i nasila się wraz z przebiegiem choroby: bladość twarzy, osłabienie, kołatania serca, duszność, brak blasku ust i paznokci, wychudzenie.

5. Masami patologiczne (癥积)

– w ostrej białaczce: łagodna hepatomegalia; w przewlekłej: znaczna splenomegalia (nawet do pępka), twarda, bezbolesna.

4. Guzy śluzowe (痰核)

– w szyi, pachach, różnej wielkości, twarde, nieprzesuwalne, pod skórą i na skórze głowy mogą pojawić się twarde guzki.

6. Bóle kostno-stawowe

– charakterystyczna bolesność uciskowa w dolnej części mostka, bóle wędrujące kończyn, szczególnie przy stawach, czasem z obrzękiem i zaczerwienieniem.

Rozpoznanie (诊断)

1. Przebieg i objawy kliniczne

  • Ostra białaczka: nagły początek, krótki przebieg, gorączka, krwawienia, postępująca anemia, bóle kostno-stawowe, guzy śluzowe.

  • Przewlekła białaczka: wolny początek, długo bezobjawowa, typowe są hepatosplenomegalia (szczególnie splenomegalia), niedobór qi i krwi, krwawienia, bóle kostno-stawowe, guzy śluzowe.

2. Badania laboratoryjne

Morfologia krwi obwodowej i obraz szpiku mają decydujące znaczenie diagnostyczne. Cytologiczna klasyfikacja białaczki (medycyna zachodnia) jest kluczowa dla wyboru terapii i rokowania, dlatego powinna być uwzględniana również w leczeniu integracyjnym.

Diagnostyka różnicowa  (鉴别诊断)

1. Bibing 痹病 (choroba bi, zespół bólowy stawów i mięśni)

– w ostrej białaczce u dzieci może dojść do pomyłki z powodu gorączki, bólu stawów, kołatania serca. Jednak w bi ból dotyczy mięśni, stawów, ścięgien, z uczuciem drętwienia, pieczenia, ograniczoną ruchomością, a czasem deformacją stawów. W białaczce oprócz bólu kości i stawów często występuje bolesność mostka, gorączka, krwawienia, guzy śluzowe, szybki początek. Rozstrzygające są wyniki badań krwi i szpiku.

2. Wenbing 温病 (choroby gorąca, choroby zakaźne)

– są to ostre infekcje wywołane różnymi toksynami gorąca w zależności od pory roku, charakteryzujące się nagłym początkiem, szybkim przebiegiem, gorączką, drgawkami, wyczerpaniem yin i krwi, zakaźnością, sezonowością i epidemiologią. W białaczce gorączka i krwawienia mogą imitować wenbing, ale brak typowych etapów przenikania (卫气营血), brak zakaźności i sezonowości. Badania krwi i szpiku różnicują.

3. Xuezheng 血证 (zespół krwotoczny)

– zarówno ostra, jak i przewlekła białaczka mogą objawiać się krwawieniami, które w TCM klasyfikuje się jako szczególną postać xuezheng. Jednak w białaczce krwawieniom towarzyszą gorączka, hepatosplenomegalia, bóle kostno-stawowe, a w badaniach stwierdza się charakterystyczne zmiany. Leczenie wymaga nie tylko zasad terapii xuezheng, ale też metod przeciwnowotworowych (medycyna chińska i zachodnia).

4. Xulao 虚劳  (zespół wyczerpania, wyniszczenia)

– szczególnie w przewlekłej białaczce, gdy dominuje obraz niedoboru qi i krwi. Jednak w białaczce współistnieją także gorączka, krwawienia, guzy śluzowe, hepatosplenomegalia, bóle kostno-stawowe, a badania laboratoryjne wskazują na typowe zmiany. Leczenie wymaga nie tylko zasad terapii xulao, ale także metod przeciwnowotworowych.

Rozpoznanie syndromów i leczenie według TCM (辨证论治)

Kluczowe punkty różnicowania syndromów（辨證要點）

1. Różnicowanie gorączki（辨發熱）

– Białaczka sama w sobie może powodować gorączkę, zwykle niską lub umiarkowaną, czasem bez widocznego ogniska infekcji. Jednak u większości pacjentów gorączka jest skutkiem wtórnych infekcji, często o charakterze wysokiej gorączki z bólem gardła, kaszlem, obfitą plwociną, trudnościami i bólem przy oddawaniu moczu. Gorączka z niedoboru yin (yinxu fa re 阴虚发热) ma zwykle charakter niskiej, z nocnymi potami, suchością w ustach i gardle.

2. Różnicowanie krwawień（辨出血）

– Należy rozróżnić, czy krwawienie jest spowodowane nadmiarem gorąca krwi (xue re 血热), niedoborem qi i brakiem kontroli nad krwią (qixu bu she 气虚不摄), czy też zastojem krwi (xueyu 血瘀).

  • W ostrej białaczce krwawienie zwykle pochodzi z gorąca krwi: początek nagły, krwawienie obfite, krew jaskrawoczerwona. Przy pełnym gorącu – wysoka gorączka; przy gorącu z niedoboru – niska gorączka lub tylko gorąco w dłoniach i stopach.

  • W przewlekłej białaczce częściej przyczyną jest niedobór qi: krwawienia stopniowe, krew jasnoczerwona, towarzyszą objawy wyraźnego niedoboru qi.

  • Krwawienia spowodowane zastojem krwi: początek nagły lub stopniowy, krew ciemnopurpurowa, liczne wybroczyny, siniaki, język ciemny i purpurowy.

3. Różnicowanie guzów śluzowych (痰核)

– Pojawienie się luoli 瘰疬 (gruźlica węzłów), ai ji 癌积 (masy nowotworowe), tanhé 痰核 (guzy śluzowe) lub zhengji 癥积 (masy patologiczne) wskazuje na silne zespolenie śluzu i zastoju krwi.

4. Różnicowanie zheng–xie (正邪, sił obronnych i patogennych)

        – Na podstawie przebiegu choroby, powikłań, obrazu języka i pulsu.

  • Początek nagły: gorączka i krwawienia nasilone, język czerwony z żółtym nalotem, puls silny, pełny, ślizgi lub szybki. Choć mogą występować objawy niedoboru qi i krwi, dominuje patogen (xie).

  • Po chemioterapii/radioterapii: toksyny gorąca mogą zostać usunięte, ale zhengqi (正气, siła obronna) uległa uszkodzeniu → jednoczesny niedobór i osłabienie.

  • W stadium późnym: dominują objawy niedoboru qi i krwi.

  • W remisji: niedobór qi i yin, brak pełnej regeneracji esencji, resztkowe toksyny w szpiku → obraz „正虚余毒内伏” (niedobór wewnętrzny + toksyna utajona).

Zasady leczenia  (治疗原则)

Podstawowe: czyszczenie gorąca i usuwanie toksyn (清热解毒), odżywianie yin i wzmacnianie qi (养阴补气), pobudzanie krwi i usuwanie zastoju (活血化瘀).

  • Czyszczenie gorąca i usuwanie toksyn → przyczyna choroby to toksyny gorąca.

  • Toksyny gorąca uszkadzają qi i yin → konieczne jednoczesne odżywianie yin i wzmacnianie qi.

  • Toksyny gorąca spalają krew i prowadzą do zastoju → wskazane pobudzanie krwi i rozpraszanie zastoju.

  • W przebiegu choroby zhengqi ulega wyczerpaniu → należy wzmacniać qi, krew, yin i yang w zależności od obrazu.

  • Wybór ziół o działaniu przeciwbiałaczkowym jest wskazany w leczeniu integracyjnym.

Leczenie według typów syndromów (分型论治)

I. Ostra białaczka (急性白血病)

1. Silne gorąco patogenne (热邪炽盛)

Objawy:

nagły początek, wysoka gorączka, brak dreszczy lub lekkie dreszcze, pot bez ulgi w gorączce, pragnienie zimnych napojów, niepokój, krwawienia z nosa i dziąseł, purpura, bóle kostno-stawowe, guzy śluzowe na szyi/pachach, masy pod żebrami, zaparcia, żółty mocz, język czerwony z żółtym nalotem, puls silny, pełny.

​

Terapia:

czyszczenie gorąca i usuwanie toksyn, chłodzenie krwi i ratowanie yin.

2. Obfite toksyny uszkadzające krew (毒盛伤血)

Objawy:

wysoka gorączka z majaczeniem, ucisk w klatce piersiowej, pragnienie, liczne wybroczyny i siniaki, krwawienia wielonarządowe (nos, dziąsła, mocz, kał), język ciemnoczerwony, nalot żółty, puls szybki i napięty.

​

Terapia:

czyszczenie gorąca i toksyn, chłodzenie krwi i zatrzymywanie krwawienia.

3. Niedobór qi i yin (气阴两虚)

Objawy:

osłabienie, cichy głos, samoistne poty, nocne poty, pragnienie, gorąco dłoni i stóp, nawracające niskie gorączki, zawroty głowy, purpura lub krwawienia, bezsenność, brak apetytu, język czerwony lub blady, mało nalotu, puls cienki i słaby.

​

Terapia:

wzmacnianie qi i odżywianie yin.

4、Niedobór yang śledziony i nerek (脾肾阳虚)

Objawy:

        bladość, słabe wargi i paznokcie, duszność, osłabienie, nietolerancja zimna, zimne kończyny, obrzęki, bóle krzyża i kolan, purpura, krwawienia, wychudzenie, biegunki, jasny i obfity mocz, impotencja, polucje, język blady z odciskami zębów, nalot biały i wilgotny, puls słaby.

 

Terapia:

        rozgrzewanie i wzmacnianie śledziony i nerek.

II. Przewlekła białaczka (慢性白血病)

1. Zastój krwi wewnątrz (瘀血内阻)

Objawy:

wychudzenie, ucisk i ból w klatce piersiowej i podżebrzu, twarde masy w brzuchu, wyraźna hepatosplenomegalia, osłabienie, ciemna cera, gorączka popołudniowa, gorąco dłoni i stóp, ciemny stolec, zaburzenia miesiączki, język czerwony lub purpurowy, puls chropowaty.

 

Terapia:

pobudzanie krwi, rozpraszanie zastoju.

2. Obfite gorąco krwi i toksyn (血热毒盛)

Objawy:

utrzymująca się niska gorączka, nocne poty, bóle gardła, nadżerki w jamie ustnej, powiększenie węzłów szyjnych/pachowych, zawroty głowy, szumy uszne, pragnienie, bóle krzyża, bóle kostno-stawowe, krwawienia (nos, dziąsła, krwioplucie, krwawienia z przewodu pokarmowego, hematuria), purpura, język czerwony, puls cienki i szybki.

​

Terapia:

odżywianie yin, czyszczenie gorąca, chłodzenie krwi i usuwanie toksyn.

3. Niedobór yin wątroby i nerek (肝肾阴虚)

Objawy:

zawroty głowy, zamglone widzenie, suchość oczu, suchość w ustach, drażliwość, bezsenność, szumy uszne, ubytek słuchu, bóle krzyża i kolan, gorąco w pięciu wnętrzach (wuxin fannu 五心烦热), polucje, zaburzenia miesiączki, purpura, język czerwony z małą ilością nalotu, puls napięty i cienki.

​

Terapia:

odżywianie i wzmacnianie yin wątroby i nerek.

4. Niedobór yang śledziony i nerek (脾肾阳虚)

Objawy i leczenie podobne jak w ostrej białaczce w typie „niedobór yang śledziony i nerek”.

5. Niedobór qi i krwi (气血两亏)

Objawy:

bladość twarzy, osłabienie, kołatania serca, duszność, purpura, krwawienia, język blady i obrzęknięty z odciskami zębów, nalot cienki biały, puls słaby.

​

Terapia:

wzmacnianie qi i krwi.

Leczenie według typów syndromów (分型论治)

Baihua she she cao 白花蛇舌草 (Hedyotis diffusa), Ban zhi lian 半枝莲 (Scutellaria barbata), Quan shen 拳参 (Polygonum cuspidatum), Zicao 紫草 (Lithospermum), Niu er da huang 牛耳大黄, Qingdai 青黛 (Indigo naturalis), Chonglou 重楼 (Paris polyphylla), Ye juhua 野菊花 (Chrysanthemum indicum), Gui jianyu 鬼箭羽 (Euonymus alatus), Huzhang 虎杖 (Polygonum cuspidatum), Danshen 丹参 (Salvia miltiorrhiza), Haizao 海藻 (Sargassum), Liangmianzhen 两面针 (Zanthoxylum nitidum), Indirubin (靛玉红) – składnik wyizolowany z Qingdai 青黛,

Przebieg i rokowanie (转归预后)

  • Ostra białaczka: początkowo dominują toksyny, zhengqi jeszcze niezbyt uszkodzone. Bez kontroli toksyn choroba szybko postępuje, rokowanie złe. Wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie mogą prowadzić do remisji. W remisji: resztkowe toksyny w szpiku, niedobór qi i yin, możliwość nawrotu. Wielokrotne nawroty → poważne uszkodzenie zhengqi, złe rokowanie.

  • Przewlekła białaczka: początek powolny, wczesny etap – dominacja toksyn. Jeśli zhengqi zachowane → przebieg łagodniejszy. Przy braku kontroli toksyn → przejście w niedobór i nadmiar, pogorszenie. Część przypadków transformuje w ostrą białaczkę (przełom blastyczny).

  • Ostra białaczka: średnie przeżycie bez leczenia ok. 3 miesiące. Chemioterapia + leczenie integracyjne → znacząco wydłuża życie i zwiększa odsetek remisji.

  • Przewlekła białaczka: naturalny przebieg ok. 3 lata. Leczenie integracyjne, zwłaszcza u nowych pacjentów, może znacząco wydłużyć życie.

Profilaktyka i pielęgnacja (预防与调摄)

  • Czynniki patogenne: niedobór esencji i krwi, niedobór funkcji narządów, nierównowaga yin–yang, inwazja toksyn → należy chronić jingqi, unikać kancerogenów, stosować profilaktykę.

  • Pielęgnacja: higiena pacjenta i otoczenia, zapobieganie infekcjom. W ciężkim stanie – monitorować świadomość, źrenice, ciśnienie krwi, sztywność karku, drgawki, wymioty. W remisji – kontynuować leczenie farmakologiczne i dietetyczne, umiarkowany tryb życia, unikanie skrajnych temperatur, regulacja emocji, dieta odżywcza i lekkostrawna. Unikać potraw „grzejących i podsycających ogień”: ryby, krewetki, wołowina, baranina, mięso psie.

Zakończenie (结语)

Białaczka to złośliwy nowotwór układu krwiotwórczego o niskim odsetku wyleczeń. Jej główne przyczyny to inwazja toksyn gorąca oraz uszkodzenie wątroby, śledziony i nerek.

Objawy kliniczne: gorączka, krwawienia, anemia, hepatosplenomegalia, powiększenie węzłów chłonnych. Lokalizacja choroby: krew, kości, szpik, ściśle związana z wątrobą, śledzioną, nerkami.

Patogeneza: dominacja toksyn gorąca i niedoboru qi–yin.

Zasady leczenia: czyszczenie gorąca i usuwanie toksyn, odżywianie yin, wzmacnianie qi, wspomaganie krążenia krwi, usuwanie zastoju oraz stosowanie ziół przeciwbiałaczkowych.

  • Ostra białaczka: główne syndromy → silne gorąco, toksyny uszkadzające krew, niedobór qi i yin, niedobór yang śledziony i nerek.

  • Przewlekła białaczka: główne syndromy → zastój krwi, gorąco krwi i toksyn, niedobór yin wątroby i nerek, niedobór yang śledziony i nerek, niedobór qi i krwi.

We wczesnej fazie dominują objawy nadmiaru; z czasem pojawia się niedobór i nadmiar jednocześnie; w fazie późnej dominuje niedobór zhengqi, rokowanie złe.

W stanach zagrożenia życia (utrzymująca się wysoka gorączka, masywne krwawienia, krwotok śródczaszkowy) konieczne jest połączenie terapii integracyjnej z antybiotykami, steroidami, transfuzjami.

Rak piersi（乳岩）

W tradycyjnej medycynie chińskiej (TMC) rak piersi określany jest jako 乳岩 (ru yan). Termin ten oznacza złośliwy guz w obrębie piersi. Jego cechą charakterystyczną jest występowanie twardego, niebolesnego, bezgorączkowego guza, przy niezmienionym kolorze skóry, który bywa przesuwalny lub nieruchomy, o powierzchni nierównej, czasem z krwawieniem z brodawki sutkowej.

W późnym stadium dochodzi do owrzodzenia – zmiany przybierają kształt zagłębień przypominających jaskinie w skale lub wyniosłości podobne do pąków lotosu. Jest to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u kobiet. Wyższe ryzyko zachorowania występuje u kobiet bez potomstwa lub bez historii karmienia piersią, u kobiet z wczesną menarche lub późną menopauzą oraz u pacjentek z rodzinnym występowaniem raka piersi. Rak piersi może również występować u mężczyzn, jednak znacznie rzadziej; stosunek zapadalności kobiet do mężczyzn wynosi około 100:1.

Etiologia i patogeneza  (病因病机)

Rozwój ru yan związany jest z wewnętrzną inwazją czynników patogennych „sześciu nadmiarów” (六淫 liu yin), zastojem wątroby i śledziony, zaburzeniem regulacji meridianów Chong i Ren, dysfunkcją narządów wewnętrznych, co prowadzi do zastoju qi, zastoju krwi, nagromadzenia flegmy i połączenia ich z toksyną patogenną w sieci meridianów piersi. Emocje, takie jak smutek, gniew czy depresja, uszkadzają wątrobę i śledzionę – wątroba w stanie zastoju prowadzi do zastoju krwi i qi, uszkodzona śledziona produkuje wilgoć i flegmę. Flegma i zastój krwi łączą się, blokując meridiany i odkładając się w piersi.

Zaburzenie Chong i Ren powoduje chaos w funkcjach fizjologicznych narządów oraz gruczołu piersiowego, co wyzwala rozwój guza. Ponadto niedobór yin wątroby i nerek prowadzi do nadmiaru ognia, który spala płyny ustrojowe, tworząc flegmę; ta z kolei łączy się z zastojem krwi i tworzy guz w piersi.

Rozpoznanie (诊断)

Rak piersi występuje najczęściej w wieku 40–60 lat, częściej u kobiet po menopauzie.

Na podstawie obrazu klinicznego wyróżnia się cztery główne typy: rak twardy, rak wypryskowy (egzematoidalny), rak śluzowy (rak koloidowy) oraz rak zapalny.

1. Rak twardy (carcinoma durum)

najczęstszy, stanowi ok. 60–70% wszystkich przypadków raka piersi. 

Początkowo brak objawów subiektywnych, guz wykrywany przypadkowo, twardy, nieruchomy, bez wyraźnych granic, często zrośnięty ze skórą. 

W stadium pośrednim guz rośnie, pojawia się ból, wyczuwalne są drobne satelitarne guzki („jak stos kasztanów”), brodawka zapada się, skóra ma wygląd „skórki pomarańczy”. 

W późnym stadium skóra grubieje, twardnieje, sinieje, guz ulega owrzodzeniu, powstają nieregularne ubytki z centralnym zagłębieniem, czasem kalafiorowate narośla, wysięk krwisty o nieprzyjemnym zapachu. Węzły chłonne pachowe lub nadobojczykowe powiększają się, są twarde, niebolesne, z czasem zrastają się w pakiety. Choroba prowadzi do wyniszczenia organizmu (kacheksja).

2. Rak wypryskowy (morbus Paget, rak Pageta)

rzadszy (0,7–3% przypadków). Przebieg trwa od 1 do 5 lat, czasem ponad 10 lat. 

Początkowo obraz przypomina przewlekły wyprysk: zaczerwienienie brodawki i otoczki, powierzchowne nadżerki, wysięk surowiczy, żółtobrunatne strupy. Skóra twardnieje, granice zmian są wyraźne. Świąd, pieczenie. 

W stadium pośrednim zmiany szerzą się poza otoczkę, skóra sinieje i twardnieje, brodawka zapada się.

W późnym stadium łatwe krwawienia, destrukcja brodawki, owrzodzenia z twardymi brzegami, pojawienie się guza w piersi.

3. Rak śluzowy (rak koloidowy, carcinoma mucinosum)

rzadki. Początkowo guz rośnie wolno, jest miękki, bez bólu i świądu.

W stadium pośrednim guz powiększa się, pojawia się uczucie rozpierania, centralnie wyczuwalna sprężystość, krwisty wyciek z brodawki. W późnym stadium łatwo dochodzi do krwawień i owrzodzeń.

4. Rak zapalny (carcinoma inflammatorium)

rzadki, występuje głównie u młodych kobiet, szczególnie w okresie laktacji. 

Początek nagły, pierś szybko powiększona, obrzęknięta, bolesna, skóra zaczerwieniona, gorąca, tkanka twarda. Guz nie ma wyraźnych granic, często cała pierś jest zajęta, brodawka wciągnięta, możliwy wyciek, obrzęk i ból kończyny górnej. 

W późnym stadium dochodzi do owrzodzeń, przerzutów do szyjnych węzłów chłonnych, gorączki i objawów ogólnych. Charakteryzuje się dużą złośliwością, szybkim przebiegiem i złym rokowaniem – średni okres przeżycia wynosi często nie więcej niż kilka miesięcy.

Badania dodatkowe  (输助检查)

Mammografia (zdjęcie rentgenowskie) – widoczny nieregularny, gęsty cień guza z poszarpanymi brzegami, często z mikrokalcynacjami, pogrubienie skóry piersi, retrakcja brodawki.

USG piersi (B-mode) – obecność zmian ogniskowych o charakterze litym.

Biopsja i badanie histopatologiczne – umożliwia ostateczne rozpoznanie.

Stadia raka piersi  (乳腺癌的分期)

Rak piersi ocenia się według 5 stadiów:

Stadium 0:

To stadium nazywane jest zwykle rakiem przewodowym in situ (DCIS, ductal carcinoma in situ). Na tym etapie komórki pozostają ograniczone do przewodów mlecznych i nie rozpoczęły jeszcze naciekania okolicznych tkanek.

Stadium I:

Guz ma mniej niż 2 cm. Nie zajmuje jeszcze węzłów chłonnych ani innych tkanek otaczających.

Stadium II:

Guz ma od 2 do 5 cm i może zacząć szerzyć się do pobliskich węzłów chłonnych.

Stadium III:

Guz przekracza 5 cm i/lub szerzy się do regionalnych węzłów chłonnych oraz tkanek otaczających. Może również naciekać skórę lub ścianę klatki piersiowej.

Stadium IV:

Rak rozprzestrzenił się (przerzuty odległe) do narządów takich jak mózg, wątroba czy płuca.

Pięcioletni względny wskaźnik przeżycia w stadium 0 i I raka piersi wynosi blisko 100%, w stadium II i III jest niższy – odpowiednio 90% i 70%. Natomiast w stadium IV pięcioletni względny wskaźnik przeżycia wynosi jedynie 23%.

Różnicowanie  (鉴别诊断)

1.  乳癖 (ru pi)

mastopatia (fibrocystic changes, mastopatia włóknisto-torbielowata). Najczęściej u kobiet 30–40 lat, ból piersi związany z cyklem, obecne guzki różnej wielkości, nieostre granice, sprężysta konsystencja, zwykle zmiany obustronne, brak zrostu ze skórą. Odpowiada współczesnym jednostkom: mastopatia, fibroadenoma.

2. 乳核 (ru he)

guzy włóknisto-gruczolakowe (fibroadenoma, breast cyst). Występują głównie u kobiet 20–30 lat, guz pojedynczy, gładki, twardy, ruchomy, wolno rosnący, o wyraźnych granicach.

3. 乳痨 (ru lao)

gruźlica piersi (tuberculosis mammae) lub przewlekłe, trudno gojące się zmiany nowotworowe. Najczęściej u kobiet 20–40 lat, guzy twarde, zrosty ze skórą, w przypadku powstania ropnia – zmiękczenie, przetoki, przewlekły przebieg.

Zasady leczenia według TCM   (辨证论治)

(I) Leczenie wewnętrzne  (内治)

1. Zastój qi wątroby i nagromadzenie flegmy   (肝郁痰凝)

Objawy:

depresja, drażliwość, uczucie pełności w klatce piersiowej i podżebrzu, obrzmienie piersi przed menstruacją, guz twardy, granice nieostre. Język – cienki nalot, puls strunowy.

Terapia:

rozproszenie zastoju wątroby, regulacja qi, usuwanie flegmy i rozpraszanie guza.

2. Zaburzenia Chong i Ren   (冲任失调)

Objawy:

nieregularne miesiączki, bolesność i obrzmienie piersi przed menstruacją, brak potomstwa po ślubie, wielokrotne poronienia, guzy twarde. Język blady, cienki nalot, puls cienki i strunowy.

Terapia:

regulacja Chong i Ren, rozpraszanie qi i guza.

3. Niedobór energii życiowej i nadmiar toksyn   (正虚毒炽)

Objawy:

guz piersi powiększa się, owrzodzenie z wysiękiem krwistym, brak bólu lub ból silny, apatia, bladość, brak apetytu, kołatania serca, bezsenność. Język purpurowy z wybroczynami, nalot żółty, puls słaby.

Terapia:

wzmacnianie qi i krwi, usuwanie gorąca i toksyn.

(II) Leczenie zewnętrzne (外治)

U pacjentek z przeciwwskazaniami do operacji lub z przerzutami odległymi stosuje się leczenie etapowe:

  • Początek: maść  阿魏消痞膏 (Awei Xiaopi Gao).

  • Po owrzodzeniu: proszki  海浮散 (Haifu San), 冰狮散 (Bingshi San), maść  红油膏 (Hongyou Gao).

  • Po odpadnięciu tkanek martwiczych: maści i proszki  生肌玉红膏 (Shengji Yuhong Gao), 生肌散 (Shengji San).

Inne metody leczenia  (其他疗法)

  1. Po rozpoznaniu, jeśli brak przerzutów odległych – podstawową metodą jest chirurgiczne usunięcie guza.

  2. Po operacji – radioterapia, chemioterapia oraz leczenie hormonalne.

  3. Możliwe stosowanie leków ziołowych i preparatów TCM według rozpoznania syndromów – zarówno w wczesnym, jak i późnym stadium.

Profilaktyka i regulacja stylu życia   (预防与调摄)

  1. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała

  2. Regularne podejmowanie aktywności fizycznej

  3. Ograniczenie lub unikanie spożywania alkoholu

  4. Propagowanie zdrowego macierzyństwa oraz karmienia piersią niemowląt

  5. Samobadanie piersi raz w miesiącu oraz regularne badania przesiewowe piersi

  6. Upowszechnianie wiedzy na temat profilaktyki nowotworów

Rak szyjki macicy 宮頸癌

宮頸癌.jpg

Teoria medycyny chińskiej (中医, Zhōngyī) uważa, że rozwój raka szyjki macicy (宫颈癌) jest ściśle związany z niedoborem zhèngqì (正气, energia obronna organizmu) oraz wewnętrzną inwazją patogennej trucizny (xié dú 邪毒).

​

W dziele 《妇人大全良方》 zapisano: „u kobiet zhēng jiǎ (癥瘕, guzy i zrosty) powstają z powodu osłabienia zàngfǔ (脏腑, narządów wewnętrznych), uszkodzenia qì (气, energia) i xuè (血, krew), a także przez działanie wiatru i zimna, które blokują krążenie krwi i energii”, wskazując, że niedobór zhèngqì stanowi podstawę patogenezy.

Nowoczesne badania w medycynie chińskiej wykazują, że główny mechanizm patogenetyczny raka szyjki macicy można podsumować jako „yū dú nèi jié 瘀毒内结 – nagromadzenie toksyn i zastoju krwi wewnątrz, oraz niedobór śledziony i nerek (脾肾两虚)”. Wśród nich zespół „shī dú yū jié 湿毒瘀结” stanowi 62,3% przypadków klinicznych (dane: 《中医杂志》, 2023, tom 64). Lokalizacja choroby dotyczy głównie bāo gōng 胞宫 (macicy), a patogeneza obejmuje wątrobę (肝), śledzionę (脾) i nerki (肾). Produkty patologiczne to głównie flegma (痰), zastój krwi (瘀) i toksyna (毒), które ostatecznie tworzą złożony syndrom „zhēng jiǎ 癥瘕” – obraz „pustej podstawy i pełnych objawów”. Leczenie podkreśla indywidualizację, terapię różnicowaną zgodnie z rozpoznaniem zespołu (biàn zhèng lùn zhì 辨证论治), przy jednoczesnym wspieraniu zhèngqì i poprawie kondycji.

I. Różnicowanie zespołów (辨证分型)

1. Zespół stagnacji qì wątroby (肝郁气滞证)

Objawy:

depresja emocjonalna, ból i uczucie rozpierania w klatce piersiowej i podżebrzu, nieregularne miesiączki, obfita wydzielina pochwowa (leukorrhoea) o żółtym zabarwieniu, język czerwony z cienkim, żółtawym nalotem, puls xián (弦, napięty).

Metoda leczenia:

rozpraszanie stagnacji wątroby i regulacja qì, detoksykacja i rozpraszanie guzów.

Recepta:

Chái Hú Shū Gān Sǎn (柴胡疏肝散) z modyfikacjami wzmacniającymi działanie detoksykacyjne.

2. Zespół wilgoci, gorąca i toksyn ze zastoju (湿热瘀毒证)

Objawy:

obfita wydzielina, żółta jak ropa lub z domieszką krwi, o nieprzyjemnym, cuchnącym zapachu, ból w podbrzuszu nasilający się przy ucisku, język ciemnoczerwony z żółtym, lepkim nalotem, puls śliski i szybki (huá shù 滑数).

Metoda leczenia:

        oczyszczanie gorąca i usuwanie wilgoci, rozpraszanie zastoju i detoksykacja.

Recepta:

Lóng Dǎn Xiè Gān Tāng (龙胆泻肝汤) z modyfikacjami, wspomagany innymi ziołami usuwającymi zastój i toksyny.

3. Zespół niedoboru yang śledziony i nerek (脾肾阳虚证)

Objawy:

nietolerancja zimna, zimne kończyny, ból i osłabienie lędźwi i kolan, wodnista wydzielina pochwowa, zmęczenie i brak sił, język blady, powiększony, z białym nalotem, puls głęboki i cienki (chén xì 沉细).

Metoda leczenia:

ogrzewanie i wzmacnianie śledziony i nerek, usuwanie wilgoci i rozpraszanie guzów.

Recepta:

Yòu Guī Wán (右归丸) z modyfikacjami.

4. Zespół niedoboru yin wątroby i nerek (肝肾阴虚证)

Objawy:

zawroty głowy, szumy uszne, uczucie gorąca w dłoniach, stopach i sercu (五心烦热), nieregularne krwawienia z pochwy, język czerwony z niewielkim nalotem, puls cienki i szybki (xì shù 细数).

Metoda leczenia:

odżywianie yin wątroby i nerek, chłodzenie krwi i zatrzymywanie krwawień.

Recepta:

Zhī Bǎi Dì Huáng Wán (知柏地黄丸) z modyfikacjami, z dodatkiem innych ziół odżywiających yin i zatrzymujących krwawienia.

II. Terapia wspomagająca i pielęgnacja w TCM (中医辅助治疗与调护)

1. Leczenie zewnętrzne (外治法)

Na objawy miejscowe można stosować płukanki lub czopki ziołowe, np. wywar z Kǔ Shēn (苦参), Shé Chuáng Zǐ (蛇床子), Huáng Bǎi (黄柏) do irygacji, lub globulki z oleju È Zhú (莪术), aby łagodzić nieprawidłową wydzielinę i miejscowy stan zapalny.

2. Wzmacnianie zhèngqì (扶正固本)

W trakcie radioterapii i chemioterapii TCM stosuje głównie metody uzupełniania qì, odżywiania yin, wzmacniania śledziony i żołądka. Często używane są Shēng Mài Sǎn (生脉散), Bā Zhēn Tāng (八珍汤) w celu zmniejszenia działań niepożądanych i poprawy odporności.

3. Regulacja emocji (情志调理)

Podkreśla się rozpraszanie stagnacji wątroby I łagodzenie depresji (shū gān jiě yù 疏肝解郁). Można stosować akupunkturę (punkty Tài Chōng 太冲, Gān Shū 肝俞) lub zioła jak Hé Huān Pí (合欢皮), Yù Jīn (郁金) w celu regulacji emocji i poprawy stanu psychicznego pacjentek.

III. Uwagi (注意事项)

1. Integracja TCM i medycyny zachodniej (中西医结合)

leczenie TCM musi być stosowane łącznie z metodami współczesnej medycyny, takimi jak chirurgia, radioterapia, chemioterapia, i nie może zastąpić standardowego leczenia.

2. Indywidualizacja terapii (个体化用药)

zioła powinny być dobierane przez wykwalifikowanego lekarza TCM w zależności od konstytucji pacjentki i przebiegu choroby; należy unikać samodzielnego stosowania.

3. Regularne monitorowanie (定期监测)

w trakcie leczenia konieczne są regularne badania obrazowe I oznaczenia markerów nowotworowych w celu dynamicznej oceny skuteczności terapii.

IV. Profilaktyka I pielęgnacja zdrowotna (预防与生活调养)

1. Dieta (饮食)

unikać potraw ostrych i tłustych; spożywać produkty wzmacniające śledzionę i odżywiające yin, jak ignam (山药), nasiona lotosu (莲子), grzyby Auricularia (木耳).

2. Aktywność fizyczna (运动)

umiarkowanie praktykować Bā Duàn Jǐn (八段锦), tai chi (太极拳), aby wspierać krążenie qì i krwi.

3. Unikanie czynników ryzyka (避免高危因素)

dbać o higienę, zmniejszać ryzyko zakażenia HPV, regularnie wykonywać badania przesiewowe.

Medycyna chińska, poprzez całościową regulację organizmu, może poprawić jakość życia pacjentek z rakiem szyjki macicy, ale konieczne jest łączenie jej ze współczesnym, standardowym leczeniem, aby uniknąć opóźnienia terapii.

V. Doświadczenie kliniczne TCM – recepta na raka szyjki macicy (宫颈癌)

(wyłącznie do celów informacyjnych)

Recepta – 方药

Rén Dōng Téng (忍冬藤, Lonicerae Caulis), Bài Jiàng Cǎo (败酱草, Patriniae Herba), Pú Gōng Yīng (蒲公英, Taraxaci Herba), Sāng Jì Shēng (桑寄生, Taxilli Herba) oraz ponad dziesięć innych ziół TCM.

Sposób podania   (用法)

Odwar wodny, 1 dawka dziennie.

Działanie  (功效)

Usuwanie gorąca i wilgoci (qīng rè lì shī 清热利湿), rozpraszanie guzów i działanie przeciwnowotworowe (sǎn jié kàng ái 散结抗癌).

Wskazania (主治)

Nawroty raka szyjki macicy pooperacyjnie.

VI. Przypadek kliniczny (医案)

Pacjentka, 51 lat, z rakiem szyjki macicy. Po 13 miesiącach terapii TCM komórki nowotworowe zniknęły, a pacjentka żyje do dziś.

Pani G., 51 lat, menopauza w wieku 48 lat, od tego czasu w depresji. Z powodu częstych wybuchów gniewu w 2013 roku pojawiły się krwawienia z pochwy, przewlekłe i nieustępujące. Biopsja histopatologiczna wykazała raka płaskonabłonkowego szyjki macicy w stadium I. Pacjentka nie zgodziła się na operację mimo namów rodziny i zwróciła się ku terapii TCM.

Objawy:

krwawienia z pochwy (niewielkie, ciemnoczerwone), obfita leukorrhoea o nieprzyjemnym zapachu, zawroty głowy, rozdrażnienie, uczucie rozpierania w podżebrzu, brak apetytu, ból krzyża, tępy ból podbrzusza, zaparcia. Język ciemnoczerwony z żółtym, suchym nalotem, puls głęboki, napięty i szybki (chén xián shù 沉弦数).

Rozpoznanie TCM:

gwałtowny gniew uszkodził wątrobę, zastój wątroby zaatakował śledzionę, długotrwała stagnacja przekształciła się w ogień, a wilgotna toksyna (shī dú 湿毒) nagromadziła się wewnętrznie i spłynęła do macicy (bāo gōng 胞宫).

Leczenie:

główna recepta wsparta preparatem Xiāo Ái Wán (消癌丸) i zewnętrznymi irygacjami.

Recepta:

Bài Jiàng Cǎo (败酱草), Bàn Zhī Lián (半枝莲, Scutellariae Barbatae Herba), Xià Kū Cǎo (夏枯草, Prunellae Spica) i inne.

Po 15 dniach krwawienia z pochwy ustąpiły, leukorrhoea wyraźnie się zmniejszyła, ból brzucha złagodniał.

Z powodu nudności dodano Huò Xiāng (藿香, Agastachis Herba) i Zhú Rú (竹茹, Bambusae Caulis in Taeniam). Po ponad 2 miesiącach terapii krwawienia całkowicie zanikły, wydzielina była tylko nieznaczna.

Kontynuowano leczenie zmodyfikowaną główną receptą, wraz z lekami zewnętrznymi, łącznie przez 13 miesięcy. Wynik biopsji: brak komórek nowotworowych. Pacjentka żyje do dziś.

Uwagi (備註)

Celem przedstawienia tego przypadku nie jest propagowanie cudowności TCM. Nadal zaleca się chirurgiczne usunięcie ogniska nowotworowego we wczesnym stadium, aby zapobiec przerzutom. Jeśli pacjentka z powodu wieku lub stanu zdrowia nie może poddać się operacji, leczenie ziołami TCM może być odpowiednią i skuteczną metodą, lecz wymaga czasu, współpracy z lekarzem, regularnego przyjmowania leków, kontrolnych badań i modyfikacji receptury.

TCM posiada liczne udokumentowane sukcesy kliniczne w leczeniu nowotworów. Może być łączona ze współczesną medycyną, aby łagodzić skutki uboczne po operacjach, radioterapii i chemioterapii, zapobiegać nawrotom i przerzutom, poprawiać jakość życia i wydłużać przeżycie.

VII. Badania nad składnikami ziół  (中药单体成分研究)

Współczesna farmakologia potwierdza, że liczne składniki ziół TCM mają działanie hamujące raka szyjki macicy:

  1. É Zhú Yóu (莪术油, olej Curcumae Rhizoma): zawarty w nim curdione indukuje apoptozę komórek HeLa, IC₅₀ = 42,6 μmol/L (《中国药理学通报》2023).

  2. Kǔ Shēn Jiǎn (苦参碱, matrine): poprzez regulację szlaku PI3K/Akt hamuje zdolność migracji komórek raka szyjki macicy; wskaźnik inhibicji migracji 67,2% (《药学学报》2022).

  3. Huáng Qí Jiǎ Gān (黄芪甲苷, astragaloside IV): zwiększa wrażliwość komórek raka szyjki macicy opornych na cisplatynę, odwracając oporność 3,2-krotnie (《中国药理学与毒理学杂志》2024).

Schemat akupunktury (针灸干预方案)

U pacjentek z zatrzymaniem moczu po radioterapii stosowano nakłuwanie punktów: Guān Yuán (关元, CV4), Zhōng Jí (中极, CV3), Sān Yīn Jiāo (三阴交, SP6) oraz moksoterapię punktu Qì Hǎi (气海, CV6). Skuteczność ogólna wyniosła 87,5%, a średni czas przywrócenia mikcji skrócił się o 1,8 dnia (《针刺研究》2024).

U pacjentek z bólem nowotworowym nakłuwanie punktów Zú Sān Lǐ (足三里, ST36), Yáng Líng Quán (阳陵泉, GB34), Tài Chōng (太冲, LR3) obniżało VAS średnio o 4,2 pkt, a efekt przeciwbólowy utrzymywał się 6–8 godzin.

Schemat redukcji toksyczności w trakcie radioterapii (放疗联合中医减毒方案)

Podczas radiochemioterapii jednoczesne stosowanie TCM wzmacniającego śledzionę i żołądek zmniejszało częstość popromiennego zapalenia jelit z 42,8% do 23,5% (《中华放射肿瘤学杂志》2023).

Konkretna metoda: od 3 dni przed radioterapią do 1 tygodnia po jej zakończeniu stosowano Xiāng Shā Liù Jūn Zǐ Tāng (香砂六君子汤) z modyfikacjami. Zmniejszało to nudności, wymioty, biegunkę i inne działania niepożądane.

Profilaktyka i pielęgnacja w TCM (宫颈癌的中医预防与调护措施)

U pacjentek ze zmianami przednowotworowymi szyjki macicy zastosowanie zasady „zhì wèi bìng 治未病” (leczenie zanim choroba się rozwinie) z receptą przeciw rakowi (Bàn Zhī Lián 半枝莲, Bái Huā Shé Shé Cǎo 白花蛇舌草, Bái Zhú 白术, Fú Líng 茯苓) podniosło wskaźnik regresji zmian do 63,8% (《中国中医药信息杂志》2023).

Codzienna pielęgnacja (日常護理):

  1. Unikać wczesnych małżeństw i licznych porodów, dbać o higienę okolic intymnych.

  2. Dieta: unikać pikantnych i tłustych potraw, spożywać Shān Yào (山药), nasiona lotosu (莲子), Yì Yǐ Rén (薏苡仁) – wzmacniające śledzionę i usuwające wilgoć.

  3. Regulacja emocji: stosować muzykoterapię „pięciu tonów” (wǔ yīn liáo fǎ 五音疗法); codzienne słuchanie melodii w tonacji „gōng” 宫 przez 30 minut obniżało wynik lęku o 12,5 pkt.

Perspektywy badań  (研究展望)

Przyszłe badania TCM nad rakiem szyjki macicy powinny koncentrować się na trzech obszarach:

  1. Opracowanie specyficznych biomarkerów zespołu „shī dú yū jié 湿毒瘀结” w oparciu o metabolomikę.

  2. Badania mechanizmów wielokierunkowego działania receptur ziołowych, zwłaszcza w interwencji wobec przewlekłej infekcji HPV.

  3. Ustanowienie obiektywnych wskaźników diagnostyki syndromów TCM, np. cyfrowych systemów analizy obrazu języka.

Dzięki połączeniu tradycyjnej medycyny chińskiej i zachodniej w leczeniu raka szyjki macicy, badania kliniczne zostaną wzmocnione, co pozwoli na opracowanie skuteczniejszych strategii leczenia dla pacjentek, poprawę jakości ich życia i wydłużenie okresu przeżycia.

Rak jajnika卵巢癌

Rak jajnika o typie nabłonkowym (上皮性卵巢癌) rozwija się skrycie i jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych żeńskich narządów płciowych, a pod względem śmiertelności zajmuje pierwsze miejsce wśród nowotworów ginekologicznych.

Według TCM szkoły południowej (南方妇科), pacjentki z rakiem jajnika należą głównie do kategorii „wilgoć–gorąco–toksyna” (湿热毒炽盛) lub „patogenne gorąco uszkadzające yin” (邪热伤阴), „niedobór yin i płynów” (阴津亏损), „gorąco wysuszające yin” (热煎阴津), „wewnętrzna staza krwi” (瘀血内生). Leczenie opiera się na zasadach: „oczyszczanie gorąca, usuwanie wilgoci i toksyn” (清热利湿解毒), „odżywianie yin i uzupełnianie płynów ustrojowych” (养阴生津).

Natomiast szkoła północna (北方妇科) uważa, że pacjentki z rakiem jajnika przeważnie mają „osłabienie i niedobór yang nerek” (肾阳虚衰), „zastój krwi w macicy” (血瘀于胞); osłabione yang nerek, osłabiony ogień mingmen (命门火衰), przewaga zimna wewnętrznego (阴寒内盛) powodują, że meridiany Chong i Ren (冲任) nie są ogrzewane przez yang nerek, rozwija się wewnętrzny niedobór i zimno (虚寒内生), co prowadzi do zastoju krwi i tworzenia się mas nowotworowych (寒凝血滞，聚成癌瘤).

Szkoła „powracających z zagranicy” (海归派妇科) podkreśla podejście łączące TCM i medycynę zachodnią. Na podstawie klasycznych tekstów i współczesnej medycyny wskazuje: „niedobór qi obronnej (正气不足), zaleganie ukrytych patogenów (伏邪稽留), co jest analogiczne do niedoboru odporności immunologicznej (卫气不足以御邪) i może prowadzić do rozwoju raka jajnika”.

1. Diagnostyka i leczenie w medycynie zachodniej  (西医诊疗)

1.1 Kryteria diagnostyczne  (诊断标准)

Kryteria rozpoznania raka jajnika ustala się na podstawie „Wytycznych klinicznych NCCN dotyczących raka jajnika, raka jajowodu i pierwotnego raka otrzewnej, 2024, wersja 1” (《2024 NCCN 卵巢癌包括输卵管癌及原发性腹膜癌临床实践指南(第1版)》).

1.2 Obraz kliniczny

1.2.1 Objawy  (症状)

Złośliwe nowotwory jajnika we wczesnym stadium mogą przebiegać bezobjawowo lub z objawami skrytymi, niespecyficznymi. Często są mylone z chorobami przewodu pokarmowego. Pacjentki zgłaszają wzdęcia brzucha, niestrawność lub uczucie pełności. W miarę postępu choroby mogą pojawiać się odpowiednie objawy:

  • dyskomfort w dolnej części brzucha,

  • wodobrzusze (腹水),

  • trudności z oddawaniem stolca lub moczu, w ciężkich przypadkach niedrożność jelit,

  • nieregularne krwawienia z dróg rodnych lub krwawienia po menopauzie,

  • rzadziej ostry ból brzucha spowodowany skrętem lub pęknięciem guza.

1.2.2 Objawy przedmiotowe (体征)

We wczesnym stadium raka jajnika zmiana jest wykrywalna przypadkowo dopiero, gdy przekracza miednicę, lub podczas badania ginekologicznego stwierdza się guz miednicy. U pacjentek z wodobrzuszem podczas opukiwania brzucha można stwierdzić przemieszczające się stłumienie (ruchomy odgłos stłumiony).

1.3 Główne badania  (主要检查)

Badania obrazowe, oznaczenia markerów nowotworowych, badania cytologiczne, badania endoskopowe przewodu pokarmowego, badania histopatologiczne, wskaźnik ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm), biopsja tkankowa.

1.4 Diagnostyka różnicowa  (鉴别诊断)

  • endometrioza miednicy (盆腔子宫内膜异位症),

  • guz zapalny miednicy (盆腔炎性包块),

  • gruźlica przydatków lub otrzewnej (附件结核或腹膜结核),

  • łagodne guzy jajnika.

1.5 Metody leczenia (治疗方法)

Leczenie chirurgiczne, chemioterapia, leczenie celowane (terapia ukierunkowana molekularnie).

2. Zintegrowane leczenie „pełnego cyklu” (中西医结合“全周期”诊疗)

2.1

Diagnostyka różnicowa i leczenie syndromowe w okresie chemioterapii neoadiuwantowej

(新辅助化疗期的辨证论治)

Celem chemioterapii neoadiuwantowej jest zmniejszenie masy guza poprzez chemioterapię ogólnoustrojową oraz wczesne zniszczenie niewidocznych komórek przerzutowych, co ułatwia dalsze leczenie pacjentek z rakiem jajnika w stadium pośrednim (operacja, radioterapia itp.). U pacjentek z rakiem jajnika w stadium pośrednim często występuje niedobór śledziony i nerek (脾肾亏虚). 

Zasada leczenia:

wspieranie „qi prawidłowego” (扶助正气), wzmacnianie śledziony i nerek (健脾补肾), zwiększanie odporności organizmu, aby uzyskać więcej możliwości chirurgicznych. W przypadku nadmiernego zamartwiania się podczas chemioterapii stosuje się terapię „rozpraszania stagnacji wątroby i łagodzenia depresji” (疏肝解郁); przy wystąpieniu objawów znużenia i osłabienia po wielokrotnych cyklach chemioterapii – leczenie polega na „uzupełnianiu qi i krwi” (补益气血).

2.1.1 Typ niedoboru śledziony i nerek (脾肾亏虚型)

Objawy główne:

znużenie, niechęć do mówienia, osłabienie kończyn, utrata apetytu, nietolerancja zimna, bóle lędźwiowo-kolanowe, zwiększona częstość wypróżnień; język blady i obrzęknięty z grubym białym nalotem, tętno głębokie, cienkie i słabe.

Objawy wtórne:

uczucie pełności i dyskomfortu w nadbrzuszu, szczupła sylwetka lub obrzęki kończyn.

Metoda leczenia:

regulacja i uzupełnianie śledziony i nerek, odżywianie yin i wspieranie „qi prawidłowego”.

2.1.2 Typ zastoju „qi” wątroby (肝气郁结型)

Objawy główne:

ucisk w klatce piersiowej, rozdęcie podżebrza, częste wzdychanie, brak łaknienia, depresja; język bladoróżowy z cienkim nalotem.

Objawy wtórne:

ból głowy, zawroty głowy, drażliwość.

Metoda leczenia:

rozpraszanie stagnacji wątroby i łagodzenie depresji (疏肝解郁).

2.1.3 Typ niedoboru „qi” i krwi (气血亏虚型)

Objawy główne:

bladożółta cera, zawroty głowy, szumy uszne, gorączka, osłabienie, zwiotczenie kończyn, apatia; język blady z białym nalotem, tętno głębokie, cienkie i słabe.

Objawy wtórne:

kołatanie serca, duszność, cichy głos.

Metoda leczenia:

uzupełnianie qi i odżywianie krwi (益气养血).

2.2

Diagnostyka różnicowa i leczenie syndromowe w immunologicznym „oknie” lekoopornego raka jajnika

(耐药卵巢癌免疫“窗口期”的辨证论治)

W TCM zauważono, że lekooporny rak jajnika występuje głównie w stadium średnim i późnym, zwłaszcza po operacji lub chemioterapii, i charakteryzuje się mieszanym obrazem niedoboru i nadmiaru (虚实夹杂). Dalsze badania wykazały, że u pacjentek z rakiem jajnika w późnym stadium po chemioterapii pierwszej linii w dniach 5–7 pojawia się przejściowa limfopenia (środowisko immunotolerancji), natomiast w dniach 12–14 odpowiedź immunologiczna osiąga szczyt, a zdolność wydzielania interferonu γ (IFN-γ) jest najwyższa. Sugeruje to, że układ odpornościowy dynamicznie zmienia się w cyklu chemioterapii. 

Na tej podstawie TCM jako pierwsza zaproponowała koncepcję terapii w immunologicznym „oknie” lekoopornego raka jajnika. Jeśli w „oknie” immunologicznym odpowiedź limfocytów CD8+T jest dobra, średni czas przeżycia pacjentek jest znacznie dłuższy niż u pacjentek bez tego „okna”. Dlatego stosowanie w tym okresie terapii wspomagającej TMC może poprawić odpowiedź immunologiczną, zmniejszyć lekooporność raka jajnika, poprawić mikrośrodowisko immunologiczne guza i osiągnąć najlepsze efekty chemioterapii.

2.2.1 Typ niedoboru qi i yin (气阴亏虚型)

Objawy:

suchość gardła, suchość ust, poty nocne i samoistne, znużenie, duszność, niechęć do mówienia, blada cera, skąpomocz, zaparcia; język blady, cienki, z niewielkim nalotem i pęknięciami, tętno cienkie, miękkie i słabe.

Metoda leczenia:

uzupełnianie qi i yin, usuwanie gorąca i wytwarzanie płynów ustrojowych (益气养阴，清热生津).

2.2.2 Typ zastoju qi, śluzu i krwi (气郁痰瘀型)

Objawy:

uczucie pełności w klatce piersiowej i przeponie, rozdęcie lub ból brzucha, ból tępy lub kłujący, częste wzdychanie, znużenie, luźne stolce lub krwawienia z przewodu pokarmowego (wymioty krwawe, smoliste stolce), kaszel z gęstą plwociną, brak apetytu; język ciemny, fioletowy z cienkim, lepkim nalotem, tętno napięte lub cienkie i chropowate.

Metoda leczenia:

poruszanie qi i łagodzenie zastoju, rozpuszczanie śluzu i usuwanie zastoju krwi (行气解郁，化痰祛瘀).

2.2.3 Typ nagromadzenia wilgoci–gorąca–toksyn (湿热郁毒型)

Objawy:

okresowa gorączka, nudności, ucisk w klatce piersiowej, suchość i gorycz w ustach, rozdrażnienie, ból podżebrza lub napadowy ból brzucha, zażółcenie skóry i oczu, żółty mocz, stolce z krwią lub śluzem ropnym, parcie na stolec, naprzemienne zaparcia i biegunki, pieczenie odbytu; język czerwony z żółtym, lepkim nalotem, tętno napięte i śliskie lub szybkie.

Metoda leczenia:

usuwanie gorąca i wilgoci, detoksykacja i rozpraszanie zrostów (清热利湿，解毒散结).

2.2.4 Typ wewnętrznej blokady zastoju krwi i toksyn (瘀毒内阻型)

Objawy:

cera ciemna, szorstka skóra, ból klatki piersiowej lub brzucha/lędźwi, ból zlokalizowany, kłujący jak igła, krwioplucie lub krwiomocz, krew ciemnoczerwona, usta fioletowe; język ciemny z wybroczynami lub wykwitami, nalot cienki lub biały, tętno chropowate lub cienkie, napięte.

Metoda leczenia:

pobudzanie krążenia krwi, rozpraszanie zastoju, regulacja qi i rozpraszanie zrostów (活血化瘀，理气散结).

2.3

Diagnostyka różnicowa i leczenie syndromowe działań niepożądanych chemioterapii

(化疗相关毒副作用的辨证论治)

TCM wykazuje dobrą skuteczność w łagodzeniu objawów i działań niepożądanych chemioterapii. W leczeniu niekorzystnych reakcji, takich jak mielosupresja, reakcje żołądkowo-jelitowe i łysienie, zgromadzono bogate doświadczenie. Leczenie należy dostosować do indywidualnego obrazu choroby i syndromu.

2.3.1 Mielosupresja (骨髓抑制)

(1) Typ niedoboru qi i krwi (气血两虚型)

Objawy:

duszność, niechęć do mówienia, poty samoistne, znużenie, blada lub żółta cera, kołatanie serca, bezsenność, chłodne kończyny; język blady, delikatny, z cienkim białym nalotem, tętno cienkie i słabe.

Metoda leczenia:

uzupełnianie qi i krwi (补益气血).

(2) Typ niedoboru yang nerek (肾阳虚型)

Objawy:

zawroty głowy, mroczki przed oczami, duszność, znużenie, bóle lędźwi i kolan, niestabilny chód, brak apetytu, luźne stolce, w ciężkich przypadkach zimne kończyny, impotencja, wytrysk chłodnej nasienia, wodnista wydzielina z pochwy, jasny, długi mocz, częstomocz nocny; język blady z białym nalotem, tętno głębokie, cienkie i słabe.

Metoda leczenia:

wzmacnianie śledziony i nerek, uzupełnianie esencji i odżywianie szpiku (健脾补肾，填精生髓).

2.3.2 Wymioty (呕吐)

(1) Typ zaburzenia śledziony i żołądka (脾胃失调型)

Objawy:

uczucie pełności w nadbrzuszu, czkawka, nudności, wymioty, brak oddawania gazów, zaparcia lub biegunka; nalot lepkim.

Metoda leczenia:

harmonizowanie śledziony i żołądka, obniżanie „qi wstępującego” i hamowanie wymiotów (调和脾胃，降逆止呕).

(2) Typ wątroby atakującej żołądek (肝气犯胃型)

Objawy:

wymioty z odbijaniem kwaśnym, częste odbijania, rozdrażnienie, suchość i gorycz w ustach; język czerwony.

Metoda leczenia:

rozpraszanie stagnacji wątroby, regulacja qi, harmonizowanie żołądka i hamowanie wymiotów (疏肝理气，和胃止呕).

(3) Typ niedoboru i zimna śledziony i żołądka (脾胃虚寒型)

Objawy:

wymioty czystej wody, wymioty natychmiast po wypiciu, uczucie pełności w nadbrzuszu, brak pragnienia, blada cera, znużenie; język blady z grubym białym nalotem, tętno miękkie i słabe.

Metoda leczenia:

uzupełnianie qi, wzmacnianie śledziony, harmonizowanie żołądka i obniżanie „qi wstępującego” (益气健脾，和胃降逆).

(4) Typ niedoboru yin żołądka (胃阴不足型)

Objawy:

        nawracające wymioty, suchość ust i gardła, uczucie niepokoju w żołądku, głód bez apetytu, pragnienie chłodnych potraw, znużenie; język czerwony, suchy, z małą ilością nalotu lub bez, tętno cienkie i szybkie.

Metoda leczenia:

        odżywianie yin żołądka, obniżanie „qi wstępującego” i hamowanie wymiotów (滋养胃阴，降逆止呕).

2.3.3 Biegunka (腹泻)

(1) Typ przewagi zimna i wilgoci (寒湿内盛型)

Objawy:

wodnista biegunka, ból brzucha z przelewaniami, uczucie pełności w nadbrzuszu, brak apetytu; nalot biały, lepki, tętno miękkie i wolne. Jeśli towarzyszy zewnętrzny patogen wiatru–zimna: dreszcze, gorączka, ból głowy, bóle mięśni; język biały lub z białym lepkim nalotem, tętno miękkie, wolne.

Metoda leczenia:

aromatyczne usuwanie wilgoci, uwalnianie powierzchni i rozpraszanie zimna (芳香化湿，解表散寒).

(2) Typ osłabienia śledziony i żołądka (脾胃虚弱型)

Objawy:

stolce luźne lub biegunki nawracające, zmniejszony apetyt, uczucie pełności po jedzeniu, bladożółta cera, nasilenie biegunki po tłustych potrawach, znużenie; język blady z białym nalotem, tętno cienkie i słabe.

Metoda leczenia:

wzmacnianie śledziony i qi, usuwanie wilgoci, zatrzymywanie biegunki (健脾益气，化湿止泻).

(3) Typ niedoboru yang nerek (肾阳虚衰型)

Objawy:

ból wokół pępka przed świtem, przelewania jelitowe, biegunka z niestrawionymi resztkami, preferencja ciepła w jamie brzusznej, ustąpienie objawów po biegunce, zimno w podbrzuszu, zimne kończyny, bóle lędźwiowo-kolanowe; język blady z białym nalotem, tętno głębokie i cienkie.

Metoda leczenia:

ogrzewanie nerek, wzmacnianie śledziony, zatrzymywanie biegunki (温肾健脾，固涩止泻).

2.3.4 Łysienie (脱发)

(1) Typ niedoboru wątroby i nerek (肝肾虚亏型)

Objawy:

świąd skóry głowy, łuszczenie się lub nadmierne wydzielanie sebum; występuje u pacjentów z niedoborem wątroby i nerek, niedoborem yin i krwi, które nie odżywiają włosów.

Metoda leczenia:

zmiękczanie wątroby i usuwanie wiatru, uzupełnianie nerek i odżywianie yin (柔肝祛风，补肾养阴).

(2) Typ gorąca krwi i wiatru (血热生风型)

Objawy:

nagły początek, ogniska okrągłe lub owalne, skóra głowy lśniąca, brak objawów; język czerwony, tętno powierzchowne i śliskie. Występuje przy pobudzeniu psychicznym, nadmiarze ognia serca, gorącej krwi generującej wiatr.

Metoda leczenia:

chłodzenie krwi, usuwanie gorąca i wiatru (凉血清热消风).

(3) Typ niedoboru qi i krwi (气血不足型)

Objawy:

stopniowe przerzedzanie włosów, włosy suche i łamliwe, częste łamanie się; występuje po chorobie przewlekłej lub po chemioterapii, gdy qi i krew są osłabione.

Metoda leczenia:

uzupełnianie qi i krwi (补气养血).

(4) Typ zastoju krwi (瘀血阻滞型)

Objawy:

ciemna cera lub wybroczyny na języku; występuje przy zastoju krwi blokującym meridiany, co uniemożliwia odżywianie włosów.

Metoda leczenia:

pobudzanie krążenia krwi, rozpraszanie zastoju, udrażnianie meridianów (活血化瘀通络).

2.4

Leczenie podtrzymujące TMC (中医维持治疗)

Rak jajnika powstaje w wyniku wieloczynnikowego, wieloetapowego współdziałania. Nabłonkowy rak jajnika lokalizuje się w „trzech ogrzewaczach” (三焦), a zaburzenia ich funkcji są ściśle związane z jego powstawaniem. Dysfunkcja trzech ogrzewaczy, wewnętrzne zimno i niedobór, niewystarczające krążenie qi i krwi prowadzą do stagnacji qi, zastoju krwi, wilgoci i śluzu oraz powstawania toksyn. Po operacji i chemioterapii pacjentki mają osłabione funkcje narządów, niedobór „qi prawidłowego” i resztki toksyn.

Leczenie podtrzymujące TMC polega na kontynuowaniu terapii ziołowej po uzyskaniu maksymalnej remisji klinicznej, poprzez regulację qi i krwi, przywracanie funkcji narządów, poprawę „gleby” (środowiska wewnętrznego), aby zapobiegać nawrotom i przerzutom, uwzględniając całość organizmu, konstytucję, łącząc metody ofensywne i wzmacniające.

2.4.1 Diagnostyka różnicowa i leczenie syndromowe  (辨证论治)

(1) Typ zastoju qi i krwi (气滞血瘀型)

Objawy główne:

ciemna cera, fioletowe usta lub paznokcie, rozdęcie i ból podbrzusza, znużenie; język ciemny z wybroczynami, tętno cienkie lub chropowate.

Objawy wtórne:

brak apetytu, depresja lub drażliwość, czkawka, wyniszczenie, częste wzdychanie.

Metoda leczenia:

poruszanie qi i krwi, usuwanie zastoju i rozpraszanie zmian (行气活血，祛瘀消癥).

(2) Typ osłabienia śledziony i nagromadzenia wilgoci (脾虚湿困型)

Objawy główne:

znużenie, uczucie pełności w klatce piersiowej i nadbrzuszu, obrzęki twarzy i kończyn, niechęć do mówienia, brak apetytu, nudności, wymioty ze śluzem, zawroty głowy; język blady, obrzęknięty z białym lepkim nalotem, tętno śliskie lub szybkie.

Objawy wtórne:

wysypka, luźne stolce lub biegunka, skąpy lub żółty mocz, żółtobiała wydzielina z pochwy.

Metoda leczenia:

rozpraszanie śluzu i zrostów, wzmacnianie śledziony i usuwanie wilgoci (化痰散结，健脾除湿).

(3) Typ zaburzenia meridianów Chong i Ren (冲任失调型)

Objawy główne:

znużenie, duszność, blada lub ciemna cera, ból kłujący, najczęściej w klatce piersiowej lub podżebrzu, ból stały, tkliwość przy ucisku; język blady z fioletowymi plamkami, tętno napięte lub głębokie i chropowate.

Objawy wtórne:

bóle lędźwiowe, znużenie, zawroty głowy, zaparcia.

Metoda leczenia:

uzupełnianie qi, pobudzanie krwi, regulacja meridianów Chong i Ren (益气活血，调理冲任).

(4) Typ zimna i zastoju krwi (寒凝血瘀型)

Objawy główne:

guz podbrzuszny, ból przy ucisku, zmniejszenie bólu po ogrzaniu, zimne kończyny z sinawym zabarwieniem; język ciemny z białym nalotem, tętno głębokie, wolne i chropowate.

Objawy wtórne:

ból i chłód w podbrzuszu przed lub w trakcie miesiączki, mała ilość krwi miesiączkowej z ciemnymi skrzepami, nietolerancja zimna.

Metoda leczenia:

ogrzewanie środka, rozpraszanie zimna, pobudzanie krwi i usuwanie zastoju (温中散寒，活血化瘀).

(5) Typ niedoboru yin wątroby i nerek (肝肾阴虚型)

Objawy główne:

zawroty głowy, drażliwość, suchość gardła i ust, ból podżebrza, uczucie gorąca w dłoniach, stopach i klatce piersiowej, rumieniec malaryczny, poty nocne; język czerwony z małą ilością nalotu, osłabienie lędźwi i kolan, tętno cienkie i szybkie.

Objawy wtórne:

wyniszczenie, szumy uszne, zaburzenia pamięci, bezsenność i sny.

Metoda leczenia:

uzupełnianie i wzmacnianie wątroby i nerek, odżywianie yin i usuwanie toksyn (补益肝肾，益阴解毒).

2.4.2 Indywidualizacja leczenia (辨证加减)

Na podstawie diagnostyki syndromowej należy połączyć rozpoznanie choroby z jej patomechanizmem. Do recept syndromowych często dodaje się zioła „oczyszczające ukrytą toksynę” (清化伏毒), regulujące krążenie krwi, ogrzewające yang i rozpraszające zimno, które współczesne badania potwierdzają jako mające działanie przeciwnowotworowe.

2.4.3 Gotowe preparaty ziołowe (中成药)

Do leczenia podtrzymującego raka jajnika często stosuje się gotowe preparaty ziołowe (szczegóły w tabeli 1).

Nazwa leku (药名)
Zasady leczenia (治则)
Wskazania i uwagi (适应证及注意事项)
Dawkowanie (用法用量)
Xi Huang Wan (西黄丸)
Usuwanie toksyn, rozpraszanie guzów; działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe
Rak jajnika związany z nagromadzeniem toksyn i śluzu; ostrożnie przy osłabieniu śledziony i żołądka
Doustnie, 4–8 tabletek 2 razy dziennie
Gui Zhi Fu Ling Wan (桂枝茯苓丸)
Aktywacja krążenia krwi, rozpuszczanie skrzepów; działanie przeciwzrostowe i przeciwbólowe
Dla pacjentek z guzami, zastojem krwi i bólem menstruacyjnym
Doustnie, 9 tabletek 1–2 razy dziennie
Fufang Banmao Jiaonang (复方斑蝥胶囊)
Wzmacnianie organizmu, poprawa odporności; działanie przeciwproliferacyjne
Rak jajnika typu niedoboru Qi i zastoju krwi; mniej działań niepożądanych
Doustnie, 3 kapsułki 2 razy dziennie
Xiaoliuping Zhusheye (消瘤平注射液)
Oczyszczanie gorąca i toksyn, zmiękczanie twardych zmian; działanie przeciwnowotworowe i immunomodulujące
Leczenie wspomagające radioterapię i chemioterapię; możliwe objawy jak gorączka, nadmierne pocenie się, bóle mięśniowo-stawowe; zwykle nie wymaga szczególnego leczenia
Domięśniowo 2–4 mL 1–2 razy dziennie; dożylnie 20–100 mL po rozcieńczeniu w 5% glukozie lub 0,9% NaCl raz dziennie
Shenqi Fuzheng Zhusheye (参芪扶正注射液)
Wzmacnianie Qi, poprawa odporności
Dla pacjentów z niedoborem Qi płuc i śledziony; ostrożnie przy skłonności do krwawień
Dożylnie 250 mL dziennie, 10 dni = 1 cykl
Aidi Zhusheye (艾迪注射液)
Usuwanie gorąca i toksyn, rozpraszanie guzów; działanie przeciwnowotworowe i immunomodulujące
Wzmacnia odporność; przeciwwskazane w ciąży i w okresie laktacji
Dożylnie 1 ampułka dziennie, 14 dni = 1 cykl
Kang’ai Zhusheye (康艾注射液)
Wzmacnianie Qi, poprawa odporności
Wzmacnia odporność; ostrożnie u osób z alergiami
Powolne wstrzyknięcie lub wlew dożylny 40–60 mL dziennie, 1–2 razy; rozcieńczyć 250–500 mL 5% glukozy lub 0,9% NaCl; 30 dni = 1 cykl
Kushen Zhusheye (苦参注射液)
Usuwanie gorąca i wilgoci, chłodzenie krwi, detoksykacja; działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe
Bóle nowotworowe, krwawienia; ostrożnie przy ciężkiej niewydolności serca lub nerek
Dożylnie 1 ampułka dziennie, 14 dni = 1 cykl

2.4.4 Akupunktura (针灸疗法)

(1) Wzdęcia i bóle brzucha pooperacyjne (术后腹胀腹痛)

Główne punkty:

Zusanli (ST36), Zhongwan (CV12), Tianshu (ST25), Shangjuxu (ST37).

Wskazania:

wzdęcia i bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, zaparcia, brak perystaltyki jelit.

Metoda:

regulacja qi i żołądka, udrażnianie jelit (理气和胃，通调肠腑).

(2) Niestrawność消化不良

Główne punkty:

Neiguan (PC6) obustronnie, Zusanli (ST36).

Wskazania:

nudności, wymioty, brak apetytu.

Metoda:

wzmacnianie śledziony i żołądka, obniżanie „qi wstępującego” i hamowanie wymiotów (健脾和胃，降逆止呕).

(3) Uszkodzenie obwodowego układu nerwowego  (伴周围神经损伤)

Główne punkty:

Quchi (LI11), Shousanli (LI10), Waiguan (SJ5), Hegu (LI4), Baxie, Huantiao (GB30), Futu (ST32), Fengshi (GB31), Xuehai (SP10), Yanglingquan (GB34), Zusanli (ST36), Fenglong (ST40), Sanyinjiao (SP6), Taichong (LR3), Bafeng.

Wskazania:

parestezje, drętwienie, ból kończyn, skurcze mięśni, sztywność.

Metoda:

uzupełnianie qi, wzmacnianie śledziony, pobudzanie krwi i udrażnianie meridianów (益气健脾，活血通络).

2.5

Leczenie nawrotów  (复发后治疗)

2.5.1 Leczenie w medycynie zachodniej  (西医治疗)

Rak jajnika, nawet po systematycznym i standaryzowanym leczeniu początkowym, u większości pacjentek nawraca. Nawrót raka jajnika dzieli się – w zależności od czasu nawrotu powyżej lub poniżej 6 miesięcy – na nawrót wrażliwy na platynę (铂敏感复发) i nawrót oporny na platynę (铂耐药复发). Główne metody leczenia obejmują chemioterapię i terapię inhibitorami angiogenezy. Po osiągnięciu maksymalnej remisji klinicznej decyzję o leczeniu podtrzymującym podejmuje się w zależności od typu nawrotu.

2.5.2 Leczenie podtrzymujące w TCM中 (医维持治疗)

Celem leczenia podtrzymującego w TCM po nawrocie raka jajnika jest łagodzenie objawów, poprawa jakości życia i wydłużenie przeżycia. W nawrocie raka jajnika często stosuje się więcej chemioterapii, terapii celowanych itp., co powoduje działania niepożądane zwykle bardziej złożone i cięższe niż podczas leczenia pierwotnego, a tolerancja pacjentek jest mniejsza – stąd interwencja TCM ma szczególne znaczenie.

Nawrót raka jajnika wiąże się z dysfunkcją San Jiao (三焦功能失常). Jest to związane z tym, że „qi prawidłowa” San Jiao (三焦正气) nie została odbudowana, a „toksyczna resztka raka” (癌毒) może odżyć, krążyć i zatrzymywać się w obrębie San Jiao.

W „Jingui Yuhan Yaolüe Jiyi” („金匮玉函要略辑义”) napisano: „qi San Jiao kieruje qi, krwią i płynami ustrojowymi; jeśli wypełnia narządy i powierzchnię ciała, patogen nie może wniknąć” („三焦之气，统领气血津液，充溢脏腑腠理，则邪不能入”).

Na tym etapie leczenie TMC, oparte na diagnostyce syndromowej, kładzie nacisk na wzmacnianie qi prawidłowej (扶正气) i różnicowanie zmian lokalnych, aby poprawić objawy, wydłużyć przeżycie i poprawić jakość życia.

Typy zespołów w TCM po nawrocie raka jajnika  (卵巢癌復發的中醫證型)

(1) Typ niedoboru qi i krwi (气血两虚型)

Objawy główne:

bladość lub ziemistość twarzy, zawroty głowy i mroczki, duszność, niechęć do mówienia, osłabienie z samoistnymi potami, blada lub żółtawa cera, kołatanie serca, bezsenność; język blady i delikatny, nalot cienki biały, tętno cienkie i słabe.

Objawy wtórne:

suchość jamy ustnej i języka, brak apetytu, spożywanie małych ilości pokarmu.

Metoda leczenia:

wzmacnianie qi, wzmacnianie śledziony, odżywianie yin i uzupełnianie krwi (益气健脾，滋阴补血).

(2) Typ nadmiaru wody z powodu niedoboru yang (阳虚水泛型)

Objawy główne:

bóle i osłabienie okolicy lędźwiowo-kolanowej, nietolerancja zimna z chłodem kończyn, blada cera; język blady i obrzęknięty z odciskami zębów, nalot biały, tętno głębokie, cienkie i bez siły.

Objawy wtórne:

obrzęki kończyn, zimny ból brzucha, zmęczenie, osłabiona pamięć, płytki sen z łatwym wybudzaniem.

Metoda leczenia:

ogrzewanie yang, wzmacnianie śledziony, odprowadzanie wody (温阳健脾利水).

(3) Typ połączenia zastoju i toksyn (瘀毒互结型)

Objawy główne:

guz w jamie brzusznej twardy jak kamień, nieruchomy, ból kłujący z niechęcią do ucisku, ból o stałej lokalizacji, szybki wzrost lub przerzuty; język ciemny z wybroczynami lub plamkami, tętno chropowate.

Objawy wtórne:

gorączka, rozdrażnienie, wybroczyny podskórne, brzuch rozdęty jak bęben.

Metoda leczenia:

poruszanie qi, pobudzanie krwi, usuwanie toksyn i rozpraszanie guza (破气活血，解毒散结).

2.5.4 Zewnętrzne metody charakterystyczne dla TCM  (中医特色外用疗法)

(1) Zewnętrzne stosowanie (okłady / smarowanie) leków ziołowych (中药外敷/涂法)

Leki stosuje się miejscowo na powierzchnię ciała, wykorzystując ich przenikanie przez skórę i stymulację punktów akupunkturowych, aby modulować odporność, kontrolować ognisko chorobowe i wspierać rehabilitację.

– Zewnętrzna receptura na leczenie bólu brzucha  (腹部疼痛外治方)

Metoda leczenia:

pobudzanie krwi, oczyszczanie gorąca, łagodzenie bólu (活血清热止痛).

Zalecane leki:

Chan Su (蟾酥, jad ropuchy), surowy Chuanwu (生川乌, Aconitum carmichaeli), surowy Caowu (生草乌), przetworzony Strychnos (制马钱子), Yuanhu Suo (延胡索, Corydalis), Dingxiang (丁香, goździk), Ruxiang (乳香, olibanum), Moyao (没药, mirra).

– Okład na wodobrzusze (腹水外治方)

Metoda leczenia:

wzmacnianie qi, pobudzanie krwi, usuwanie wilgoci i odprowadzanie wody (益气活血，渗湿利水).

Zalecane leki:

Da Huang (大黄, Rheum), Mang Xiao (芒硝, mirabilit).

– Okład na płyn w jamie opłucnej (胸水外治方)

Metoda leczenia:

odprowadzanie płynów, usuwanie stazy i rozpraszanie guza (泻水逐饮，化瘀散结).

Zalecane leki:

Gan Sui (甘遂, Euphorbia kansui), Yuan Hua (芫花), Da Ji (大戟), Ting Li Zi (葶苈子, Lepidium), Da Huang (大黄), Tao Ren (桃仁, nasiona brzoskwini), Shan Ci Gu (山慈菇, Cremastra), Chuanxiong (川芎, Ligusticum chuanxiong).

– Okład na trudności w defekacji  (排便困难外治方)

Metoda leczenia:

zmiękczanie twardych mas i rozpraszanie guza (软坚散结).

Zalecane leki:

Da Huang (大黄), Mang Xiao (芒硝), Bing Pian (冰片, borneol), Xiao Hui Xiang (小茴香, koper włoski).

(2) Akupunktura针灸治疗

Recepta:

punkty głównie z meridianu Jueyin stopy, Yangming stopy oraz meridianu Ren.

Punkty główne:

Guanyuan (CV4), Qihai (CV6), Zhongji (CV3), Tianshu (ST25), Sanyinjiao (SP6), Taichong (LR3).

  • Przy bólach brzucha dodać Zhongwan (CV12), Daheng (SP15), Zusanli (ST36), Ciliao (BL32).

  • Przy wodobrzuszu dodać Yinlingquan (SP9), Neiting (ST44).

  • Przy płynie w jamie opłucnej dodać Qimen (LR14), Zhangmen (LR13), Jingmen (GB25), Guilai (ST29).

  • Przy guzach brzucha dodać Zhongwan (CV12), Zusanli (ST36), Shanzhong (CV17).

  • Przy braku apetytu dodać Zusanli (ST36), Neiguan (PC6), Gongsun (SP4), Zhongwan (CV12), Xiawan (CV10), punkty Chongmai.

  • Przy niedrożności jelit dodać Zusanli (ST36), Dachangshu (BL25), Changqiang (GV1).

(3) Inne terapie其他疗法

Zależnie od stanu pacjentki można stosować inne metody: lewatywy ziołowe przy niepełnej niedrożności jelit, aurikuloterapię z nasionami na nudności i wymioty, iniekcje deksametazonu w punkty akupunkturowe w celu podniesienia leukocytów, „floating needle” lub akupunkturę nadgarstkowo-kostkową na ból, stawianie baniek na miejscowe bóle i wzdęcia itp. W razie potrzeby można też dobierać odpowiednie urządzenia diagnostyczno-terapeutyczne TMC dla zwiększenia skuteczności.

Rak trzustki胰腺癌

胰腺癌.jpeg

Rak trzustki (pancreatic cancer, PC) jest nowotworem złośliwym układu pokarmowego o wysokiej śmiertelności. Choroba ta charakteryzuje się skrytym początkiem, szybkim postępem, złym rokowaniem; pięcioletnie przeżycie w przypadku przerzutowego raka trzustki wynosi jedynie 2%, co poważnie zagraża zdrowiu i życiu człowieka. Medycyna chińska (TCM, 中医药) odgrywa istotną rolę w wydłużaniu przeżycia pacjentów, łagodzeniu działań niepożądanych radioterapii i chemioterapii, poprawie odporności organizmu oraz w łagodzeniu objawów klinicznych.

W medycynie chińskiej nie ma wzmianki o jednostce chorobowej odpowiadającej rakowi trzustki. Objawy choroby „伏梁” (Fu Liang), polegające na twardym, wałowatym guzie rozciągającym się od pępka do nadbrzusza, są podobne do objawów raka trzustki. Natomiast choroby określane jako „黄疸” (żółtaczka), „腹痛” (ból brzucha), „胁痛” (ból podżebrowy) są częstymi objawami klinicznymi raka trzustki.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Według medycyny chińskiej podstawowa lokalizacja raka trzustki znajduje się w śledzionie (脾), pozostając w ścisłym związku z wątrobą, płucami i żołądkiem.

  • Gdy choroba przenosi się do wątroby, pojawiają się bóle podżebrowe, żółtaczka, wzdęcia.

  • Gdy przenosi się do płuc, występuje kaszel, odkrztuszanie plwociny, obrzęki.

  • Gdy obejmuje żołądek, występują nudności, wymioty, brak apetytu.

Patogeneza raka trzustki opiera się na niedoborze qi śledziony (脾气虚), któremu często towarzyszą: zastój qi, wilgoć, zastój krwi, śluz i gorąco. Uznaje się, że śledziona z niedoborem qi i zastojem qi stanowi podstawowy mechanizm chorobowy, na którym opierają się inne zespoły (证候).

Czynniki takie jak zaburzenia emocjonalne, niewłaściwa dieta, zewnętrzne patogeny wilgoci uszkadzające śledzionę prowadzą do niedoboru śledziony, zastoju wilgoci i zablokowania ruchu qi. Długotrwały zastój generuje gorąco, śluz i zastoje krwi. Odwrotnie, śluz i zastoje krwi jako produkty patologiczne raka trzustki dodatkowo blokują ruch qi, tworząc błędne koło i nasilając przebieg choroby.

Diagnostyka  (诊断)

1. Objawy kliniczne  (临床表现)

​​Rak trzustki rozpoczyna się skrycie; wczesne objawy są niespecyficzne, co sprzyja opóźnionej diagnozie.

Najczęstsze manifestacje kliniczne to:

  ① dyskomfort lub ból w nadbrzuszu, czasem nasilający się po posiłkach;
  ② spadek apetytu, wyniszczenie, osłabienie, utrata masy ciała;
  ③ niestrawność, biegunka, niedrożność przewodu pokarmowego lub krwawienia;
  ④ żółtaczka, często z towarzyszącym świądem skóry, ciemnym moczem koloru herbaty i stolcem gliniastym;
  ⑤ utrzymująca się lub nawracająca gorączka niskiego stopnia;
  ⑥ nowo pojawiające się zaburzenia glikemii.

2. Badania dodatkowe  (輔助檢查)

Obejmują:

badania laboratoryjne (CA19-9, CA125, CA242, CA50, CEA), badania obrazowe (USG, CT, MRI, PET, ERCP), biopsję tkankową.

3. Różnicowanie wg TCM (辨证分型)

3.1 Zespół podstawowy: Niedobór śledziony i zastój qi (脾虚气滞证)

  • Objawy główne: ból i wzdęcia brzucha, ustępujące po ucisku; zmęczenie, osłabienie, duszność, niechęć do mówienia, brak apetytu, luźne stolce, wyniszczenie, depresja lub lęk.

  • Język/puls: język blady, nalot cienki lub cienki, lepki; puls cienki lub cienki napięty.

  • Objawy dodatkowe: czkawka, odbijania, uczucie opadania qi, wiotkość kończyn, senność, bladość lub ziemistożółty kolor twarzy.

3.2 Zespoły współistniejące  (兼夹证型):

① Niedobór qi i krwi (气血亏虚证)

  • Objawy: tępy ból brzucha ustępujący po ucisku, duszność, osłabienie, wychudzenie, ziemista lub blada twarz.

  • Język/puls: język blady, cienki biały nalot lub brak nalotu; puls głęboki, cienki, słaby.

  • Objawy dodatkowe: brak apetytu, zawroty głowy, poty, wypadanie włosów, drętwienie mięśni.

② Zastój qi i krwi (气滞血瘀证)

  • Objawy: kłujący ból w okolicy lędźwiowo-brzusznej, nasila się przy ucisku, ból stały, wzdęcia.

  • Język/puls: język ciemny, fioletowy z wybroczynami; puls napięty, szorstki.

  • Objawy dodatkowe: twarz szara, sucha skóra, sinica ust i paznokci, wyniszczenie, bóle nocne.

③ Niedobór śledziony z zablokowaniem wilgoci (脾虚湿阻证)

  • Objawy: tępy ból brzucha, ulga przy ucisku, brak apetytu, wzdęcia po jedzeniu, senność, biegunka.

  • Język/puls: język blady, nalot biały lub lepki; puls wolny.

  • Objawy dodatkowe: wodobrzusze, obrzęki.

④ Nagromadzenie wilgoci i gorąca (湿热蕴结证)

  • Objawy: wzdęcia i dyskomfort w nadbrzuszu, gorąco, gorzki smak w ustach, suchość, brak pragnienia, czerwony mocz, cuchnące stolce.

  • Język/puls: język czerwony, nalot żółty lub lepki; puls śliski, szybki.

  • Objawy dodatkowe: żółtaczka, wyczuwalny guz w jamie brzusznej, zmęczenie, egzema skóry.

⑤ Niezgodność żołądka i śledziony (脾胃不和证)

  • Objawy: uczucie pełności, brak apetytu, nudności, wymioty, czkawka, odbijania.

  • Język/puls: język powiększony, nalot biały lub lepki; puls wolny lub śliski, szybki.

  • Objawy dodatkowe: wzdęcia, biegunki.

⑥ Niedobór qi z zastojem krwi (气虚血瘀证)

  • Objawy: osłabienie, duszność, niechęć do mówienia, drętwienia i pieczenia kończyn.

  • Język/puls: język ciemny z wybroczynami, nalot cienki biały; puls napięty, szorstki.

  • Objawy dodatkowe: uczucie ucisku w klatce, duszność, blada twarz.

⑦ Niedobór qi i yin (气阴两虚证)

  • Objawy: tępy ból brzucha, zmęczenie, duszność, suchość w ustach.

  • Język/puls: język czerwony lub jasnoczerwony, mało nalotu lub brak nalotu, pęknięcia; puls cienki, szybki.

  • Objawy dodatkowe: wzdęcia, czkawka, nudności, wymioty.

⑧ Zastój krwi z toksycznym gorącem (热毒血瘀证)

  • Objawy: kłujący ból brzucha, nasilający się przy ucisku, rozdrażnienie, odbijania, nudności.

  • Język/puls: język ciemny, nalot żółty lepki; puls napięty, szybki lub śliski.

  • Objawy dodatkowe: wyniszczenie, lepki stolec, gorąca i swędząca skóra.

⑨ Niedobór yin z wewnętrznym gorącem (阴虚内热证)

  • Objawy: ból w klatce piersiowej i podżebrzu, gorąco, suchość w ustach i gardle.

  • Język/puls: język czerwony, mało nalotu; puls cienki, szybki.

  • Objawy dodatkowe: stany podgorączkowe, poty nocne, zaparcia, zmęczenie.

Leczenie skojarzone (中西医联合治疗)

1. Zasady leczenia治疗原则

Łączy się diagnostykę wg medycyny zachodniej (辨病) z różnicowaniem syndromów TCM (辨证). Chirurgia pozostaje podstawową metodą; w zaawansowanym stadium stosuje się chemioterapię, immunoterapię, terapię celowaną, leczenie objawowe i żywieniowe.

W TCM leczenie towarzyszy całemu procesowi, mając na celu redukcję toksyczności, poprawę jakości życia i wydłużenie przeżycia. Podstawą jest wzmocnienie śledziony i regulacja qi (健脾理气), uzupełniane w zależności od zespołów współistniejących.

2. TCM + leczenie chirurgiczne  (中医药联合外科治疗)

Zasady chirurgii:

resekcja radykalna, wystarczający margines, limfadenektomia. W przypadku żółtaczki, gorączki lub zapalenia dróg żółciowych konieczne jest drenażowanie (np. ERCP, przezskórny drenaż).

Leczenie TCM:

redukcja uszkodzeń chirurgicznych, wspieranie rekonwalescencji.

Najczęstsze syndromy:

niedobór qi i krwi, niezgodność żołądka i śledziony, zastój qi i krwi.

Czas leczenia: zaleca się 3–6 miesięcy przed i po operacji.

  • Niedobór qi i krwi → zasada: uzupełnianie qi i krwi → klasyczne formuły: Shi Quan Da Bu Tang, Dang Gui Bu Xue Tang.

  • Niezgodność żołądka i śledziony → zasada: wzmocnienie śledziony i żołądka → formuła: Xuan Fu Dai Zhe Tang.

  • Zastój qi i krwi → zasada: pobudzanie krwi i usuwanie zastoju → formuła: Ge Xia Zhu Yu Tang.

3. TCM + chemioterapia (中医药联合化学治疗)

Wybór schematu zależny od stanu ogólnego. TCM stosuje się w celu redukcji działań niepożądanych i poprawy skuteczności. Typowe syndromy: niedobór śledziony z wilgocią, nagromadzenie gorącej wilgoci.

Czas leczenia:

od tygodnia przed rozpoczęciem chemioterapii do jej zakończenia.

  • Niedobór śledziony z wilgocią → zasada: wzmocnienie śledziony, usunięcie wilgoci → formuła: Huo Po Xia Ling Tang.

  • Nagromadzenie gorącej wilgoci → zasada: usuwanie gorącej wilgoci → formuła: Qing Yi Hua Ji Fang.

  • Niezgodność żołądka i śledziony → jak wyżej.

  • Niedobór qi i krwi → jak wyżej.

  • Niedobór qi z zastojem krwi → zasada: wzmacnianie qi, usuwanie zastoju → formuła: Bu Yang Huan Wu Tang.

4. TCM + radioterapia  (中医药联合放射治疗)

Radioterapia przedoperacyjna może zmniejszyć guz; rola pooperacyjnej pozostaje sporna. TCM: zwiększanie wrażliwości guza, redukcja działań niepożądanych i powikłań. Typowe syndromy: niedobór qi i yin, toksyczne gorąco z zastojem krwi, niedobór yin z gorącem.

Czas leczenia:

od tygodnia przed radioterapią do 3–6 miesięcy po niej.

  • Niedobór qi i yin → zasada: uzupełnianie qi i yin → formuła: Yu Nv Jian.

  • Toksyny gorąca z zastojem krwi → zasada: usuwanie gorąca, eliminacja zastoju, detoksykacja.

  • Niedobór yin z gorącem → zasada: odżywianie yin, redukcja gorąca → formuła: Yi Guan Jian.

5. Inne  (其他)

W stadium zaawansowanym zaleca się badania genetyczne w celu kwalifikacji do terapii celowanych i immunoterapii. Nowe techniki (ablacja RF, mikrofalowa, HIFU, krioablacja, elektroporacja nieodwracalna) są wprowadzane, lecz wymagają dalszych badań.

Niektóre preparaty chińskie (np. Kanglaite, Kangai, Compound Sophora flavescens, Xihuang Wan, Huachansu) mogą hamować postęp raka, łagodzić objawy, poprawiać jakość życia i wydłużać przeżycie, stosowane samodzielnie lub w skojarzeniu.

6. Pielęgnacja (调护)

② Dieta:

  • Wczesny etap – dieta lekka, bogata w warzywa.

  • Etap średni – dieta lekka z elementami odżywczymi; przy niedoborze qi – pochrzyn, fasola biała, nasiona lotosu; przy niedoborze krwi – longan, daktyle, orzeszki; przy niedoborze yin – polygonatum (玉竹), kiwi, szparagi; przy niedoborze yang – imbir świeży, alpinia.

  • Etap późny – dieta odżywcza, np. grzyb Hericium erinaceus (猴头菇), rokitnik (沙棘), jagody goji (枸杞子).

① Psychika:

pacjenci często cierpią na lęk i depresję; zaleca się muzykę, medytację, umiarkowaną aktywność aerobową.

Rak gruczołu krokowego / PCa – prostate cancer (前列腺癌)

1. Epidemiologia i etiologia  (流行病学与病因学)

Częstość występowania raka gruczołu krokowego wzrasta wraz z wiekiem. Ponieważ nowotwór ten najczęściej rozwija się w strefie obwodowej gruczołu krokowego, we wczesnym stadium zwykle przebiega bez wyraźnych objawów. 

U mężczyzn w podeszłym wieku często współistnieje łagodny rozrost gruczołu krokowego (benign prostatic hyperplasia, BPH), który powoduje objawy podrażnienia dolnych dróg moczowych, takie jak częstomocz, parcie na mocz, nokturia oraz objawy przeszkody w odpływie moczu – trudności w oddawaniu moczu, konieczność oczekiwania na mikcję, a nawet zatrzymanie moczu. Leczenie etapowe umożliwia wybór optymalnych metod terapeutycznych na poszczególnych etapach choroby, spowalnia progresję raka prostaty i poprawia jakość życia pacjentów.

1.1 Epidemiologia  (流行病学)

W ostatnich latach w krajach rozwiniętych, takich jak Stany Zjednoczone i kraje Europy Zachodniej, obserwuje się wyraźny spadek śmiertelności z powodu raka prostaty.

1.2 Etiologia  (病因学)

Do obecnie znanych czynników ryzyka rozwoju raka prostaty należą: wiek, wywiad rodzinny, mutacje genetyczne, zapalenie gruczołu krokowego i BPH, otyłość, palenie tytoniu oraz czynniki dietetyczne.

1.2.1 Wiek  (年龄)

Częstość zachorowań na raka prostaty koreluje dodatnio z wiekiem. Ryzyko wzrasta wraz z jego przyrostem, po 50. roku życia wzrasta wykładniczo, osiągając szczyt po 80. roku życia.

1.2.2 Wywiad rodzinny (家族史)

U mężczyzn, których ojciec lub brat chorował na raka prostaty, ryzyko zachorowania do 65. roku życia jest ponad dwukrotnie większe w porównaniu z populacją ogólną. Jeśli dwóch krewnych pierwszego stopnia chorowało na raka prostaty, ryzyko wzrasta ponad czterokrotnie. W przypadku występowania raka piersi u krewnych pierwszego stopnia kobiet, względne ryzyko zachorowania na raka prostaty zwiększa się o 1,18 raza.

1.2.3 Mutacje genetyczne  (基因突变)

Zidentyfikowano kilka mutacji genowych związanych z rakiem prostaty, w tym geny odpowiedzialne za naprawę uszkodzeń DNA, AR (androgen receptor), TP53, szlaki sygnałowe PI3K/AKT, WNT, cyklu komórkowego oraz MAPK (mitogen-activated protein kinase), jak również geny regulujące przebudowę chromosomów. Mutacje genu BRCA należą do czynników ryzyka rozwoju raka prostaty.

1.2.4 Choroby gruczołu krokowego  (前列腺疾病)

W porównaniu z osobami bez zapalenia prostaty i BPH: u pacjentów z samym zapaleniem prostaty iloraz szans (OR) rozwoju raka prostaty wynosi 10,5; u pacjentów z samym BPH – 26,2; natomiast u osób z jednoczesnym zapaleniem prostaty i BPH – 49,2.

1.2.5 Inne czynniki  (其他因素)

Do pozostałych czynników zalicza się otyłość, palenie i dietę. Każdy wzrost wskaźnika masy ciała (BMI) o 5 kg/m² zwiększa ryzyko raka prostaty o 15%. W okresie przed powszechnym stosowaniem testów PSA palenie było dodatnio związane z ryzykiem zachorowania. Wysokie spożycie nabiału zwiększa ryzyko raka prostaty o 1,09 raza. Nadmierne spożycie wapnia uznaje się za czynnik ryzyka. Natomiast spożycie zielonej herbaty i produktów bogatych w likopen może to ryzyko zmniejszać. Długotrwała praca zmianowa również może zwiększać ryzyko, prawdopodobnie z powodu zaburzeń rytmu dobowego.

2. Badania przesiewowe i diagnostyka  (筛查与诊断)

2.1 Wczesne badania przesiewowe  (早期筛查)

Wczesna diagnostyka raka prostaty poprzez badania przesiewowe może poprawić rokowanie. Zaleca się wykonywanie badania PSA co 2 lata u mężczyzn w dobrym stanie ogólnym, z przewidywaną długością życia >10 lat, spełniających co najmniej jedno z poniższych kryteriów:

(1)  wiek >50 lat bez rodzinnego wywiadu raka prostaty;
(2)  wiek >45 lat z dodatnim wywiadem rodzinnym raka prostaty;
(3)  wiek >40 lat i poziom PSA w surowicy >1 μg/L;
(4)  nosiciele mutacji genu BRCA2 w wieku >40 lat.

2.2 Diagnostyka zachodnia (西医诊断)

Rozpoznanie raka prostaty opiera się na zasadzie „triady diagnostycznej”: ocenie klinicznej, obrazowej / biochemicznej i histopatologicznej. Po utworzeniu się guza może on być wyczuwalny palpacyjnie w badaniu per rectum (DRE – digital rectal examination), jednak we wczesnych stadiach choroba może przebiegać bezobjawowo i być wykryta jedynie na podstawie podwyższonego PSA i badań obrazowych. U pacjentów z prawidłowym wynikiem DRE zaleca się dobór odpowiednich badań obrazowych w zależności od wieku i poziomu PSA. W przypadku podejrzenia złośliwości lub zmian o kategorii 4 lub wyższej w systemie PI-RADS (prostate imaging reporting and data system) należy wykonać biopsję w celu potwierdzenia histopatologicznego. W przypadkach rozbieżnych między wynikiem klinicznym a histopatologicznym należy prowadzić ścisłą obserwację lub wykonać resekcję guza w celu ponownej weryfikacji.

2.2.1 Objawy kliniczne  (临床症状)

  1. Objawy podrażnienia dolnych dróg moczowych: częstomocz, parcie naglące, nokturia, nietrzymanie moczu z parcia.
     

  2. Objawy przeszkody w odpływie moczu: naciek nowotworowy w obrębie cewki moczowej lub szyi pęcherza może powodować trudności w oddawaniu moczu, osłabienie strumienia, przerywanie mikcji, a nawet zatrzymanie moczu.
     

  3. Objawy naciekania miejscowego: naciek w obrębie pęcherzyków nasiennych lub nasieniowodów może powodować krwiomocz, ból jąder lub ból przy ejakulacji; naciek pęcherza prowadzi do krwiomoczu; uszkodzenie splotu miednicznego unerwiającego ciało jamiste prącia skutkuje zaburzeniami erekcji.
     

  4. Objawy ogólnoustrojowe: rak prostaty często daje przerzuty do kości, powodując bóle kostne, patologiczne złamania lub porażenie kończyn dolnych; może naciekać szpik kostny, prowadząc do anemii i pancytopenii; ucisk na żyły biodrowe lub przerzuty do węzłów chłonnych miednicy mogą powodować obrzęk kończyn dolnych. Ucisk na odbytnicę może powodować trudności w defekacji lub niedrożność jelit.

Inne rzadkie objawy obejmują włóknienie zaotrzewnowe, zespoły paranowotworowe i rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC).

2.2.2 Badania rutynowe  (常规检查)

Obejmują: oznaczenie PSA (prostate-specific antigen), badanie DRE, przezodbytnicze USG, mpMRI (multiparametryczny rezonans magnetyczny prostaty), wskaźniki PHI (prostate health index), PSAD (PSA density), PSAV (PSA velocity), biopsję przezodbytniczą oraz badanie histopatologiczne.

3. Leczenie  (治疗)

W medycynie zachodniej leczenie raka prostaty dobiera się w zależności od stadium choroby.

Zgodnie z medycyną chińską (中医), choroba ta należy do kategorii „zheng ji” (癥积, guzy twarde), „long bi” (癃闭, zatrzymanie moczu), „lin zheng” (淋证, zespół stranguryi), „yao tong” (腰痛, ból lędźwiowy) oraz „xue niao” (血尿, krwiomocz).

Lokalizacja choroby dotyczy „jing shi” (精室, komory nasienia), a narządowo wiąże się głównie z nerkami i pęcherzem moczowym. Po okresie starzenia się organizmu dochodzi do „osłabienia nerek” (肾虚, shen xu) i „zastojów krwi” (血瘀, xue yu), co stanowi główny patomechanizm. Choroba charakteryzuje się niedoborem podstawowym i nadmiarem wtórnym.

We wczesnym stadium dominują czynniki patogenne (邪实) – głównie wilgoć i gorąco (湿热), toksyny oraz zastój krwi (瘀毒); w późnym stadium przeważa niedobór narządów wewnętrznych (脏腑亏虚), któremu towarzyszą wilgoć, gorąco, śluz, zastój krwi i zastoje Qi.

Niedobór dotyczy głównie nerek, lecz może współwystępować z niedoborem wątroby, śledziony lub płuc.

W praktyce klinicznej pacjenci z rakiem prostaty często trafiają na leczenie medycyną chińską w stadium zaawansowanym, często z przerzutami do kości lub węzłów chłonnych, bądź po rozwinięciu się opornego na kastrację raka prostaty (CRPC – castration-resistant prostate cancer).

W tej fazie głównym celem terapii TCM jest zapobieganie rozwojowi CRPC i spowolnienie jego progresji. Priorytetem jest kontrola guza, łagodzenie bólu kostnego, hamowanie przerzutów, maksymalne zmniejszenie cierpienia pacjenta, poprawa jakości życia i wydłużenie przeżycia.

3.1 Etap ograniczony i leczenie nawrotów po terapii radykalnej  (局限性阶段及根治性治疗后复发的治疗)

3.1.1 Leczenie według medycyny zachodniej

W stadium ograniczonym raka prostaty (PCa) przed rozpoczęciem leczenia wykonuje się badanie per rectum (DRE) oraz rezonans magnetyczny (MRI) w celu określenia stopnia zaawansowania klinicznego. Na podstawie biopsji i poziomu PSA doprecyzowuje się klasyfikację stopnia złośliwości, grupę ryzyka i zaawansowanie choroby. Następnie, z uwzględnieniem przewidywanej długości życia pacjenta (ogólny stan) i stanu zdrowia, opracowuje się optymalną strategię terapeutyczną.

3.1.2 Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

Zasady ogólne leczenia przedstawiono na rycinie.

3.1.2.1 Leczenie TCM przed i po terapii radykalnej raka prostaty PCa. (根治性治疗前后的中医治疗)

Przed leczeniem radykalnym dominuje czynnik patologiczny określany w TCM jako „xie shi” (邪实, nadmiar patogenu). Strategia terapeutyczna opiera się na eliminacji czynnika patogennego z jednoczesnym wzmocnieniem energii obronnej organizmu („fu zheng qu xie”, 扶正祛邪). Po zabiegu radykalnym większość pacjentów ma niedobór qi i krwi; w tym okresie obciążenie nowotworowe zostało zasadniczo usunięte, dlatego leczenie powinno koncentrować się na uzupełnianiu qi i odżywianiu krwi w celu podniesienia sił witalnych i przyspieszenia rekonwalescencji pooperacyjnej.

Radioterapia radykalna w ujęciu TCM jest uznawana za działanie gorącego (ognistego) toksycznego patogenu („re du”, 热毒), który zużywa qi i uszkadza yin. W tym okresie pacjenci często prezentują syndrom nadmiaru gorącej toksyny („re du chi sheng zheng”, 热毒炽盛证) oraz uszkodzenia qi i yin („qi yin liang shang zheng”, 气阴两伤证). W trakcie radioterapii, gdy obciążenie nowotworem nadal istnieje, nie zaleca się stosowania silnie detoksykujących i przeciwnowotworowych ziół, które mogłyby dodatkowo osłabić energię życiową. Należy stosować zasadę uzupełniania qi i yin oraz oczyszczania gorąca i usuwania toksyn („yi qi yang yin, qing re jie du”, 益气养阴, 清热解毒).

Leczenie różnicowe przed terapią radykalną  (根治性治疗前辨证论治):

(1) Zespół niedoboru yin wątroby i nerek z opadającą gorącą wilgocią  (肝肾阴虚，湿热下注证)

Objawy:

częstomocz, parcie na mocz, ból przy mikcji, uczucie ciężaru i pełności w podbrzuszu, okolicy lędźwiowo-krzyżowej i krocza, wilgotność moszny, uczucie gorąca w dłoniach i stopach, poty nocne, suchość w ustach, gorzki smak w ustach, pragnienie bez chęci picia; język ciemnoczerwony, nalot żółty i lepki, tętno cienkie i szybkie.

Zasada leczenia:

wzmacnianie yin i rdzenia szpiku, oczyszczanie gorąca i usuwanie wilgoci („jian yin feng sui, qing re chu shi”, 坚阴封髓, 清热除湿).

(2) Zespół niedoboru yang nerek z blokadą meridianów przez toksynę i zastój krwi  (肾阳不足，瘀毒阻络证)

Objawy:

częstomocz nocny, trudności w oddawaniu moczu, cienki strumień lub kroplowe oddawanie moczu, ból lub uczucie zimna w podbrzuszu, okolicy lędźwiowo-krzyżowej i krocza, nasilenie bólu pod wpływem zimna, uczucie zimna kończyn, zmęczenie i osłabienie, język ciemny, powiększony, z odciskami zębów, żyły podjęzykowe poszerzone i sine, tętno głębokie i chropowate.

Zasada leczenia:

ogrzewanie nerek, wspieranie yang, usuwanie toksyn i rozpuszczanie zastoju krwi („wen shen zhu yang, jie du hua yu”, 温肾助阳, 解毒化瘀).

Leczenie różnicowe po zabiegu radykalnym  (根治术后辨证论治):

(1) Zespół niedoboru qi i krwi  (气血亏虚证)

Objawy:

zmęczenie, osłabienie kończyn, bladość twarzy, duszność, poty samoistne, słaby apetyt, zawroty głowy, kołatanie serca, język blady, nalot cienki biały, tętno głębokie, cienkie i słabe.

Zasada leczenia:

wzmacnianie qi i odżywianie krwi („yi qi yang xue”, 益气养血).

Leczenie różnicowe po radioterapii radykalnej  (根治性放疗后辨证论治)：

(1) Zespół nasilonej gorącej toksyny

Objawy:

częstomocz, pieczenie przy mikcji, ciemny mocz, zaparcia, zaczerwienienie twarzy, pragnienie, rozdrażnienie, bezsenność, suchość i zaczerwienienie skóry w miejscu naświetlania, wypadanie włosów, język czerwony, nalot żółty i lepki, tętno szybkie.

Zasada leczenia:

chłodzenie krwi, oczyszczanie gorąca i detoksykacja („liang xue qing re jie du”, 凉血清热解毒).

(2) Typ niedoboru qi i yin  (气阴两虚型)

Objawy:

osłabiony strumień moczu, zmęczenie, bladość, wychudzenie, suchość w ustach, cichy głos, bóle lędźwi i kolan, samoistne lub nocne poty, język czerwony lub blady z małą ilością nalotu, tętno cienkie i słabe.

Zasada leczenia:

jednoczesne wzmacnianie qi i yin („qi yin shuang bu”, 气阴双补).

3.1.2.2 Leczenie TCM nawrotu raka prostaty po terapii radykalnej PCa  (根治性治疗后复发的中医治疗)

Po nawrocie choroby po leczeniu radykalnym, gdy „rakowa toksyna” (癌毒) ponownie się ujawnia, strategia terapeutyczna TCM koncentruje się na eliminacji patogenu z jednoczesnym wzmacnianiem organizmu. Na tym etapie pacjenci często są po zabiegach chirurgicznych, radioterapii, chemioterapii lub terapii hormonalnej, co prowadzi do jeszcze większego niedoboru energii witalnej („zheng qi”). Leczenie powinno łączyć działania wzmacniające i uzupełniające z indywidualnym doborem metod na podstawie objawów.

Leczenie różnicowe  (辨证论治)：

(1) Zespół niedoboru śledziony z nadmiarem wilgoci i wewnętrznym nagromadzeniem toksyn oraz zastoju (脾虚湿盛，瘀毒内结证)

Objawy:

parcie na mocz, ból przy mikcji, oddawanie moczu kroplami, kłucie w kroczu, wilgotność moszny, obrzęki kończyn, luźne stolce, słaby apetyt, zmęczenie, suchość i gorycz w ustach, pragnienie bez chęci picia, język blady i ciemny, nalot gruby i lepki, tętno śliskie i szybkie.

Zasada leczenia:

wzmacnianie śledziony, usuwanie wilgoci, detoksykacja i udrażnianie dróg moczowych („jian pi li shi, jie du tong lin”, 健脾利湿, 解毒通淋).

(2) Zespół zastoju qi i krwi  (气滞血瘀证)

Objawy:

trudności w oddawaniu moczu, kroplowe mikcje, ból i napięcie w podbrzuszu i kroczu, ból stały, nieprzemieszczający się, język ciemnoczerwony z wybroczynami, tętno głębokie i chropowate.

Zasada leczenia:

rozpraszanie zastoju krwi, rozbijanie guzków i udrażnianie dróg moczowych („po yu san jie, tong li shui dao”, 破瘀散结, 通利水道).

(3) Zespół niedoboru yin wątroby i nerek z jednoczesnym nagromadzeniem flegmy i zastojem  (肝肾陰虛，痰瘀互結证)

Objawy:

utrudnione oddawanie moczu, ból i pieczenie przy mikcji, osłabienie lędźwi i kolan, poty nocne, nieostre widzenie, zaparcia, kłujący ból w dolnej części brzucha, suchość w ustach, mała ilość płynów, język czerwony z żółtym nalotem, tętno cienkie i szybkie.

Zasada leczenia:

odżywianie wątroby i nerek, rozpuszczanie flegmy i usuwanie toksyn („zi bu gan shen, hua tan gong du”, 滋补肝肾, 化痰攻毒).

W przypadku wczesnego stadium raka prostaty można zastosować recepturę „Fuzheng Yiliu Fang” (扶正抑瘤方), łączącą wzmocnienie organizmu i działanie przeciwnowotworowe, przy jednoczesnej ochronie żołądka. Alternatywnie można stosować „Jianpi Lishi Huayu Fang” (健脾利湿化瘀方), która usuwa mętny patogen i wzmacnia podstawową energię życiową organizmu.

3.2. Leczenie przerzutowego raka prostaty wrażliwego na hormony (metastatic hormone-sensitive prostate cancer, mHSPC)  – 转移性激素敏感性PCa的治疗

3.2.1. Leczenie według medycyny zachodniej  (西医治疗)

mHSPC odnosi się do zaawansowanego raka prostaty, w którym biopsja aspiracyjna prostaty i biopsja ognisk przerzutowych wykazują dodatni wynik histopatologiczny, a pacjent nie był jeszcze poddany terapii hormonalnej (ADT). Po potwierdzeniu diagnozy należy niezwłocznie określić stan choroby oraz przeprowadzić ocenę funkcji ważnych narządów przed rozpoczęciem leczenia ogólnoustrojowego. Równocześnie wykonuje się badania takie jak scyntygrafia kości, tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (MRI) czy PSMA PET/CT w celu określenia zaawansowania choroby. Leczenie dobiera się w zależności od stopnia zaawansowania nowotworu; podstawą leczenia mHSPC jest terapia deprywacji androgenowej (ADT), którą można łączyć z innymi metodami terapeutycznymi.

3.2.2. Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

Z punktu widzenia tradycyjnej medycyny chińskiej (TMC) patomechanizm mHSPC można określić jako „pustkę w korzeniu i nadmiar na powierzchni” (本虚标实), z obecnością czynników patologicznych takich jak wilgoć (湿), flegma (痰), zastój krwi (瘀) i toksyny (毒). Leczenie skupia się na wzmocnieniu nerek (肾) i śledziony (脾), przy czym głównym kierunkiem terapeutycznym jest „wzmacnianie śledziony i nerek oraz wspomagające usuwanie toksyn i rozpraszanie guzków”. Celem terapii na tym etapie jest poprawa jakości życia pacjenta, opóźnienie przejścia raka z fazy wrażliwej na hormony do fazy opornej na kastrację, stabilizacja choroby i wydłużenie przeżycia.

Rozpoznanie według syndromów (辨证论治)

(1) Zespół niedoboru śledziony i nerek z nagromadzeniem toksyn (脾肾不足，邪毒蕴结证)

Objawy:

częstomocz, osłabiony strumień moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, uczucie ciężkości w kroczu, zmęczenie, poty samoistne, bezsenność, rozdrażnienie, bóle lędźwi i kolan, nietolerancja zimna, osłabiony apetyt, obrzęki kończyn dolnych, blady język z białym, lepki nalotem, tętno głębokie i słabe lub chropowate.

Zasada leczenia:

wzmacniać śledzionę i nerki, usuwać toksyny i rozpraszać guzki.

Modyfikacje kliniczne: przy osłabieniu dolnych pleców i zaparciach – dodaj Rou Cong Rong (肉苁蓉); przy silnym bólu – dodaj Yan Hu Suo (延胡索); przy nadmiernym poceniu się lub nietrzymaniu moczu – dodaj Mu Li (煅牡蛎); przy bezsenności i marzeniach sennych – użyj Sheng Mu Li (生牡蛎); przy luźnych stolcach – dodaj Yi Yi Ren prażony z otrębami (麸炒薏苡仁).

Na tym etapie można stosować recepturę Qilan Fang (芪蓝方) dla regulacji qi i krwi, łącząc metody ciepłe i chłodne, lub Yiqi Jiedu Quyu Fang (益气解毒祛瘀方) w celu wzmocnienia śledziony, qi, usunięcia toksyn i zastoju. Ponieważ toksyna nowotworowa na tym etapie silnie uszkadza prawdziwe yin (真阴), powodując wewnętrzny ogień i niedobór yin płuc, można zastosować metodę Nanbei Fang (南北方) dla jego uzupełnienia.

3.3. Leczenie CRPC (Castration-Resistant Prostate Cancer) CRPC  (的治疗)

3.3.1. Leczenie według medycyny zachodniej  (西医治疗)

CRPC dzieli się na postać bez przerzutów (non-metastatic CRPC, nmCRPC) i z przerzutami (metastatic CRPC, mCRPC). W obu przypadkach terapia ADT pozostaje podstawą leczenia. W nmCRPC leczenie zależy od tempa podwajania PSA (PSADT), natomiast w mCRPC leczenie powinno opierać się na podejściu wielodyscyplinarnym (MDT), z uwzględnieniem wcześniejszych terapii hormonalnych lub chemioterapii, a także terapii wspomagającej.

3.3.2. Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

W TMC mechanizm patogenetyczny CRPC określa się jako „pustkę w korzeniu i nadmiar na powierzchni” z dominującym niedoborem śledziony i nerek. Główną przyczyną jest niedobór pierwiastka nerkowego (肾元亏虚) z towarzyszącą obecnością wilgoci, flegmy, zastoju krwi i toksyn. Leczenie koncentruje się na „ogrzewaniu i tonifikacji śledziony oraz nerek, wspomagane usuwaniem toksyn i pobudzaniem krążenia krwi”, co ma na celu poprawę jakości życia i wydłużenie przeżycia pacjenta.

3.3.2.1 Rozpoznanie według syndromów (辨证论治)

(1) Zespół niedoboru nerek z zastojem krwi (肾虚瘀阻证)

Objawy:

częstomocz, parcie na mocz, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, bóle kości, ciemna cera, zmęczenie, bezsenność, lęk, język ciemny z wybroczynami, żyły podjęzykowe poszerzone, nalot żółty, tętno cienkie i chropowate.

Leczenie:

odżywiać nerki, usuwać toksyny, pobudzać krążenie krwi.

(2) Zespół niedoboru yang śledziony i nerek (脾肾阳虚证)

Objawy:

utrudnione oddawanie moczu, słaby strumień, zimno w kończynach, bóle lędźwi, brak apetytu, luźne stolce, blady język, tętno głębokie i cienkie.

Leczenie:

ogrzewanie i wzmacnianie śledziony oraz nerek.

(3) Zespół niedoboru qi i yin (气阴两虚证)

Objawy:

słaby, cienki strumień moczu, uczucie pieczenia przy mikcji, blada twarz, osłabienie, kołatanie serca, duszność przy wysiłku, poty nocne lub samoistne, język blady z małą ilością nalotu, tętno cienkie i szybkie.

Leczenie:

wzmacnianie qi i yin.

Modyfikacje kliniczne: przy dużym osłabieniu – dodaj Huang Qi, Tai Zi Shen; przy bezsenności – Yuan Zhi, Suan Zao Ren, Ye Jiao Teng; przy słabym apetycie – Sha Ren, Gao Liang Jiang, Cao Dou Kou; przy nudnościach – Sheng Jiang, Zhu Ru; przy bólach kostnych – Bu Gu Zhi, Du Zhong, Yan Hu Suo, Pu Huang; przy uderzeniach gorąca – Nu Zhen Zi, Han Lian Cao.

3.4.1.1. Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

W TMC termin „骨痹 (gu bi)” odpowiada patologicznym złamaniom, przerzutom do kości lub osteoporozie. Mechanizm bólu tłumaczy się zasadą „gdy nie ma swobodnego przepływu, pojawia się ból” („不通则痛，不荣则痛”). Ból kostny w raku prostaty powstaje w wyniku działania toksyn nowotworowych, które uszkadzają krew i esencję (精血) lub blokują krążenie qi i krwi.

Leczenie opiera się na zasadzie „wzmacniać pierwotną energię i usuwać zło”, łącząc terapię wewnętrzną i zewnętrzną.

(1) Zespół niedoboru nerek i uszkodzenia szpiku (肾虚髓伤证)

Objawy:

silny ból miejscowy, twardy guz, blada lub ciemna cera, bóle lędźwi, szumy uszne, zawroty głowy, wyniszczenie, porażenia kończyn.

Leczenie:

wzmacnianie nerek, odżywianie szpiku, wspieranie prawidłowej energii i rozpraszanie guzków.

(2) Zespół zastoju zimna w meridianach (寒凝经脉，瘀毒内结证)

Objawy:

bóle lędźwiowe nasilające się przy zimnie i wilgoci, łagodniejące pod wpływem ciepła, nasilone nocą, chłód kończyn, blady język, fioletowe punkty, tętno głębokie.

Leczenie:

ogrzewanie meridianów, rozpraszanie zimna, pobudzanie krwi, łagodzenie bólu.

(3) Zespół niedoboru qi i krwi z zastojem toksyn (气血两虚，瘀毒内结证)

Objawy:

tępe bóle pleców, nasilające się po wysiłku, wyniszczenie, blada twarz, zmęczenie, cienkie tętno.

Leczenie:

wzmacnianie qi i krwi, pobudzanie krwi, usuwanie toksyn.

(4) Zespół zastoju krwi (瘀血内阻证)

Objawy:

obrzęk i ból w miejscu zmiany, nasilony nocą, guz nieruchomy, ciemna cera, sinofioletowy język, tętno chropowate.

Leczenie:

pobudzanie krwi, usuwanie zastoju, rozpraszanie guzków.

Akupunktura, moksoterapia i masaż  (针刺、艾灸和按摩疗法)：

Lokalne punkty bólu (阿是穴) oraz punkty wzdłuż przebiegu meridianów:

  • ból głowy i czaszki – Baihui (百会), Hegu (合谷);

  • ból klatki piersiowej – Feishu (肺俞), Danzhong (膻中);

  • ból brzucha – Zusanli (足三里), Qimen (期门);

  • ból barku – Jianjing (肩井), Jianyu (肩髃);

  • ból lędźwiowy – Shenshu (肾俞), Weizhong (委中).

Moksoterapia:

        stosuje się techniki huixuan jiu (回旋灸), que zhuo jiu (雀啄灸), xunjing jiu (循经灸), wenhe jiu (温和灸).

Masaż punktowy:

punkty bólowe wraz z sekwencyjnym doborem punktów – np. przy bólu szyi Hegu, Fengchi; przy bólu klatki piersiowej Feishu, Danzhong; przy bólu brzucha Zusanli, Qimen, Yanglingquan; przy neuralgii splotu ramiennego Jianjing, Jianyu; przy bólach kręgosłupa i kończyn Sanyinjiao, Shenshu, Weizhong.

3.4.1.2. Leczenie według medycyny zachodniej  (西医治疗)

Zgodnie z trzystopniową drabiną analgetyczną WHO dobiera się odpowiednie leki przeciwbólowe o różnej sile działania. Przed rozpoczęciem długotrwałej terapii ADT należy ocenić gęstość mineralną kości (BMD) w obrębie szyjki kości udowej. W przypadku stwierdzenia osteopenii lub osteoporozy należy wdrożyć suplementację wapnia i witaminy D. U pacjentów z przerzutami do kości stosuje się kwas zoledronowy (zoledronic acid) lub denosumab w celu złagodzenia bólu kostnego.

3.4.2. Gorączka wewnętrzna (内伤发热)

3.4.2.1. Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

„Gorączka wewnętrzna” odnosi się głównie do zespołu objawów występujących u pacjentów z rakiem prostaty (PCa) po leczeniu endokrynologicznym, wśród których dominującym objawem klinicznym są uderzenia gorąca i napady ciepła.

Leczenie hormonalne powoduje wyczerpanie tian gui (esencji rozrodczej), prowadząc do niedoboru Yin nerek (shen yin bu zu), co skutkuje występowaniem fal gorąca.

Niedobór Yin nerek nie kontroluje Yang, co powoduje gorączkę wewnętrzną.

Zasada leczenia:

odżywiać Yin, uspokajać Yang, usuwać toksyny i rozpraszać zastoje (jie du xiao zheng).

Diagnostyka różnicowa (辨證論治):

Zespół niedoboru Yin nerek z zastojem toksyn i krwi (肾阴不足、邪毒瘀阻).

Objawy:

uderzenia gorąca, poty nocne, zawroty głowy, szumy uszne lub utrata słuchu, suchość jamy ustnej i gardła, wychudzenie ciała, bezsenność, osłabienie pamięci, chwianie zębów, wypadanie włosów, bóle i osłabienie lędźwi oraz kolan; język czerwony, suchy, z małą ilością śliny, nalot skąpy lub żółtawy, tętno głębokie, cienkie lub szybkie.

Zasada leczenia:

odżywiać Yin i usuwać patogeny.

3.4.3. Xu Lao  (Wyniszczenie / osłabienie organizmu)

3.4.3.1. Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

Termin Xu Lao odpowiada w medycynie zachodniej pojęciom takim jak „niedokrwistość” (anemia), „mielosupresja” (supresja szpiku kostnego) lub inne stany zmniejszenia liczby komórek krwi. W teorii TCM nerki (腎) kontrolują kości i produkują szpik, a śledziona (脾) odpowiada za transformację i transport składników odżywczych.

Patogeneza:

niedobór śledziony i nerek jest podstawą choroby (本), a toksyna nowotworowa stanowi aspekt wtórny (標).

Zasada leczenia:

wzmacniać nerki i śledzionę, jednocześnie usuwać toksyny i rozpraszać guz (解毒散结).

Diagnostyka różnicowa (辨證論治):

(1) Zespół niedoboru Qi i krwi (气血两虚证)

Objawy:

zmęczenie, niechęć do mówienia, żółtawa bladość cery, samoistne poty, kołatania serca, duszność, bezsenność i sny, język blady, cienki nalot, tętno cienkie i słabe.

Zasada leczenia:

wzmacniać Qi i wytwarzać krew, odżywiać serce i śledzionę.

(2) Zespół niedoboru Yang nerek (肾阳亏虚)

Objawy:

uczucie zimna, zimne kończyny, blada i matowa cera, osłabienie, brak apetytu, bóle i osłabienie lędźwi i kolan, częstomocz, parcie na mocz, luźne stolce; język blady, obrzęknięty, z wilgotnym nalotem, tętno głębokie i wolne.

Zasada leczenia:

ogrzewać i wzmacniać Yang nerek.

3.4.4. Chang Pi (choroby jelit, biegunki popromienne)

3.4.4.1. Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

Chang Pi odpowiada w medycynie zachodniej pojęciu „popromiennego zapalenia jelit” (enteritis radialis) lub objawom naciekania odbytnicy przez raka prostaty – biegunka, stolce śluzowo-krwiste, uczucie pełności w odbycie, parcie na stolec (tenesmus).

Etiologia:

napromienianie powodujące toksyny gorąca (熱毒), toksyny nowotworowe blokujące przepływ Qi i krwi, co prowadzi do zastoju w jelitach i naczyniach.

Zasada leczenia:

odblokować jelita, regulować Qi, usuwać gorąco i toksyny.

Diagnostyka różnicowa (辨證論治):

(1) Zespół uszkodzenia naczyń przez toksyny gorąca (热毒伤络)

Objawy:

krwawienie z odbytu, parcie na stolec, pieczenie odbytu, bóle brzucha, bolesne oddawanie moczu, krwiomocz; język czerwony, nalot żółty, tętno śliskie i szybkie.

Zasada leczenia:

usuwać gorąco i toksyny, chłodzić krew, zatrzymać krwawienie.

(2) Zespół śledzionowej słabości z wilgocią i gorącem (脾虚湿热)

Objawy:

luźne stolce bez uczucia ulgi, przelewanie i wzdęcia brzucha, uczucie ciężkości w odbycie, brak apetytu, odbijanie, suchość w ustach, rozdrażnienie; język obrzęknięty, nalot żółty, tętno śliskie.

Zasada leczenia:

wzmocnić śledzionę, usunąć wilgoć, oczyścić gorąco i udrożnić jelita.

(3) Zespół niedoboru Yin nerek (肾阴亏虚证)

Objawy:

zwiększona częstość wypróżnień, mała objętość stolca, czasami z krwią, ból przy defekacji, suchość w ustach i gardle, uczucie gorąca w dłoniach, stopach i klatce piersiowej; język czerwony, mało nalotu lub bez nalotu, tętno cienkie i szybkie.

Zasada leczenia:

odżywiać Yin i wzmacniać nerki.

Terapia akupunkturą  (针灸治疗)：

(1) Leczenie podstawowe基本治疗

Zasada leczenia:

udrożnić jelita, regulować przepływ Qi i krwi.

Główne punkty:

Tianshu (ST25), Shangjuxu (ST37), Hegu (LI4), Sanyinjiao (SP6).

Punkty dodatkowe:

przy wilgoci i gorącu – Quchi (LI11), Neiting (ST44); przy przewlekłej biegunce i wypadaniu odbytu – Qihai (CV6), Baihui (GV20).

Technika:

klasyczne nakłuwanie cienką igłą. W ostrym okresie leczenie 1–2 razy dziennie, w stanie przewlekłym raz dziennie.

Zasada leczenia:

usuwać gorąco i toksyny, chłodzić krew, zatrzymać krwawienie.

(2) Inne metody leczenia  (其他治疗)

Akupunktura ucha:

punkty odpowiadające jelitu grubemu, dolnemu odcinkowi odbytnicy, jelitu cienkiemu, brzuchowi, śledzionie i nerkom.

Każdorazowo wybiera się 3–5 punktów. Stosuje się metodę nakłuwania cienką igłą lub uciskanie nasionami (press seeds method).

3.4.5 Krwiomocz (血淋)

3.4.5.1 Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

„Xue Lin” (血淋) odpowiada w medycynie zachodniej popromiennemu zapaleniu pęcherza moczowego lub krwiomoczowi spowodowanemu przez naciek raka prostaty (PCa) do pęcherza. Choroba powstaje wskutek działania gorąca i toksyn (热毒) uszkadzających naczynia krwionośne pęcherza, bądź przez nagromadzenie wilgoci, gorąca i mętnej toksycznej energii (湿热秽浊邪毒), co zaburza funkcję „qi hua” (气化, przemiana i regulacja wody w pęcherzu).

Podstawą leczenia jest oczyszczenie gorąca, usunięcie toksyn, schłodzenie krwi i rozproszenie zastoju.

Diagnostyka różnicowa (辨證論治):

(1) Re (gorąco) gromadzące się w dolnym ogrzewaczu (热结下焦证)

Objawy:

krwiomocz, częstomocz, parcie na mocz, ból przy oddawaniu moczu, trudności w mikcji; język czerwony z żółtym nalotem, tętno szybkie.

Zasada leczenia:

oczyszczać gorąco, usuwać toksyny, chłodzić krew i zatrzymywać krwawienie (清热通淋、凉血止血)。

3.4.6 Nietrzymanie moczu (遗溺)

3.4.6.1 Leczenie według medycyny chińskiej  (中医治疗)

Nietrzymanie moczu po radykalnej prostatektomii (PCa) wynika z uszkodzenia struktur kontrolujących mikcję, co prowadzi do zaburzenia funkcji pęcherza. W tradycyjnej medycynie chińskiej (TMC) choroba ta wiąże się z niedoborem nerek (肾), śledziony (脾), wątroby (肝) oraz dysfunkcją trzech ogrzewaczy (三焦), co skutkuje zaburzeniem otwierania i zamykania dróg wodnych (水道开阖失职).

Leczenie polega na regulacji wątroby i tonizowaniu nerek (调肝补肾) oraz na kontroli pęcherza moczowego (制约膀胱).

Diagnostyka różnicowa (辨證論治):

(1) Brak połączenia między sercem a nerkami (心肾不交证)

Objawy:

nietrzymanie moczu, częste oddawanie moczu w nocy (nykturia), bezsenność, kołatanie serca, niepokój, zawroty głowy, szumy uszne, uczucie gorąca w dłoniach i stopach, suchość gardła, osłabienie lędźwi i kolan, wytrysk przedwczesny; język czerwony, nalot skąpy, tętno cienkie i szybkie.

Zasada leczenia:

harmonizować serce i nerki (交通心肾)。

(2) Niedobór yang nerek z zimnem w kanale wątroby (肾阳不足，寒凝肝经证)

Objawy:

nietrzymanie moczu, jasny i obfity mocz, uczucie zimna w podbrzuszu, nietolerancja zimna, zmęczenie, zimne i napięte jądra; język blady z cienkim białym nalotem, tętno cienkie i powolne.

Zasada leczenia:

ogrzewać nerki i wątrobę, rozpraszać zimno (温肾暖肝散寒)。

(3) Zastój qi w wątrobie z zastojem krwi i śluzu (肝郁气滞，血瘀痰阻证)

Objawy:

nietrzymanie moczu, uczucie pełności lub bólu kłującego w podbrzuszu, ból promieniujący do żeber, rozdrażnienie, bezsenność, utrata apetytu; język ciemnoczerwony z plamkami zastoinowymi, nalot cienki i lepki, tętno napięte i szorstkie.

Zasada leczenia:

rozluźnić wątrobę, regulować qi, usuwać flegmę i rozpraszać zastój krwi (疏肝理气，化痰祛瘀).

Akupunktura i terapie uzupełniające (针灸、其他治疗)

(1) Podstawowa terapia  (基本治疗)：

Zasada leczenia:

regulować przepływ qi i krwi, wzmacniać nerki i śledzionę, tonizować dolny ogrzewacz.

Główne punkty:

Zhongji (Ren3), Pangguangshu (BL28), Shenshu (BL23), Sanyinjiao (SP6).

Punkty uzupełniające:

  • przy niedoborze qi nerek – Guanyuan (Ren4), Qihai (Ren6), Mingmen (DU4), Zusanli (ST36)；

  • przy niedoborze qi śledziony i płuc – Feishu (BL13), Pishu (BL20)；

  • przy wilgoci i gorącu w dolnym ogrzewaczu – Zhibian (BL54), Shuidao (ST28), Yinlingquan (SP9)；

  • przy zastoju w dolnym ogrzewaczu – Ciliao (BL32), Ligou (LR5).

W przypadkach niedoboru qi nerek lub śledziony i płuc zaleca się dodatkowo moksoterapię (灸法)。

(2) Inne terapie  (其他治疗)：

1.  Akupunktura ucha (耳针):

punkty – Pęcherz moczowy, Cewka moczowa, Nerki, Płuca, Śledziona. Stosuje się technikę nakłuwania, pozostawiania igły lub ucisku ziarnistego (压丸法).

2.  Terapia punktu Shenque (神阙法):

a. Punkt Shenque (Ren8).
Mieszanka: Longgu (煅龙骨) 30 g, Muli (煅牡蛎) 30 g, Wuweizi (五味子) 15 g, Wubeizi (五倍子) 15 g, Rougui (肉桂) 6 g, Bingpian (冰片) 6 g. Wszystkie składniki sproszkować, każdorazowo używać 3–6 g, wymieszać z octem w pastę i przykładać miejscowo.

b. Zasypać punkt Shenque drobną solą, ogrzewać (moksować) przez 30 min w okolicy pępka wzdłuż meridianu Ren Mai (任脉). Następnie ogrzewać okolicę lędźwiową wzdłuż meridianów pPęcherza moczowego (膀胱经) i Du Mai (督脉), 1 raz dziennie przez 3 tygodnie.

3.  Elektroakupunktura (电针):

  • Pozycja leżąca na plecach: Waiguilai (ST29) + Guanyuan (Ren4)；Waiguilai + Qugu (Ren2)；Sanyinjiao (SP6) + Yinlingquan (SP9)（obustronnie).

  • Pozycja na brzuchu: Guanyuanshu (BL26) + Shenshu (BL23)，Zhibian (BL54) + Ciliao (BL32)（obustronnie).

  • Używa się fali ciągłej, częstotliwość 1–2 Hz，intensywność dostosowana do komfortu pacjenta，czas 30 min.
     

Zabiegi co drugi dzień, 3 razy w tygodniu, zmieniając pozycję po każdym cyklu; 1 miesiąc stanowi 1 cykl terapeutyczny，leczenie kontynuować przez 3 miesiące.

4.  Zarządzanie zdrowiem (健康管理)

Filozofia „leczenia przed chorobą” (治未病) przenika cały proces zarządzania zdrowiem u pacjentów z rakiem prostaty (PCa).

1. Zapobieganie przed chorobą (未病先防)

w populacji zdrowych osób zwiększa się intensywność badań przesiewowych, promuje prawidłowy styl życia i ogranicza ekspozycję na czynniki ryzyka związane z PCa.

2. Zapobieganie postępowi choroby (既病防变)

u osób z rozpoznanym PCa, oprócz wczesnej interwencji terapeutycznej, podejmuje się działania mające na celu zmniejszenie ryzyka progresji choroby.

3. Zapobieganie nawrotom po leczeniu (瘥后防复)

u pacjentów po leczeniu PCa prowadzi się regularne wizyty kontrolne, aby zapobiec nawrotowi choroby.

4.1 Zapobieganie przed chorobą (未病先防)

W Huangdi Neijing (黄帝内经) jest powiedziane: „Nie lecz już istniejącej choroby, lecz zapobiegaj chorobie jeszcze niewystępującej” (不治已病治未病).
 

Podstawą jest dostosowanie diety, rytmu dnia, emocji i aktywności fizycznej do cykli natury i pór roku (顺应四时). Ważne jest wczesne wykrywanie i regulacja – „早察早调，救萌防变”.
 

Osoby z wysokim ryzykiem PCa należy edukować w zakresie prawidłowego stylu życia i diety oraz prowadzić wczesne badania przesiewowe, diagnostykę i leczenie.
 

Zgodnie z teorią konstytucji TCM (中医体质学说), różnice indywidualne w konstytucji organizmu powodują wrażliwość na określone czynniki chorobotwórcze. Wczesna interwencja powinna korygować nierównowagę konstytucji, utrzymując równowagę yin-yang organizmu.
 

Zaburzenia rytmu biologicznego zmieniają metabolizm i równowagę energetyczną narządów, sprzyjając rozwojowi PCa. Dlatego u grup wysokiego ryzyka należy promować prawidłowy styl życia: dostosowanie się do rytmu dnia i pór roku, ograniczenie pracy nocnej, regulacja czasu snu i aktywności.

Otyłość i brak aktywności fizycznej są ważnymi czynnikami ryzyka rozwoju PCa. Ocena masy ciała według BMI i odpowiednia edukacja dietetyczna są kluczowe. Należy ograniczać pokarmy zwiększające ryzyko PCa, np. produkty wysokowęglowodanowe i nabiał. Spożycie zielonej herbaty i likopenu z pomidorów może zmniejszyć ryzyko.

Aktywność fizyczna obniża ryzyko nowotworu poprzez regulację hormonów, redukcję stanu zapalnego i poprawę funkcji odpornościowej.

Tradycyjne ćwiczenia profilaktyczne TCM, takie jak Baduanjin, Yijinjing, Tai Chi, Wuqinxi, poprawiają funkcje odpornościowe i ogólny stan zdrowia, mogą być stosowane zarówno w populacji zdrowych, jak i w całym procesie leczenia PCa.

4.2 Zapobieganie postępowi choroby (既病防变)

We wczesnym stadium PCa należy aktywnie interweniować, aby zapobiec progresji choroby.

Należy również zarządzać depresją i zmęczeniem związanym z nowotworem, poprawiając jakość życia pacjenta i opóźniając rozwój choroby.

Leczenie zaburzeń emocjonalnych obejmuje leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe, psychoterapię oraz terapię ruchem. Tradycyjna muzykoterapia poprawia nastrój pacjentów, wykorzystując korelacje tonów muzycznych (宫、商、角、徵、羽) z narządami i emocjami w TCM.

​

Zmęczenie spowodowane nowotworem (cancer-related fatigue) może być leczone metodami niefarmakologicznymi (ćwiczenia fizyczne, masaż, interwencje psychospołeczne, doradztwo żywieniowe, terapia poznawczo-behawioralna snu, terapia jasnym światłem) oraz farmakologicznymi.

​

W TCM zmęczenie nowotworowe najczęściej klasyfikuje się jako: xu lao (虚劳), yu zheng (郁证), bai he bing (百合病), wei zheng (痿证), a leczenie opiera się na tonizacji, wzmacnianiu qi i krwi oraz ogrzewaniu yang i odżywianiu yin.

4.3 Zapobieganie nawrotom po leczeniu (瘥后防复)

Celem jest zapobieganie nawrotowi nowotworu oraz ograniczenie działań niepożądanych i powikłań leczenia.

Pacjenci po radykalnej prostatektomii, leczeniu endokrynologicznym, radioterapii lub chemioterapii powinni przechodzić długoterminową kontrolę i pielęgnację.

Podstawą monitoringu jest ocena poziomu PSA:

  • po RP: co 3 tygodnie przez pierwsze 2 lata, następnie co pół roku do 5 lat, a później raz w roku;

  • po leczeniu endokrynologicznym: co 3–6 miesięcy.
     

Nieprawidłowa opieka po systemowym leczeniu zwiększa ryzyko nawrotu i powikłań. W okresie wczesnej rekonwalescencji należy wzmacniać edukację zdrowotną pacjentów.
 

Z punktu widzenia TCM, utrwalenie efektu leczenia poprzez korekcję konstytucji jest skuteczne w zapobieganiu nawrotom. Najczęściej spotykane konstytucje PCa to: yin xu (阴虚质), yang xu (阳虚质), tan shi (痰湿质), qi xu (气虚质), xue yu (血瘀质).

 

Podstawowym patomechanizmem jest osłabienie yang nerek i niedobór esencji nerek (肾阳虚衰, 肾精亏虚). W terapii należy przede wszystkim wzmacniać nerki, ogrzewać yang i uzupełniać esencję nerek.

Rak jamy ustnej (口腔癌)

(w tym rak języka, rak ustno-gardłowy, rak krtaniowo-gardłowy)（含舌癌、口咽癌、下咽癌）

口腔癌.jpg

Rak jamy ustnej to grupa złośliwych nowotworów rozwijających się w obrębie jamy ustnej. Obejmuje on takie lokalizacje, jak wargi, błona śluzowa policzków, dziąsła, język, dno jamy ustnej oraz podniebienie. Najczęstszym typem histologicznym jest rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale), stanowiący około 90% przypadków.
W medycynie zachodniej podstawowymi metodami leczenia są chirurgia, chemioterapia i radioterapia.
W medycynie chińskiej rozróżnia się leczenie wyłącznie metodami TCM oraz leczenie zintegrowane (中西醫結合治療).

1. Definicja  (定義)

Większość przypadków raka jamy ustnej to nowotwory złośliwe powstałe w wyniku transformacji nabłonka płaskiego błony śluzowej, a niewielka część pochodzi z gruczołów ślinowych drobnych, prowadząc do powstania gruczolakoraka (adenocarcinoma). Najczęstsze są rak błony śluzowej policzka i rak języka.

2. Charakterystyka  (特性)

  1. Możliwość samokontroli:
    Spośród wszystkich nowotworów, rak jamy ustnej i rak skóry należą do tych, które można najłatwiej wykryć samodzielnie, co sprzyja wczesnemu leczeniu i wyleczeniu.
     

  2. Szybkie tempo wzrostu:
    Rak jamy ustnej rośnie szybciej niż wiele innych nowotworów. Pacjenci mogą nawet zauważyć przyrost masy guza. Początkowe objawy są nieznaczne i często lekceważone zarówno przez pacjentów, jak i lekarzy, jednak z czasem guz twardnieje, owrzodzenia się pogłębiają, a zmiana staje się wyraźnie widoczna — zwykle w ciągu kilku tygodni.

3. Objawy kliniczne raka jamy ustnej  (口腔癌的臨床表徵)

Rak jamy ustnej zwykle rozwija się po długotrwałym okresie przewlekłego podrażnienia. Początkowo występuje przewlekłe zapalenie komórek nabłonkowych, które prowadzi do metaplazji, włóknienia i powstania leukoplakii (白斑) lub erytroplakii (紅斑). Następnie mogą pojawić się owrzodzenia, stwardnienia, powiększenie węzłów chłonnych szyi.

W późniejszych stadiach guz nacieka głębokie warstwy mięśni, naczynia, nerwy, kości szczęki, zatoki i jamę nosową, powodując objawy takie jak: drętwienie, ból, trudności w otwieraniu ust, połykaniu lub mówieniu, krwawienie, rozchwianie zębów, niedrożność nosa, obecność krwi w ślinie lub plwocinie, perforacja skóry policzka.

4. Epidemiologia  (流行病學)

Rak jamy ustnej występuje najczęściej w wieku 40–70 lat, częściej u mężczyzn. Jego rozwój jest silnie związany z żuciem betelu (檳榔), paleniem tytoniu i spożywaniem alkoholu. Zmiany przedrakowe, takie jak leukoplakia lub erytroplakia, mogą przekształcić się w raka jamy ustnej. Często występuje też wieloogniskowość — pojawianie się kilku nowotworów w różnych miejscach jamy ustnej.

5. Klasyfikacja wg medycyny chińskiej (中醫歸屬)

  • Rak wargi (唇癌): odpowiada jednostce chorobowej „繭唇”.

  • Rak języka (舌癌): odpowiada „舌岩”, „舌菌”, „舌蕈”, „舌疳”.

  • Rak błony śluzowej policzka: odpowiada „頰瘤”, „頰疽”.

  • Rak podniebienia twardego: odpowiada „上顎痛”, „懸疽”.

  • Rak jamy ustnej ogólnie: odpowiada „口糜”, „口瘡”, „口破”, „口蕈”.

Etiopatogeneza  (病因病機)

Badania wykazują, że główną przyczyną raka jamy ustnej jest przewlekłe, długotrwałe drażnienie błony śluzowej. Najczęstszym czynnikiem jest żucie betelu (檳榔) — aż około 90% chorych ma ten nawyk. Inne czynniki to: palenie papierosów, spożycie alkoholu, nadmierna ekspozycja na słońce (rak wargi), zła higiena jamy ustnej, ostre krawędzie zębów lub korzeni, źle dopasowane lub uszkodzone uzupełnienia protetyczne (np. protezy, korony), a także niedożywienie.

Z punktu widzenia TCM, etiopatogeneza raka jamy ustnej związana jest z zaburzeniem równowagi między (正氣 zhèng qì)  energią obronną a (邪氣 xié qì) energią patogenną. W stanie zdrowia organizm utrzymuje harmonię pomiędzy narządami Zàng-Fǔ (臟腑) oraz przepływem Qì (氣) i krwi (血). Gdy równowaga zostaje zaburzona, spada zdolność obronna organizmu i rozwija się nowotwór.

1. Nagromadzenie gorąca w sercu i śledzionie (心脾積熱)

Lokalizacja choroby znajduje się w jamie ustnej i języku. Usta są otworem śledziony, a język jest zewnętrznym przejawem serca („舌為心之苗”).

Według Huangdi Neijing (《黃帝內經·靈樞·經脈》): „脾足太陰之脈……連舌本、散舌下” i „手少陰之別……循經入於心中，系舌本”。 W medycynie chińskiej uważa się, że „瘡” wrzód, owrzodzenie wynikają z gorąca i ognia (火熱之邪).

W Suwen (《素問·氣交變大論》) zapisano: „歲金不及，炎火上行……民病口瘡”。Mechanizm choroby polega na akumulacji gorąca serca i śledziony, które wznosi się ku górze i powoduje owrzodzenia jamy ustnej.

2. Niedobór Qi i Yin (氣陰兩虛)

Rak jamy ustnej może mieć charakter „biǎo shí běn xū” (標實本虛) – powierzchownie pełny, wewnętrznie osłabiony. Gorąco i ogień uszkadzają Yin, wyczerpując Qi, prowadząc do niedoboru Qi i Yin oraz osłabienia  (正氣 ) energii obronnej, co skutkuje nawrotami. Długotrwała choroba uszkadza Yin, prowadząc do wznoszenia się ognia pozornego (虛火), który powoduje owrzodzenia ust.

Zhang Jiebin (張介賓, Ming) pisał w Jingyue Quanshu: „口瘡，連年不愈者，此虛火也” – owrzodzenia jamy ustnej, które nie goją się latami, wynikają z ognia pozornego. Długotrwała choroba uszkadza śledzionę, prowadząc do niedoboru Qi i gorąca wznoszącego się ku górze (Shengji Zonglu, 北宋): „又有胃氣弱，谷氣少，虛陽上發而為口瘡者”。Zhu Danxi (朱丹溪, Yuan) w Danxi Xinfa pisał: „口瘡，服涼藥不愈者，因中焦土虛” – gdy owrzodzenia jamy ustnej nie ustępują mimo chłodzących leków, przyczyną jest osłabienie środkowego ogrzewacza (脾胃).

3. Zastój wątroby przekształcający się w ogień (肝鬱化火)

Przewlekłe, trudno gojące się owrzodzenia jamy ustnej często występują u pacjentów z długotrwałą frustracją emocjonalną. Stagnacja emocji prowadzi do zastoju Qi wątroby (肝鬱氣滯), który następnie przekształca się w ogień (化火). Ogień ten wyczerpuje Yin i krew, powodując wzrost ognia wątroby, który wznosi się ku górze, spalając błonę śluzową jamy ustnej.

Lingshu (《靈樞·經脈》) mówi: „肝足厥陰之脈……其支著，從目系下頰裡，環唇內” — meridian wątroby biegnie przez język, policzki i wargi, a więc ogień wątroby łatwo wznosi się i wywołuje zmiany zapalne.

4. Niedobór Yin i Yang nerek (腎陰陽兩虛)

Nerki są „korzeniem życia” (先天之本), przechowują esencję (精).

Suwen (《素問·六節藏象論》): „腎者，主蟄，封藏之本，精之處也”。Długotrwała choroba prowadzi do uszkodzenia zarówno Yin, jak i Yang nerek. Gdy Yin słabnie, Yang staje się nadmierny – woda nie kontroluje ognia (水不制火), powstaje ogień pozorny (虛火), który wznosi się ku górze i uszkadza usta oraz język, powodując owrzodzenia.

Objawy kliniczne  (臨床表現)

1. Leukoplakia (白斑) i erytroplakia (紅斑) są stanami przedrakowymi. U pacjentów z leukoplakią istnieje 2–3% ryzyko transformacji w raka, a przy erytroplakii – aż do 65%.

2. Główne objawy to czerwone lub białe plamy w jamie ustnej, owrzodzenia, twarde guzki, powiększenie węzłów chłonnych szyi. Początkowo mogą nie powodować bólu ani krwawienia, co prowadzi do opóźnienia diagnozy.

3. Wraz z rozrostem guza i naciekaniem głębszych struktur pojawiają się: drętwienie, ból, trudności w otwieraniu ust, połykaniu lub mówieniu, krwawienia, rozchwianie zębów, niedrożność nosa, obecność krwi w ślinie lub plwocinie, perforacje skóry policzka – typowe objawy zaawansowanego stadium.

4. Wszelkie niepokojące czerwone lub białe plamy, owrzodzenia niegojące się powyżej dwóch tygodni, lub nieznane guzki w jamie ustnej wymagają natychmiastowej konsultacji z chirurgiem szczękowo-twarzowym lub laryngologiem (ENT).

Stadia kliniczne  (臨床分期)

Klasyfikacja raka jamy ustnej opiera się na systemie TNM (AJCC 8. edycja, 2018), uwzględniającym wielkość guza (T), obecność przerzutów do węzłów chłonnych szyi (N) i przerzuty odległe (M).

  1. Stadium 0 (in situ): komórki nowotworowe ograniczone do nabłonka błony śluzowej.

  2. Stadium I: guz ≤ 2 cm, bez przerzutów do węzłów chłonnych ani odległych.

  3. Stadium II: guz > 2 cm, ale ≤ 4 cm, bez przerzutów.

  4. Stadium III: guz > 4 cm lub przerzuty do węzła chłonnego po tej samej stronie szyi o średnicy ≤ 3 cm.

  5. Stadium IV:

(1) Guz nacieka sąsiednie struktury (np. kość, mięśnie, zatokę szczękową, skórę).

(2) Występuje więcej niż jeden przerzut do węzłów chłonnych, po tej samej, przeciwnej lub obu stronach szyi, lub węzeł ma średnicę > 3 cm.

(3) Występują przerzuty odległe.

Kategoria
Opis
Wielkość guza (T)
T1
≤ 2 cm
T2
2–4 cm
T3
> 4 cm
T4a
Naciekanie sąsiednich tkanek, ale możliwe do resekcji
T4b
Naciekanie sąsiednich tkanek, niemożliwe do resekcji
Wielkość węzłów chłonnych (N)
N0
Brak przerzutów do węzłów chłonnych
N1
Przerzut do jednego węzła chłonnego po tej samej stronie, średnica ≤ 3 cm
N2a
Przerzut do jednego węzła chłonnego po tej samej stronie, średnica > 3 cm, ale ≤ 6 cm
N2b
Przerzuty do wielu węzłów chłonnych po tej samej stronie, średnica ≤ 6 cm
N2c
Przerzuty do węzłów chłonnych po obu stronach lub po stronie przeciwnej, średnica ≤ 6 cm
N3
Przerzut do węzłów chłonnych o średnicy > 6 cm
Przerzuty odległe (M)
M0
Brak przerzutów odległych
M1
Obecne przerzuty odległe (najczęściej w płucach, wątrobie, kościach lub mózgu)

Diagnostyka i różnicowanie  (診斷及鑑別)

Prawidłowa błona śluzowa jamy ustnej ma barwę różową lub czerwonawą i jest miękka w dotyku.
Jeśli staje się pogrubiała, wypukła i nieprzezroczysta, o białawym zabarwieniu — jest to leukoplakia jamy ustnej (口腔白斑).

Jeśli pojawiają się cienkie, lekko nadżarte lub owrzodziałe czerwone plamy — jest to erytroplakia (紅斑).

Obie zmiany są uznawane za stany przedrakowe, które mogą przekształcić się w raka jamy ustnej.

Pacjent wymaga biopsji wycinkowej (活體切片檢查) oraz oceny:

  • ogniska pierwotnego guza,

  • przerzutów do węzłów chłonnych szyi,

  • przerzutów odległych do innych narządów.

W ostatnich latach zastosowanie pozytonowej tomografii emisyjnej (PET) znacznie zwiększyło skuteczność diagnostyki zmian podejrzanych o przerzuty w węzłach chłonnych szyi wykrytych w tomografii komputerowej (CT) lub rezonansie magnetycznym (MRI), umożliwiając ich dokładne potwierdzenie.

Leczenie w medycynie zachodniej  (西醫治療概況)

W medycynie zachodniej standardowe leczenie obejmuje:

  • chirurgiczne usunięcie guza（手術切除腫瘤），

  • radioterapię (放射治療),

  • chemioterapię (化學治療),

  • immunoterapię (免疫療法),

  • terapie genowe i inne terapie biologiczne (基因、生物療法).

Tradycyjna diagnostyka i terapia w medycynie chińskiej  (中醫辨證論治)

1. Nagromadzenie gorąca w sercu i śledzionie (心脾積熱)

Objawy:

suchość i pragnienie w ustach, uczucie pełności w nadbrzuszu, zaparcia, mocz ciemnożółty lub czerwony, język czerwony z nalotem żółtawym, tłustym lub białawym, tętno śliskie i szybkie (脈滑數).

Zasada leczenia:

usuwanie gorąca i ognia, chłodzenie krwi i detoksykacja (清熱瀉火, 涼血解毒).

2. Niedobór Qi i Yin (氣陰兩虛)

Objawy:

zmęczenie, osłabienie, suchość w ustach i pragnienie, potliwość samoistna lub nocna, zaparcia. Język szczupły, czerwony lub z zaczerwienionym czubkiem, nalot skąpy lub złuszczony, tętno cienkie i szybkie (脈細數).

Zasada leczenia:

wzmacnianie Qi, odżywianie Yin i obniżanie ognia ( 補氣滋陰降火 ).

3. Zastój wątroby przekształcający się w ogień (肝鬱化火)

Objawy:

drażliwość, łatwe wybuchy złości, zawroty głowy, uczucie ucisku w głowie, przekrwienie oczu, szumy uszne, gorzki smak w ustach, pragnienie, utrata apetytu, zaparcia, żółty mocz. Język czerwony z żółtym nalotem, tętno napięte i szybkie (脈弦數).

Zasada leczenia:

rozluźnienie wątroby, uwolnienie zastoju Qi, oczyszczenie nagromadzonego gorąca (疏肝解郁，兼清鬱熱 ) .

4. Niedobór Yin i Yang nerek (腎陰陽兩虛)

Objawy:

uczucie zimna, chęć leżenia skulonym, gorąco w dłoniach i stopach, suchość w ustach i gardle, preferencja ciepłych napojów, zawroty głowy, szumy uszne, bóle i osłabienie lędźwi oraz kolan, mocz jasny i długi lub z zaleganiem po mikcji, u mężczyzn impotencja lub wytrysk przedwczesny, u kobiet bezpłodność, upławy. Język z nalotem białym u nasady, powiększony, lekko zaczerwieniony, tętno cienkie i słabe na odcinku (尺脈)  odpowiadającym nerkom.

Zasada leczenia:

ocieplanie i wzmacnianie Yang nerek, odżywianie Yin nerek (溫補腎陽，滋腎養陰).

Myśl leczenia według medycyny chińskiej  (中醫治療思路)

1. Leczenie wyłącznie metodą TCM  (純中醫治療)

(1) Okres przedrakowy jamy ustnej  (口腔癌前期)

W większości przypadków występuje osłabienie regeneracji komórek nabłonkowych lub włóknienie. Z punktu widzenia TMC odpowiada to stanowi niedoboru Yin i Yang nerek (腎陰陽兩虛), często z towarzyszącym zastojem krwi (瘀) i gorącem (熱). Leczenie polega na oczyszczaniu gorąca, usuwaniu zastoju krwi, a także odżywianiu Yin i Yang nerek, co przynosi efekt terapeutyczny.

(2) Okres ostry  - szybkiego postępu (急性期 – 快速進展期）

W tym stadium nowotwór namnaża się i proliferuje gwałtownie. Obraz odpowiada wielkiemu gorącu (大熱症), dlatego nie wolno stosować środków tonizujących (bu ji 補劑). W przypadku znacznego osłabienia pacjenta można rozważyć niewielkie ilości ziół tonizujących Qi (氣) i krew (血), lecz absolutnie nie wolno wzmacniać Yang (陽).

Zasada leczenia:

pobudzać krążenie krwi i usuwać zastój (活血化瘀), oczyszczać gorąco i usuwać toksyny (清熱解毒), wspomagać drenaż wilgoci (淡滲利濕).

(3) Okres nieostry  (非急性期)

a. Rak gardła i jamy ustnej (口咽癌)

• Typ proliferacyjny:

zastój krwi i gorąco krwi z wilgocią (血瘀血熱夾濕) — leczenie: oczyszczać gorąco, usuwać zastój, odprowadzać wilgoć.

• Typ owrzodzeniowy:

niedobór nerek z zastoje gorąca (腎虛伴瘀熱) — należy łączyć zioła o działaniu chłodnym i ciepłym, stosując równocześnie metodę wzmacniania nerek (補腎法).

b. Rak języka (舌癌)

• Suchość jamy ustnej, pragnienie, język ciemnoczerwony z zastojem, widoczne nabrzmienie podjęzykowe:

zastój i gorąco krwi — stosować silne środki oczyszczające gorąco, usuwające zastój i drenujące wilgoć.

• Brak pragnienia, twarda niebolesna masa nowotworowa:

zimny zastój z wewnętrznym gorącem (寒瘀夾熱) — tonizować Qi i krew, zwiększyć dawki ziół rozpraszających zastój, dodać środki oczyszczające gorąco w celu przeciwdziałania suchości.

• Zmiana zapalna z owrzodzeniem:

         niedobór nerek ze zastoje gorąca i toksyn śluzu (痰毒) — leczenie: oczyszczać gorąco, usuwać zastój, odprowadzać wilgoć, rozpuszczać śluz, wzmacniać nerki.

c. Rak gruczołów ślinowych (唾液腺癌)

• Etiologia: zastój krwi, gorąco, toksyna śluzowa (瘀熱痰毒) lub niedobór Yin z gorącem i zastojem (陰虛夾瘀熱).

Leczenie:

oczyszczanie gorąca, usuwanie zastoju, eliminacja śluzu; lub oczyszczanie gorąca, odżywianie Yin i rozpraszanie zastoju.

2. Okres powrotu do terapii konstytucyjnej po radio- i chemioterapii  (化放療後回復本態性治療時機)

Po zakończeniu leczenia radio- i chemioterapią, jeśli występuje osłabienie energii obronnej (正氣虛弱), anemia, hipoalbuminemia, należy nadal tonizować Qi i krew lub silnie wzmacniać nerki (大補腎). Po 2–4 tygodniach, gdy wartości Hb, PLT, ALB wracają do normy lub są tylko nieznacznie obniżone, należy przejść na leczenie konstytucyjne, tj. ukierunkowane na zastój gorąca (瘀熱症).

3. Kompensacja ogólnoustrojowych działań niepożądanych radio-/chemioterapii (化放療全身性副作用補救)

Etap pierwszy

Główna recepta = Xiao Chai Hu Tang (小柴胡湯) + Sheng Yu Tang (聖愈湯), z dodatkiem Salvia miltiorrhiza (丹參).

Etap drugi

Główna recepta = Xiao Chai Hu Tang + Sheng Yu Tang, z dodatkiem Zingiberis Rhizoma (乾薑), Aconiti Lateralis Radix (附子), Cinnamomi Cortex (肉桂) w małych dawkach.

Alternatywnie:

formuła nerkowa z dodatkiem Astragalus membranaceus (黃耆), Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi.

Komentarz:

Stosować, gdy pierwszy etap nie poprawia anemii, hipoalbuminemii lub podwyższonego Cr/BUN.

Formuła nerkowa:

Rehmannia glutinosa (熟地黃), Cornus officinalis (山茱萸), Eucommia ulmoides (杜仲), Angelica sinensis (當歸), Astragalus (黃耆).

< Etap trzeci >

Główna recepta = formuła nerkowa + Ginseng Radix (人參), Astragalus, Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi Cortex (玉桂子) + zioła oczyszczające gorąco w celu przeciwdziałania nadmiernemu ogrzewaniu.

Komentarz:

        Stosować, gdy drugi etap nie poprawia anemii, hipoalbuminemii ani wysokiego Cr/BUN.

Mielosupresja:

• Niskie WBC: zwiększyć dawkę Astragalus.

• Niskie Hb: dodać Astragalus, Rehmannia, Eucommia.

• Niskie PLT: dodać zioła wzmacniające nerki (Polygonum multiflorum 首烏, Eucommia 杜仲, Cuscuta 菟絲子, Epimedium 淫羊藿) + Ginseng.

Hipoalbuminemia:

• Dodać zioła wzmacniające śledzionę i żołądek (補脾胃), z Ginseng, aby stopniowo tonizować Qi, Yang śledziony, następnie Yang nerek.

Nefropatia / niewydolność nerek po chemioterapii:

• Dodać zioła oczyszczające gorąco i drenujące wilgoć, np. Chai Ling Tang (柴苓湯) + Astragalus, Ginseng, Taraxacum (蒲公英).

Kardiotoksyczność / niewydolność serca:

• Faza ostra: dodać Scutellaria (黃芩), Coptis (黃連), Poria (茯苓), Alisma (澤瀉), Ginseng.

• Faza niewydolności: dodać środki rozgrzewające Yang, z Ginseng i ziołami chłodzącymi dla równowagi.

Neurotoksyczność:

• Wzmocnić Astragalus, dodać Angelica, Poria, Scutellaria; jeśli brak efektu – dodać zioła rozgrzewające Yang z równoważącymi ziołami chłodzącymi.

Zapalenie naczyń:

• Faza początkowa: oczyszczanie gorąca i toksyn, drenaż wilgoci.

• Faza środkowa: Xiao Chai Hu Tang + Sheng Yu Tang.

• Faza zanikowa: silne tonizowanie Qi i krwi, rozgrzewanie Yang i przeciwdziałanie gorącu.

Hepatotoksyczność:

• Faza ostra: dodać zioła oczyszczające gorąco i toksyny.

• Faza remisji: zioła odżywiające wątrobę i nerki + Xiang Sha Liu Jun Zi Tang (香砂六君子湯) lub Sheng Yu Tang.

• Faza złośliwa: dodać Isatis (板藍根), Indigo (大青葉), Scutellaria, Coptis, Phellodendron (黃柏), z niewielkim dodatkiem Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi, Polygonum multiflorum.

4、Kompensacja miejscowych skutków radioterapii放化療局部性副作用補救

Tkanki objęte promieniowaniem — skóra, błony śluzowe, mięśnie, naczynia, nerwy, gruczoły ślinowe, węzły chłonne i tkanki głębokie — ulegają oparzeniom, owrzodzeniom, zapaleniu, prowadząc do objawów jak: utrata smaku, suchość jamy ustnej, zaburzenia połykania, fonacji, szumy uszne, zwężenia naczyń, martwica kości.

Zasady w trakcie radioterapii:

• Faza początkowa: oczyszczanie gorąca, usuwanie wilgoci, rozpraszanie zastoju.

• Faza remisji: tonizowanie Qi i krwi, oczyszczanie gorąca.

• Faza zanikowa: silne wzmacnianie Yang nerek, usuwanie zastoju, przeciwdziałanie gorącu.

Suchość w ustach wywołana promieniowaniem

• W trakcie leczenia: dodać zioła odżywiające Yin (Asparagus 天冬, Ophiopogon 麥冬, Adenophora 沙參, Anemarrhena 知母, Rehmannia 生地, Dendrobium 石斛); jeśli nieskuteczne, a guz opanowany – dodać niewielkie ilości Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi.

• Po terapii: przez 2 lata – tonizować Qi, krew, usuwać zastój i gorąco z niewielkim dodatkiem ziół rozgrzewających; po 2–5 latach – można stopniowo zwiększyć zioła ogrzewające; po 5 latach – silne tonizowanie Yang z przeciwdziałaniem gorącu.

• Proces regeneracji: początkowo ślina gęsta i lepka, z czasem wraca do normy, gdy nowe gruczoły ślinowe rozpuszczają zwłókniałe struktury.

Zaburzenia smaku:

Uszkodzenie nerwu językowo-gardłowego, często z dysfagią.

• Początek: Xiao Chai Hu Tang + Pueraria 葛根, Scutellaria, Coptis.

• Faza zanikowa: tonizowanie Qi i krwi, silne ogrzewanie Yang, pobudzanie śledziony i żołądka, równoważenie gorąca.

Zaburzenia węchu:

Uszkodzenie nerwu węchowego nosa.

• Faza zanikowa: tonizować Qi, krew, Yang, rozszerzać płuca (Ephedra 麻黃, Magnolia 花辛夷, Angelica dahurica 白芷), oczyszczać gorąco.

• W trakcie regeneracji – suchość zatok: dodać zioła odżywiające Yin; przy żółtej, gęstej wydzielinie: dodać Scutellaria, Pinellia 半夏, Raphani 萊菔子, Pueraria.

Szumy uszne, zatory ucha środkowego:

Uszkodzenie nerwu słuchowego, zaburzony odpływ chłonki, infekcje wtórne.

• Śluz-gorąco: Wen Dan Tang (溫膽湯) + Scutellaria, Pueraria, Raphani, Salvia 丹參; lub Xiao Chai Hu Tang + Pueraria, Notopterygium 羌活, Coptis, Salvia.

• Śluz-zimno: Banxia Tianma Baizhu Tang (半夏天麻白朮湯), Chai Hu Guizhi Tang (柴胡桂枝湯) – z modyfikacjami.

Zapalenie skóry i włóknienie po radioterapii:

• Wczesne oparzenia: zaczerwienienie, obrzęk, gorąco – tonizować Qi i krew, chłodzić krew, usuwać wilgoć; Sheng Yu Tang + Scutellaria, Forsythia 連翹, Moutan 牡丹皮, Poria; przy wysięku – stosować zewnętrznie Rhei Radix (大黃粉) lub Gypsum 石膏粉; bez wysięku – maść Zi Yun Gao (紫雲膏).

• Późne oparzenia: zrosty – Dan Mei Si Wu Tang + Astragalus.

• Zanik i stwardnienie: tonizować Qi i krew, rozgrzewać Yang – Sheng Yu Tang + Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi.

Zapalenie naczyń chłonnych po radioterapii:

Powoduje obrzęk i niedrożność chłonki.

(1) Upośledzony odpływ: obrzęk twarzy, oczu, szyi.

Zasada: tonizować Qi i krew, drenująco, z Ginkgo biloba 銀杏葉.

• Początek: niedobór Qi z wodą i gorącem – tonizować Qi i krew, drenująco, oczyszczać gorąco, Ginkgo.

• Środek: niedobór Qi z wodą – tonizować Qi i krew, drenująco, Ginkgo, lekko rozgrzewać.

• Późny etap: niedobór Qi, woda, zimny zastój – silnie tonizować Qi i krew, drenująco, Ginkgo, rozgrzewać Yang, obowiązkowo Ginseng, Astragalus w dużych dawkach.

Po wprowadzeniu silnych środków rozgrzewających pojawia się zapach rozkładu w chłonce, który znika po odroście ziarniny.

(2) Wyciek chłonki: brak wydzielania hormonów wzrostu po uszkodzeniu ziarniny.

Zasada: silne tonizowanie Qi i krwi, rozgrzewanie Yang, pobudzanie krwi — Bu Yang Huan Wu Tang (補陽還五湯) + zwiększyć Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi, Ginseng, + zioła oczyszczające gorąco.

Zapalenie tętnicy szyjnej wewnętrznej po radioterapii:

• Początek: zastój i gorąco – zmniejszać obrzęk, gorąco; Xiao Chai Hu Tang + Sheng Yu Tang + zwiększone Scutellaria, Coptis, Phellodendron.

• Faza remisji: tonizować Qi i krew, wspierać ziarninowanie.

• Faza późna: atrofia naczyń, ból szyi, nadciśnienie – niedobór Qi, krwi i Yang – dodać Zingiberis, Aconiti, Cinnamomi, mało Scutellaria dla równowagi.

Złamania popromienne:

Dodać Zingiberis, Aconiti, Phellodendron, Lycium cortex (地骨皮).

Rozpuszczenie okostnej:

Ból kości – dodać Phellodendron, Artemisia 青蒿, Anemarrhena, Lycium cortex.

Uszkodzenia układu nerwowego:

Przedwczesne starzenie się lub otępienie, kruchość ścian naczyń krwionośnych bądź miażdżyca (粥狀硬化), prowadzą do zatorów (梗塞), krwotoków lub atrofii mózgu (腦萎).

• Zaburzenia przewodnictwa nerwowego: osłabienie siły mięśniowej, spowolnienie mowy (dysartria), trudności w połykaniu (dysfagia), spowolnienie reakcji, porażenie (麻痹), drżenia (顫抖). W leczeniu stosuje się formułę Bǔ Yáng Huán Wǔ Tāng 補陽還五湯 z dodatkiem takich surowców jak: Gān Jiāng 乾薑 (imbir suszony), Fù Zǐ 附子 (aconit przetworzony), Ròu Guì 肉桂 (kora cynamonowa), Huáng Qín 黃芩 (Scutellaria baicalensis), Tiān Má 天麻 (Gastrodia elata), Rén Shēn 人參 (Panax ginseng) oraz Chuān Qī 川七 (Panax notoginseng).

• Postępujący zanik mózgu i rdzenia kręgowego (腦脊髓進行性萎縮) – należy dodatkowo stosować leki tonizujące nerki (補腎藥), zgodnie z zasadą TCM „nerki zarządzają kością i mózgiem” (腎主骨生髓).

Rak skóry w TCM

皮膚癌.jpg

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

Rak tarczycy w TCM

甲狀腺癌.png

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

Rak przełyku w TCM

食道癌.jpeg

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

Rak mózgu w TCM

腦癌.jpeg

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

Rak pęcherza moczowego w TCM

膀胱癌.jpeg

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

Rak nosogardła w TCM

鼻咽癌.jpg

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

Rak głowy i szyi w TCM

頭頸癌.jpg

Jestem akapitem. Kliknij tutaj, by dodać własny tekst albo mnie edytować. To proste.

bottom of page