Podstawowe Teorie Medycyny Chińskiej
Teoria Jing (esencji) i Qi (energii) to starożytna filozoficzna koncepcja badająca powstawanie świata materialnego, jego wzajemne zależności oraz rozwój i przemiany. Jing i Qi stanowią pierwotne substancje tworzące świat materialny – wszystko we wszechświecie składa się z Jing i Qi. Przyroda jako całość jest organicznym, zintegrowanym systemem, w którym wszystkie elementy są ze sobą połączone. Ciało ludzkie również jest zbudowane z Jing i Qi.
Yin i Yang to podstawowe kategorie filozofii starożytnych Chin. Poprzez obserwację zjawisk sprzecznych ludzie stopniowo wynieśli pojęcie sprzeczności na poziom filozoficzny, tworząc teorię Yin i Yang, tłumaczącą zmiany i ruchy rzeczy za pomocą wzajemnego wzrastania i zanikania dwóch przeciwstawnych energii.
Medycyna chińska wykorzystuje koncepcję jedności przeciwieństw Yin i Yang do objaśniania złożonych zależności pomiędzy różnymi częściami ciała – górą i dołem, wnętrzem i powierzchnią – a także między życiem człowieka a jego otoczeniem, czyli naturą i społeczeństwem. Względna równowaga Yin i Yang stanowi podstawę do utrzymania prawidłowej aktywności życiowej organizmu. Zakłócenie tej równowagi prowadzi do powstawania chorób i zaburzeń funkcji życiowych.
Teoria Pięciu Elementów wykorzystuje pięć kategorii filozoficznych — drewno, ogień, ziemię, metal i wodę — do uogólnienia właściwości różnych zjawisk w świecie obiektywnym. Poprzez wzajemne zależności w ramach cykli generowania (sheng) i kontrolowania (ke), teoria ta wyjaśnia powiązania i zasady transformacji między rzeczami.
W medycynie chińskiej teoria Pięciu Elementów służy do opisywania funkcjonalnych relacji między narządami wewnętrznymi (Zang-Fu) oraz do wyjaśniania mechanizmów chorobotwórczych w przypadku ich braku równowagi. Teoria ta stanowi także podstawę do diagnozowania i leczenia chorób narządów wewnętrznych.
Zang Xiang to teoria badająca fizjologiczne funkcje i patologiczne zmiany narządów Zang (serca, wątroby, śledziony, płuc, nerkek), Fu (jelita cienkiego, jelita grubego, żołądka, pęcherza moczowego, pęcherzyka żółciowego, Sanjiao - potrójnego ogrzewacza) oraz tzw. szczególnych narządów (mózgu, szpiku, kości, naczyń krwionośnych, pęcherzyka żółciowego, macicy). Teoria ta odzwierciedla zintegrowany pogląd na strukturę i funkcje organizmu człowieka.
Schemat relacji pomiędzy Qi, krwią a płynami ustrojowymi
Qi to niezwykle subtelna, aktywna substancja wewnętrzna, nieustannie krążąca w organizmie. Stanowi jedną z podstawowych substancji budujących ciało ludzkie i podtrzymujących jego funkcje życiowe.
Qi dzieli się na trzy główne kategorie:
-
Qi wrodzone (yuan qi) – pochodzi od rodziców;
-
Qi nabyte (zong qi) – powstaje z pożywienia wchłoniętego przez śledzionę i żołądek;
-
Qi czyste (qing qi) – pochodzi ze środowiska naturalnego, przyswajane dzięki funkcjom oddechowym płuc oraz zatrzymującym nerek.
Krew (xue) to czerwona ciecz odżywiająca organizm i nawilżająca tkanki, krążąca w naczyniach krwionośnych. Jest również jedną z podstawowych substancji odpowiedzialnych za budowę i funkcje życiowe ciała.
Płyny cielesne (Jinye) to ogólna nazwa dla wszystkich fizjologicznych cieczy w organizmie. Obejmują one płyny obecne w narządach, tkankach i jamach ciała, a także normalne wydzieliny, takie jak soki żołądkowe, jelitowe, płyn maziowy, łzy i śluz. Płyny cielesne, podobnie jak Qi i krew, stanowią podstawowe substancje życiowe organizmu.
Teoria meridianów ściśle wiąże się z teorią Zang Xiang.
Meridiany to kanały, którymi krążą Qi i krew. Łączą one wnętrze ciała z jego powierzchnią, tworząc sieć obejmującą cały organizm. W stanach patologicznych zmiany w funkcjonowaniu meridianów mogą prowadzić do wystąpienia określonych objawów i znaków, które są pomocne w diagnozowaniu chorób narządów wewnętrznych.
Teoria Yunqi, znana również jako teoria Pięciu Transportów i Sześciu Qi (Wu Yun Liu Qi), bada wpływ zjawisk astronomicznych, meteorologicznych i klimatycznych na zdrowie i choroby człowieka.
Pięć transportów (Wu Yun): drewno, ogień, ziemia, metal, woda — odpowiadają pięciu porom roku (wiosna, lato, późne lato, jesień, zima).
Sześć Qi (Liu Qi): wiatr, zimno, gorąco, wilgoć, suchość, ogień — to sześć głównych czynników klimatycznych. Teoria Yunqi wykorzystuje parametry kalendarza astronomicznego do przewidywania zmian klimatu i występowania chorób w danym roku.
Etiologia (Przyczyny Chorób)
Etiologia w medycynie chińskiej oznacza czynniki chorobotwórcze.
Starożytna koncepcja „Trzech Przyczyn” obejmuje:
-
Czynniki zewnętrzne: tzw. sześć szkodliwych Qi (wiatr, zimno, wilgoć, suchość, gorąco, ogień);
-
Czynniki wewnętrzne: emocje (siedem emocjonalnych ran);
-
Czynniki inne: niewłaściwa dieta, przemęczenie, urazy fizyczne, ukąszenia zwierząt i owadów.
Współczesna medycyna chińska dzieli przyczyny chorób na cztery główne grupy:
1. Zewnętrzne – sześć szkodliwych Qi, patogeny epidemiczne;
2. Wewnętrzne – zaburzenia emocjonalne, niewłaściwa dieta, przepracowanie;
3. Produkty patologiczne – zastój krwi, flegma, płyny patologiczne, kamienie;
4. Inne – pasożyty, błędy lekarskie, toksyczność leków.
Patomechanizm choroby
Patomechanizm (chiń. 病机, bing ji) oznacza mechanizmy powstawania, rozwoju i zmian choroby. Podstawowy patomechanizm w medycynie chińskiej odnosi się do patologicznych zmian wynikających z nierównowagi między siłami patogennymi (xie) a odpornościowymi (zheng), zaburzeń równowagi yin i yang oraz nieprawidłowości w zakresie Qi, krwi i płynów ustrojowych (jinye). Na tej podstawie rozwijają się tzw. „pięć endogennych patogenów” (wu xie), które są częstymi stanami patologicznymi w medycynie chińskiej.
Zasady profilaktyki i leczenia
Zasady profilaktyki i leczenia stanowią podstawę zapobiegania chorobom oraz ich terapii. Opierają się na holistycznym podejściu do organizmu oraz zasadzie diagnozowania i leczenia w oparciu o zróżnicowanie zespołów objawów (bianzheng lunzhi). Są one kluczowym elementem systemu teoretycznego medycyny chińskiej.
Leczenie chorób, zanim się rozwiną
Zapobieganie chorobie zanim się pojawi.
Zapobieganie rozwojowi i komplikacjom choroby już istniejącej.
Zapobieganie nawrotom choroby po jej ustąpieniu.