top of page

Nadciśnienie (高血压)

Nadciśnienie tętnicze to kliniczny zespół sercowo-naczyniowy, którego głównym objawem jest podwyższone ciśnienie tętnicze w krążeniu systemowym, z towarzyszeniem lub bez towarzyszenia różnym czynnikom ryzyka sercowo-naczyniowego. Nadciśnienie tętnicze stanowi istotną przyczynę i czynnik ryzyka wielu chorób serca i naczyń mózgowych, wpływa na strukturę i funkcję ważnych narządów, takich jak serce, mózg i nerki, prowadząc ostatecznie do niewydolności narządowej.

W medycynie chińskiej nadciśnienie należy do kategorii „xuàn yūn 眩晕” zawroty głowy oraz „tóutòng 头痛” ból głowy. Medycyna chińska zgromadziła bogate doświadczenie w leczeniu stanów przednadciśnieniowych, nadciśnienia, nadciśnienia związanego z otyłością oraz nadciśnienia opornego. W leczeniu nadciśnienia I–II stopnia oraz części przypadków III stopnia wykazuje wyraźne zalety: nie tylko łagodzi objawy i poprawia jakość życia, ale także stabilizuje ciśnienie, umożliwia jego łagodne obniżanie, redukuje czynniki ryzyka, chroni narządy docelowe, a u części pacjentów pozwala nawet na zmniejszenie dawki lub odstawienie leków.

1. Kryteria diagnostyczne współczesnej medycyny  (现代医学诊断标准)

Przy braku stosowania leków hipotensyjnych, ciśnienie tętnicze w warunkach gabinetowych mierzone 3-krotnie w różne dni wynosi ≥140 mmHg (ciśnienie skurczowe, 1 mmHg = 0,133 kPa) i/lub ≥90 mmHg (ciśnienie rozkurczowe).

U pacjentów z wywiadem nadciśnienia, którzy przyjmują leki obniżające ciśnienie, nawet jeśli wartości wynoszą <140/90 mmHg, nadal rozpoznaje się nadciśnienie.

W zależności od wysokości ciśnienia wyróżnia się stopień 1, 2 i 3. Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego odbywa się w oparciu o poziom ciśnienia, czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego, uszkodzenia narządów docelowych, powikłania kliniczne i cukrzycę, klasyfikując pacjentów na grupy: niskiego, umiarkowanego, wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka.

2. Etiopatogeneza w medycynie chińskiej  (中医病因病机)

W rozumieniu medycyny chińskiej, od czasów dawnych lekarzy po współczesnych badaczy, podkreślano zasadę „zhū fēng diào xuàn, jiē shǔ yú gān 諸风掉眩，皆属于肝” „wszystkie zawroty głowy i drżenia należą do wątroby”, zalecając terapię z perspektywy wątroby: „gān fēng 肝风” – „wiatr wątroby" i „gān yáng 肝阳” „wzrost yang wątroby".

Jednak nadciśnienie charakteryzuje się złożoną patogenezą, przewlekłym przebiegiem i koniecznością leczenia przez całe życie, dlatego jego mechanizm nie jest stały. W szczególności wczesne rozpoznanie kliniczne oraz wczesna interwencja farmakologiczna (leki hipotensyjne) zmieniają naturalny przebieg choroby, co prowadzi do głębokich zmian w rozumieniu patogenezy z punktu widzenia medycyny chińskiej. Dlatego ponowne zdefiniowanie etiopatogenezy nadciśnienia, badanie zasad leczenia, metod oraz klasycznych receptur ma istotną wartość kliniczną.

Nadciśnienie wiąże się z zaburzeniami emocjonalnymi, niewłaściwą dietą, przewlekłym zmęczeniem i osłabieniem związanym z wiekiem. Choroba dotyczy głównie wątroby, śledziony i nerek. Patogeneza obejmuje: „gān yáng shàng kàng 肝阳上亢" hiperaktywność yang wątroby, „tán yǐn nèi tíng 痰饮内停" zatrzymanie śluzu i płynów, „shèn yīn kuī xū 肾阴亏虚" niedobór yin nerek), czyli stany związane z ognistym, śluzowym i niedoborowym wzorcem patologicznym, często współistniejące.

 

Konkretnie: wzrost yang i ognia wątroby, wiatr wewnętrzny, atak na mózg; osłabienie śledziony i żołądka prowadzące do powstawania śluzu i zatrzymywania płynów, które w połączeniu z wiatrem i yang wątroby blokują otwory zmysłów; przewlekłe choroby osłabiają yin nerek, co zaburza równowagę wody i drewna, pozbawiając mózg właściwego odżywienia.

3. Różnicowanie wzorców i leczenie (辨证论治)

3.1. Hiperaktywność yang wątroby (Gān yáng shàng kàng 肝阳上亢)

Objawy:

zawroty głowy, szumy uszne, ból i uczucie pełności w głowie, nasilenie po wysiłku i emocjach, zaczerwienienie twarzy, uczucie gorąca w głowie, drżenie kończyn, przekrwienie oczu, gorzki smak w ustach, bezsenność, rozdrażnienie, język czerwony z cienkim żółtym nalotem, tętno napięte i szybkie. 

Leczenie:

uspokojenie wątroby, poskromienie yang, wzmocnienie wątroby i nerek.

3.2. Zatrzymanie śluzu i płynów (Tán yǐn nèi tíng 痰饮内停)

Objawy:

zawroty głowy, uczucie ciężkiej głowy, nudności, wymioty, uczucie pełności w klatce piersiowej, senność, osłabienie nóg, obrzęki, utrudnione oddawanie moczu, zaburzenia stolca. Język blady z grubym, białym, śluzowym nalotem, tętno śliskie.

Leczenie:

eliminacja śluzu, wzmocnienie śledziony, osuszanie wilgoci.

3.3. Niedobór yin nerek (Shèn yīn kuī xū 肾阴亏虚)

Leczenie:

odżywianie yin, wzmocnienie wątroby i nerek, uzupełnianie jing.

Objawy:

zawroty głowy, pogorszenie wzroku, suchość oczu, osłabienie pamięci, suchość jamy ustnej, szumy uszne, zmęczenie, bezsenność, uderzenia gorąca, poty nocne, bóle krzyża i kolan, polucje. Język czerwony, bez nalotu, tętno cienkie i szybkie.

3.4. Inne wzorce（其他）

Przy bólach głowy z charakterem kłucia, języku purpurowym ze zmianami, tętno chropowate – zastój krwi (yū xuè 瘀血). Receptury:

Xuè Fǔ Zhú Yū Tāng 血府逐瘀汤, Yǎng Xuè Qīng Nǎo Kē Lì 养血清脑颗粒, preparaty z liści miłorzębu (Ginkgo biloba).

Suplementy: allicyna, preparaty z czerwonego ryżu (Monascus).

4. Terapie niefarmakologiczne  (非药物疗法)

Badania kliniczne potwierdzają, że aktywność fizyczna poprawia wartości ciśnienia. Tradycyjne metody ruchowe, takie jak Tàijíquán 太极拳, Bāduànjǐn 八段锦, qìgōng 气功, joga, wykazują zarówno krótkoterminowy, jak i długofalowy efekt hipotensyjny.

Akupunktura (zhēn jiǔ 针灸) jest jedną z metod medycyny chińskiej. U pacjentów z nadciśnieniem nie tylko łagodzi zawroty głowy i bóle, ale także skutecznie obniża ciśnienie.

Punkty akupunkturowe: Tài Chōng 太冲, Yǒng Quán 涌泉, Xíng Jiān 行间, Sān Yīn Jiāo 三阴交, Zú Sān Lǐ 足三里, Fēng Lóng 豐隆, Tài Xī 太溪, Yáng Líng Quán 阳陵泉, Qū Chí 曲池.

 

Inne metody: moksybucja (jiǔ 灸法), masaż (tuī ná 推拿), upuszczanie krwi (cì luò 刺络), bańki (bá guàn 拔罐), kąpiele stóp.

5. Prewencja i harmonizacja (预防調摄)

Zgodnie z teorią TCM „zhì wèi bìng 治未病” (leczenie zanim choroba się pojawi), prewencja obejmuje przeciwdziałanie zanim wystąpi oraz zapobieganie progresji istniejącej choroby. U pacjentów z nadciśnieniem ma to istotne znaczenie dla redukcji ciśnienia, ochrony narządów docelowych, poprawy przeżywalności długoterminowej i spowolnienia progresji.

 

Konkretne metody: unikanie zimna i wiatru, regulacja emocji, unikanie stresu, regularny tryb życia, równowaga pracy i odpoczynku, odpowiednia aktywność fizyczna, dieta niskosodowa i niskotłuszczowa, utrzymywanie regularnych wypróżnień.

Cukrzyca (Xiaoke 消渴)

Xiaoke to zespół chorobowy charakteryzujący się wzmożonym pragnieniem (polidypsja), nadmiernym łaknieniem (polifagia), częstym oddawaniem moczu (poliuria), wychudzeniem organizmu, a także zmętnieniem moczu lub obecnością słodkiego smaku w moczu (glukozuria).

Określenie „Xiaoke” po raz pierwszy pojawia się w „Neijing” (《内经》).

​

W rozdziale „Lingshu • Wubian” (《灵枢•五变》) napisano: „U osób, których pięć Zang (五脏) jest osłabione, łatwo dochodzi do choroby Xiao-dan (消瘅)”, co wskazuje, że osłabienie narządów Zang stanowi istotny czynnik w rozwoju Xiaoke. Jako czynniki sprawcze wymieniano również nieumiarkowaną dietę i zaburzenia emocjonalne.

W „Suwen • Qibinglun” (《素問•奇病论篇》) zapisano: „Ta choroba wynika z nadmiaru tłustych i słodkich potraw; pacjent zwykle często je potrawy słodkie i tłuste. Tłuszcz wywołuje gorąco wewnętrzne, a słodycz prowadzi do pełności w środkowym jiao, dlatego energia (qi) wznosi się ku górze i powoduje Xiaoke.”

​

W „Lingshu • Wubian” powiedziano: „Gniew sprawia, że qi unosi się odwrotnie, gromadzi się w klatce piersiowej, krew i qi płyną przeciwnie… przemienia się w gorąco, które spala skórę i mięśnie, dlatego powstaje Xiao-dan (消癉).”

​

Zależnie od czynników patogennych i objawów klinicznych, spotykane są różne nazwy: „Xiaodan” (消癉), „Xiaoke” (消渴), „Fei Xiao” (肺消), „Ge Xiao” (膈消), „Xiao Zhong” (消中).

Późniejsi lekarze, opierając się na praktyce klinicznej, według przewagi objawów tzw. „trzech wielu” (三多: polidypsja, polifagia, poliuria), podzielili Xiaoke na trzy typy: górny, środkowy i dolny.

​

W „Zhengzhi Zhunsheng • Xiaodan” (《证治准绳•消瘅》) zapisano: „Pragnienie i nadmierne picie to górny Xiao (上消, Ge Xiao 膈消); nadmierny głód i szybkie trawienie to środkowy Xiao (中消, Xiao Zhong 消中); częste oddawanie moczu z tłuszczowym osadem to dolny Xiao (下消, Shen Xiao 肾消).”

​

Podział ten ułatwia różnicowanie i leczenie, choć w praktyce nie należy ich traktować jako absolutnie rozdzielnych. Patogeneza we wszystkich trzech typach jest podobna i wiąże się z płucami, żołądkiem (śledzioną) i nerkami, szczególnie z nerkami.

​

Jak stwierdzono w „Shengji Zonglu • Xiaoke men” (《聖济总录•消渴门》): „Źródło jest jedno, tylko przejawy są trzy.”

Etiologia i patomechanizm (病因病机)

Główne przyczyny Xiaoke to: konstytucjonalny niedobór yin, nieumiarkowana dieta, zaburzenia emocjonalne, nadmierna aktywność seksualna i przemęczenie.

  1. Nieumiarkowana dieta (饮食不节) – długotrwałe spożywanie tłustych i słodkich potraw, alkoholu i ciężkostrawnych dań prowadzi do upośledzenia funkcji śledziony i żołądka, nagromadzenia gorąca, powstawania suchości i uszczuplenia płynów, co powoduje Xiaoke.
     

  2. Zaburzenia emocjonalne (情志失调) – przewlekły stres i napięcie psychiczne prowadzą do zastoju qi, który przekształca się w ogień, spalając yin płuc i żołądka, co powoduje Xiaoke.
     

  3. Nadmierna aktywność seksualna i przemęczenie (劳欲过度) – u osób z konstytucjonalnym niedoborem yin, brak umiaru w życiu seksualnym wyczerpuje esencję yin (阴精), co prowadzi do nadmiaru ognia wewnętrznego, unoszącego się ku płucom i żołądkowi, powodując Xiaoke.

Podsumowując, patomechanizm Xiaoke ma następujące cechy:

  1. Niedobór yin jako podstawa, suchość i gorąco jako objaw（阴虚为本，燥热为标）– te czynniki wzajemnie się nasilają. Zmiany chorobowe obejmują głównie płuca, żołądek i nerki, z nerkami jako kluczowym narządem. Płuca odpowiadają za dystrybucję wody; gdy są wysuszone i pozbawione yin, płyny nie nawilżają żołądka i nerek. Nadmiar gorąca żołądka spala yin płuc i nerek. Niedobór yin nerek powoduje wzrost ognia, który wznosi się ku płucom i żołądkowi. W efekcie dochodzi do współistnienia płucnej suchości, żołądkowego gorąca i niedoboru nerek, objawiającego się polidypsją, polifagią i poliurią.
     

  2. ​Uszkodzenie qi i yin, niedobór yin i yang（气阴两伤，阴阳俱虛) – w przebiegu przewlekłym niedobór yin prowadzi także do niedoboru yang, co może skutkować objawami wyczerpania nerek i osłabienia yang. U niektórych pacjentów od początku współistnieje niedobór qi lub yang.
     

  3. Niedobór yin i suchość-gorąco prowadzą do wielu powikłań（陰虛燥热，变证百出）– m.in. gruźlica płuc (肺痨), zaćma, ślepota zmierzchowa, głuchota, czyraki i ropnie (痈疽), udar z porażeniem połowiczym, wodobrzusze i obrzęki. W ciężkich przypadkach dochodzi do wyniszczenia yin i yang, co może prowadzić do śpiączki, wychłodzenia kończyn i zapaści krążeniowej.

Ponadto, rozwój Xiaoke często wiąże się ze zastoje krwi (血瘀).

​

W „Xuezhenglun • Faqi” (《血证论•发渴》) stwierdzono: „Pragnienie spowodowane zastojem krwi wynika z tego, że płyny mają swoje źródło w wodzie nerek… z powodu zastoju krwi qi nie może się wznosić, a płyny nie podążają za qi ku górze”, co prowadzi do pragnienia. Głównymi czynnikami powodującymi zastój krwi w Xiaoke są niedobór yin i suchość-gorąco.

Różnicowanie (类证鉴别)

Xiaoke charakteryzuje się polidypsją, polifagią, poliurią i wychudzeniem. Należy różnicować z chorobami spowodowanymi osłabieniem ognia Mingmen (命门火衰) i fałszywym unoszeniem się yang. W tych przypadkach występuje pragnienie i częstomocz, ale brak nadmiernego spożywania pokarmów i napojów, mocz jest jasny, bez słodkiego smaku, a język jest blady z wolnym pulsem.

Rokowanie i leczenie (辨证论治)

Xiaoke dzieli się na górny, środkowy i dolny, lecz w praktyce objawy często współistnieją. Leczenie ukierunkowane jest na:

Górny Xiao (肺热津伤) – gorąco płuc i uszkodzenie płynów)

Objawy:

silne pragnienie, częste i obfite oddawanie moczu, czerwony język, szybki puls.

Leczenie:

oczyszczanie gorąca, nawilżanie płuc, wytwarzanie płynów.

Środkowy Xiao (胃热炽盛) – nadmiar ognia żołądka)

Objawy:

nadmierny głód, wychudzenie, zaparcia, żółty nalot na języku, śliski i mocny puls.

Leczenie:

oczyszczanie żołądka, chłodzenie ognia, nawilżanie yin.

Dolny Xiao (肾阴亏虚) – niedobór yin nerek)

Objawy:

częstomocz, mętny mocz jak tłuszcz, słodki smak moczu, czerwony język, cienki puls.

Leczenie:

odżywianie yin i wzmacnianie nerek.

Dolny Xiao z niedoborem yin i yang (阴阳两虚)

Objawy:

skrajne osłabienie, ciemna cera, impotencja, zimno, blady język, słaby puls.

Leczenie:

ogrzewanie yang i wzmacnianie nerek.

W przypadkach współistnienia zastoju krwi, stosuje się dodatkowo leki aktywujące krążenie (丹参, 红花, 桃仁).

Leczenie powikłań (兼证治疗)

Zaćma, ślepota zmierzchowa, głuchota – wynik niedoboru jing i krwi wątroby i nerek – leczenie: odżywianie wątroby i nerek.

Czyraki, ropnie – w początkowej fazie leczenie chłodzące krew i usuwające toksyny, w późnej fazie leczenie wspierające qi i usuwające ropę.

Inne powikłania (gruźlica, obrzęki, udar, zapaść) – leczenie według odpowiednich zasad.

Zalecenia dodatkowe（其他建議）

Poza leczeniem farmakologicznym należy unikać stresu, zachować umiar w życiu seksualnym, stosować dietę lekkostrawną – głównie zboża, warzywa, rośliny strączkowe, chude mięso, jaja; unikać ostrych przypraw.

 

Jak napisano w „Rumenshiqin • San Xiao” (《儒门事亲•三消之说当从火断》): „Jeśli nie ogranicza się smaku, nie panuje nad pożądaniami, nie kontroluje emocji, choroba nawraca.”

Podsumowanie (结语)

Xiaoke to zespół objawów: polidypsja, polifagia, poliuria i wychudzenie. Główne przyczyny to nieumiarkowana dieta, zaburzenia emocjonalne, nadmierna aktywność seksualna i przemęczenie. Podstawowy patomechanizm to niedobór yin i suchość-gorąco, z czasem prowadzący do uszkodzenia qi i yang oraz licznych powikłań, zwłaszcza czyraków i ropni. W leczeniu należy łączyć odżywianie yin (leczenie podstawy), oczyszczanie gorąca (leczenie objawów), wspierać krążenie krwi i stosować terapię dietetyczno-stylową.

Nadczynność tarczycy （Choroba Yǐng 癭病)

Nadczynność tarczycy, odnosi się do nadczynności tarczycy, charakteryzującej się wolem, zwiększoną podstawową przemianą materii i dysfunkcją autonomicznego układu nerwowego. W zależności od przyczyny, stan ten można ogólnie podzielić na nadczynność tarczycy, nadczynność przysadki mózgowej, zespół ektopowego wydzielania TSH oraz wole jajnikowo-tarczycowe. Klinicznie, toksyczne wole rozlane (znane również jako rozlana nadczynność tarczycy lub wytrzeszcz) jest najczęstszą postacią nadczynności tarczycy.

Stan ten występuje częściej u kobiet, a stosunek mężczyzn do kobiet wynosi około 1:4-6. Może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej występuje u osób między 20. a 40. rokiem życia.

TCM klasyfikuje tę chorobę jako „wole”. Choroba Yǐng powstaje w wyniku urazu emocjonalnego (情志内伤), nieprawidłowych nawyków dietetycznych i wpływu wody oraz gleby (水土失宜), co prowadzi do zastoju qi (气滞), (凝结痰 ) kondensacji śluz), zastoju krwi (血瘀) i nagromadzenia się ich w przedniej części szyi. Głównym objawem klinicznym jest powstawanie guzów po obu stronach chrząstki tarczowatej.

Nazwa choroby po raz pierwszy pojawia się w dziele „Zhū Bìng Yuán Hòu Lùn • Yǐng Hòu” (诸病源候论•癭候). W literaturze medycyny chińskiej występują też inne określenia, takie jak 癭 (yǐng), 癭气, 癭瘤, 癭囊, 影袋.

Już w III wieku p.n.e. w Chinach pojawiły się zapisy dotyczące choroby Yǐng. W okresie Walczących Królestw w dziele „Zhuāngzǐ • Dé Chōng Fú” (莊子•德充符) użyto nazwy choroby „Yǐng”. W dziele „Zhǒu Hòu Fāng” (肘后方) po raz pierwszy zastosowano w terapii Kunbù (昆布, Laminaria) i Hǎizǎo (海藻, Sargassum). W dziele „Sān Yīn Jí Yī Bìng Zhèng Fāng Lùn • Yǐng Liú Zhèng Zhì” (三因极一病证方论•癭瘤证治) wprowadzono klasyfikację:

  • kamienisty, nieruchomy guz                                          – Shí Yǐng (石癭),

  • guz o niezmienionej barwie skóry                                 – Ròu Yǐng (肉癭),

  • guz z wyraźnie widocznymi żyłami                                – Jīn Yǐng (筋癭),

  • guz z czerwonymi, przeplatającymi się naczyniami – Xuè Yǐng (血癭),

  • guz zależny od stanu emocjonalnego                           – Qì Yǐng (气癭).

W dziele „Rú Mén Shì Qīn • Yǐng” (濡门事亲•癭) opisano leczenie za pomocą produktów morskich (kombu, wodorosty, kelp).

Ta choroba obejmuje wszystkie schorzenia, których cechą jest guzowate powiększenie w przedniej części szyi.

Etiologia i patogeneza（病因病机）

Główne przyczyny:
uraz emocjonalny (情志内伤), niewłaściwa dieta i wpływ wody i gleby. Istotne znaczenie mają również czynniki konstytucjonalne.

1. Emocje (情志内伤) – długotrwałe uczucie gniewu, frustracji lub zmartwienia prowadzi do zastoju qi (气机郁滞), blokady qi w wątrobie (肝气失调), co utrudnia krążenie płynów ustrojowych. Zalegające płyny łatwo przekształcają się w śluz (痰). Śluz i qi gromadzą się w szyi, tworząc guzy. Długotrwały zastój prowadzi także do zastoju krwi (血瘀).

2. Dieta i woda/gleba (饮食及水土失宜) – dieta nieodpowiednia lub mieszkanie w terenach górskich prowadzi do zaburzeń funkcji śledziony i żołądka (脾胃), utraty zdolności transportu i transformacji (运化), nagromadzenia wilgoci i powstawania śluzu. Śluz i qi blokują szyję, rozwija się choroba Yǐng.

3. Czynniki konstytucjonalne (体质因素) – kobiety są bardziej podatne ze względu na cykl menstruacyjny, ciążę, poród, laktację, które silnie związane są z krwią i qi wątroby. Łatwo u nich dochodzi do stagnacji qi, tworzenia śluzu, zastoju krwi i transformacji w ogień wątroby (肝郁化火). Osoby z deficytem yin (阴虚) są szczególnie narażone – śluz i qi łatwo przekształcają się w ogień, co dodatkowo uszkadza yin i powoduje przewlekły przebieg.

Patogeneza podstawowa: zastój qi i kondensacja śluzu w szyi → w dłuższym czasie zastój krwi. Qi, śluz i zastój krwi współistnieją i nasilają objawy. Część przypadków rozwija się w kierunku ognia (化火), prowadząc do niedoboru yin i hiperaktywności ognia (阴虚火旺), zwłaszcza w sercu i wątrobie.

Na początku choroba ma charakter nadmiarowy (实证), później przekształca się w niedoborowy (虚证), głównie niedobór yin  (阴虚) i niedobór qi (气虚), co daje obraz mieszany（虚实夹杂）.

Rozpoznanie różnicowe（鑒別診斷）

Główny objaw: guz w przedniej części szyi, zwykle u kobiet. Guz porusza się przy połykaniu, zwykle miękki, gładki, rośnie powoli, może być różnej wielkości. Długotrwały przebieg → guz twardszy, z guzkami.

Należy różnicować z powiększeniem węzłów chłonnych szyi (瘰疬 luólì):

  • w Yǐng guzy są w przedniej części szyi, zwykle większe,

  • w luólì – częściej w bocznych częściach szyi, guzki twardsze.

Leczenie według syndromów (辨证论治)

Zasada ogólna:

  • regulacja qi, rozpuszczanie śluzu, zmiękczanie i rozpraszanie guzów (理气化痰, 消癭散结).

  • gdy guzy twarde, z guzkami → dodać ożywianie krwi i rozpraszanie zastoju (活血化瘀).

  • gdy ogień z niedoboru yin → odżywiać yin i redukować ogień (滋阴降火).

1. Stagnacja qi i śluzu (气郁痰阻)

Objawy:

miękki, niebolesny guz w przedniej szyi, uczucie pełności szyi i klatki piersiowej, westchnienia, ból boków klatki piersiowej. Język z cienkim białym nalotem, tętno napięte (弦, xian).

Leczenie:

regulacja qi, rozpuszczanie śluzu, rozpraszanie guzów.

2. Śluz i zastój krwi (痰结血瘀)

Objawy:

twardy guz, z guzkami, utrzymujący się długo, uczucie ucisku w klatce piersiowej, słaby apetyt. Język z białym, czasem lepkim nalotem. Puls napięty (弦, xian ) lub chropowaty (涩, se ).

Leczenie:

oczyszczanie żołądka, chłodzenie ognia, nawilżanie yin.

3. Nadmierny ogień wątroby (肝火旺盛)

Objawy:

guz miękki, gładki, łagodne do umiarkowane powiększenie, nadmierna potliwość, drażliwość, wytrzeszcz oczu, drżenie palców, uczucie gorąca twarzy, gorzki smak w ustach. Język czerwony, nalot żółty. Puls napięty i szybki (弦数, xian shu ).

Leczenie:

oczyszczanie i redukcja ognia wątroby.

4. Niedobór yin serca i wątroby (心肝阴虚)

Objawy:

guzy różnej wielkości, miękkie, przebieg powolny, kołatanie serca, bezsenność, drażliwość, nadmierna potliwość, drżenie palców i języka, suchość oczu, zawroty głowy, osłabienie. Język czerwony, puls cienki, szybki i napięty.

Leczenie: odżywianie yin, uspokajanie serca, łagodzenie wątroby.

Relacje między syndromami（症候間關係):

  • „Śluz i zastój krwi” to rozwinięta forma „stagnacji qi i śluzu”.

  • „Nadmierny ogień wątroby” i „niedobór yin serca i wątroby” to dwa typy obrazów związanych z niedoborem yin + nadaktywnością ognia.

  • W praktyce objawy mogą się mieszać.

Rokowanie i profilaktyka（預後及防治）

Rokowanie zwykle dobre. Małe, miękkie guzy przy krótkim przebiegu choroby i szybkim leczeniu często ustępują. Duże, twarde, szybko rosnące guzy z ograniczoną ruchomością – rokowanie poważne. Lżejsze przypadki „nadmiaru ognia wątroby” i „niedoboru yin” reagują dobrze, ciężkie mogą prowadzić do stanu zagrożenia życia (wysoka gorączka, przyspieszony puls, pobudzenie).

Profilaktyka（預防）:

  • unikanie urazów emocjonalnych,

  • regulacja diety i dostosowanie do warunków wodno-glebowych,

  • w regionach endemicznych – spożywanie wodorostów (kombu, kelp) i stosowanie soli jodowanej (NaI, KI w proporcji 1:10 000).

Podsumowanie（總結）

Choroba Yǐng (癭病) charakteryzuje się guzem w przedniej części szyi. Główne przyczyny to emocje, dieta, czynniki środowiskowe oraz konstytucja pacjenta. Patogeneza: zastój qi i śluzu w szyi, w dłuższym czasie – zastój krwi. W części przypadków rozwija się ogień i niedobór yin, zwłaszcza w sercu i wątrobie. Leczenie: regulacja qi, rozpuszczanie śluzu, rozpraszanie guzów, ożywianie krwi, odżywianie yin i redukcja ognia. Profilaktyka: dbałość o równowagę emocjonalną i dietę.

Choroba Parkinsona 帕金森病

Choroba Parkinsona (Parkinson’s Disease, PD) jest powszechną chorobą neurodegeneracyjną u osób starszych, charakteryzującą się głównie drżeniem spoczynkowym, sztywnością mięśni, bradykinezją oraz zaburzeniami postawy i chodu. W miarę postępu choroby pacjenci często doświadczają zaburzeń snu, bólu, depresji, zaparć, zaburzeń poznawczych i innych objawów niemotorycznych, co poważnie wpływa na jakość życia. Medycyna chińska klasyfikuje tę chorobę do kategorii (顫病, 震顫) drżenia, (痿證) osłabienie mięśni oraz (痺證) blokady nerwowo-mięśniowe, uznając, że jej główna patomechanika to (肝腎虛損) niedobór wątroby i nerek, (氣血陰陽失調) nierównowaga qi, krwi i yin-yang, (痰瘀阻絡) blokada przez flegmę i zastój krwi, (風動於內) wewnętrzny ruch wiatru.

Leczenie choroby Parkinsona według medycyny chińskiej opiera się na diagnostyce różnicowej i leczeniu (辨證論治), uwzględnia zarówno przyczynę, jak i objawy, łączy leczenie farmakologiczne z terapiami zewnętrznymi, takimi jak akupunktura, moksoterapia, masaż, kąpiele stóp, ćwiczenia qigong oraz regulacja emocji.

I. Etiologia i patomechanizm（病因病機）

1. Niedobór wątroby i nerek (肝腎虛損)

podstawowa przyczyna choroby. Wątroba rządzi ścięgnami, nerki rządzą kośćmi, a wątroba i nerki mają wspólne źródło. U osób starszych lub po długotrwałej chorobie dochodzi do niedoboru (精血) esencji i krwi, co prowadzi do niedoboru yin wątroby i nerek, niedożywienia mięśni i kości oraz wewnętrznego wzrostu wiatru i yang, objawiającego się drżeniami, sztywnością i niestabilnym chodem.

2. Nierównowaga qi i krwi (氣血失調)

niedobór yin i yang oraz wyczerpanie qi i krwi powoduje brak odżywienia mózgu, zaburzenia funkcji nerwowych, napięcie mięśni i spowolnienie ruchów.

3. Blokada przez flegmę i zastój krwi (痰瘀阻絡)

nieprawidłowe odżywianie i osłabienie śledziony prowadzi do tworzenia się flegmy; zastój qi i krwi blokuje meridiany mózgowe, co powoduje drżenia, trudności w chodzeniu i zaburzenia mowy.

4. Wewnętrzny ruch wiatru (風動於內)

długotrwała choroba wnika w meridiany, mieszając wiatr, flegmę, zastój krwi i toksyny, co generuje drżenia.

5. Zaburzenia emocjonalne (情志失調)

nadmierne martwienie się, zmęczenie, lęk i strach uszkadzają serce, śledzionę i nerki, powodując zaburzenia przepływu qi i brak odżywienia umysłu, nasilając drżenia i zaburzenia ruchowe.

II. Typy syndromów i metody leczenia (辨證分型)

1. Typ niedoboru yin wątroby i nerek (肝腎陰虛型)

Objawy:

drżenie rąk i stóp, sztywność kończyn, zawroty głowy, szumy uszne, ból i osłabienie w okolicy lędźwiowo-kolanej, język czerwony z małą powłoką, puls cienki i szybki.

Leczenie:

odżywienie wątroby i nerek, uzupełnienie yin i uspokojenie wiatru.

2. Typ niedoboru qi i krwi  (氣血兩虛型)

Objawy:

bradykinezja, zmęczenie, duszność, cichy głos, żółtawy koloryt twarzy, język blady z białą powłoką, puls cienki i słaby.

Leczenie:

wzmocnienie qi i krwi, odżywienie meridianów.

3. Typ blokady przez flegmę i zastój krwi  (痰瘀阻絡型)

Objawy:

wyraźne drżenie, trudności w chodzeniu, ciężar w głowie i ucisk w klatce, język ciemny z tłustą powłoką, puls sprężysty i śliski.

Leczenie:

rozpuszczenie flegmy, usunięcie zastoju, udrożnienie meridianów i zatrzymanie drżeń.

2. Typ niedoboru qi i krwi  (氣血兩虛型)

Objawy:

bradykinezja, zmęczenie, duszność, cichy głos, żółtawy koloryt twarzy, język blady z białą powłoką, puls cienki i słaby.

Leczenie:

wzmocnienie qi i krwi, odżywienie meridianów.

3. Typ blokady przez flegmę i zastój krwi  (痰瘀阻絡型)

Objawy:

wyraźne drżenie, trudności w chodzeniu, ciężar w głowie i ucisk w klatce, język ciemny z tłustą powłoką, puls sprężysty i śliski.

Leczenie:

rozpuszczenie flegmy, usunięcie zastoju, udrożnienie meridianów i zatrzymanie drżeń.

4. Typ zaburzeń typu flegma-gorąco (痰熱內擾型)

Objawy:

nasilone drżenie, drażliwość, gorzki smak w ustach, język czerwony z żółtą tłustą powłoką, puls sprężysty i szybki.

Leczenie:

oczyszczenie gorącej flegmy, uspokojenie wiatru i zatrzymanie drżeń.

5. Typ zastoju krwi blokującego meridiany (血瘀阻絡型)

Objawy:

sztywność ruchów, wyraźny ból, kończyny zimne, skóra sine, język fioletowy, puls chropowaty.

Leczenie:

aktywacja krwi, rozpuszczenie zastoju, udrożnienie meridianów i złagodzenie bólu.

III. Leczenie zespołu zamrożonego chodu i zaburzeń ruchowych

Przyczyna:

niedostateczne krążenie qi i krwi, niedożywienie meridianów, blokada przez flegmę i zastój krwi (氣血不達、筋脈失養、痰瘀阻絡).

Leczenie:

wzmocnienie qi, aktywacja krwi, rozpuszczenie flegmy, udrożnienie meridianów, ogrzanie yang i stymulacja meridianów.

Akupunktura:

Baihui (百會), Fengchi (風池), Hegu (合谷), Taichong (太沖), Zusanli (足三里), Yanglingquan (陽陵泉), Xuanzhong (懸鐘). Dodatkowo stymulacja stref ruchowych na głowie i trening chodu.

IV. Leczenie drżeń i sztywności mięśni

Leczenie:

uspokojenie wiatru, rozpuszczenie flegmy, odżywienie krwi, udrożnienie meridianów.

Akupunktura:

strefy ruchowe głowy, Baihui (百會), Fengchi (風池), Yanglingquan (陽陵泉), Taichong (太沖), Shousanli (手三里), z użyciem elektroakupunktury.

Moksoterapia:

Shenshu (腎俞), Mingmen (命門), Qihai (氣海), Guanyuan (關元) – ogrzewanie i wzmocnienie yang nerek.

V. Zespół Parkinsona naczyniowego

Przyczyna:

miażdżyca naczyń mózgowych, zastój w meridianach mózgowych. Syndromy: Zastój krwi blokujący meridiany mózgowe, flegma i zastój krwi zlepią się (瘀阻腦絡, 痰瘀互結).

Leczenie:

aktywacja krwi, rozpuszczenie zastoju, udrożnienie meridianów, wzmocnienie qi i krwi.

Akupunktura:

Baihui (百會), Yintang (印堂), Fengchi (風池), Hegu (合谷), Zusanli (足三里), Sanyinjiao (三陰交).

Rehabilitacja:

trening fizyczny, strefy ruchowe głowy, terapia mowy, qigong.

VI. Zaburzenia snu i regulacja emocji

1. typ ognistego nadmiaru w sercu i wątrobie (心肝火旺型)

Leczenie:

oczyszczenie serca, uspokojenie ognia i umysłu. 

2. typ nadmiaru yang przy niedoborze yin (陰虛陽亢型)

Leczenie:

odżywienie yin, ukrycie yang, poprawa snu.

3. typ niedoboru serca i śledziony (心脾兩虛型)

Leczenie:

wzmocnienie qi i serca, uspokojenie umysłu.

Akupunktura:

Shenmen (神門), Amian (安眠), Sanyinjiao (三陰交), Taixi (太溪), Xinshu (心俞)

VII. Zarządzanie bólem i rehabilitacja

Przyczyna:

napięcie meridianów, nierównowaga qi i krwi.

Leczenie:

rozluźnienie mięśni, udrożnienie meridianów, przepływ qi, złagodzenie bólu.

Akupunktura:

punkty A-Tak (阿是穴) + Fengchi (風池), Jianjing (肩井), Yanglingquan (陽陵泉).

VIII. Rehabilitacja

1. Tai Chi, Ba Duan Jin, qigong – elastyczne ruchy, aktywacja krwi i qi.

2. Trening rytmu chodu i muzyki – poprawa zespołu zamrożonego chodu.

3. TENS – łagodzenie bólu mięśniowego.

4. Kąpiele stóp, moksoterapia – poprawa krążenia i relaksacja mięśni.

IX. Kompleksowa opieka i leczenie zintegrowane (中西結合)

  • Połączenie medycyny chińskiej i zachodniej: zioła poprawiają objawy niemotoryczne, zwiększają wrażliwość na dopaminę; akupunktura i rehabilitacja zmniejszają zaburzenia ruchowe.

  • W połączeniu z lekami (np. lewodopa) należy monitorować wahania dawki i efekt „on-off”.

  • Opieka: regulacja emocji, lekkostrawna dieta, higiena snu, bezpieczeństwo przed upadkami, regularna ocena rehabilitacyjna i ponowna diagnoza syndromowa.

X. Podsumowanie

Choroba Parkinsona jest przewlekłą, postępującą chorobą. Medycyna chińska wymaga precyzyjnej diagnozy różnicowej i stałego leczenia. Połączenie leczenia wewnętrznego ziołami z akupunkturą, moksoterapią, qigong, kąpielami stóp i regulacją emocji może znacząco poprawić zaburzenia ruchowe, spowolnić postęp choroby i poprawić jakość życia. Przyszłość medycyny chińskiej w leczeniu Parkinsona powinna kłaść nacisk na indywidualizowaną diagnostykę różnicową, leczenie etapowe i wielowymiarową rehabilitację, osiągając efekt leczenia zarówno przyczyn, jak i objawów (標本兼治).

Palpitacje serca  心悸

Palpitacje obejmują jingji (惊悸) i zhengchong (怔忡) i oznaczają stan, w którym pacjent odczuwa kołatanie serca, niepokój, a w cięższych przypadkach brak możliwości panowania nad sobą. Klinicznie mają zazwyczaj charakter napadowy i występują często w wyniku wahań emocjonalnych lub nadmiernego wysiłku. Niejednokrotnie współistnieją z bezsennością, osłabieniem pamięci, zawrotami głowy, szumami usznymi i innymi objawami.

Sięgając do „Neijing” (《内经》), nie znajdujemy nazwy choroby odpowiadającej palpitacjom (jingji, zhengchong), ale istnieją już podobne opisy. W „Suwen • Ju Tong Lun Pian” (《素问•举痛论篇》) wspomniano: „Strach sprawia, że serce nie ma oparcia, duch nie ma miejsca powrotu, myśl nie ma stałości, dlatego Qi ulega chaosowi”.

W „Jingui Yaolue • Jingji Tunü Xue Xiongman Yuxue Bing” (《金匮要略•惊悸吐衄下血胸满瘀血病》) napisano: „Jeśli puls na Cun kou (寸口脉) jest ruchliwy i słaby, ruch oznacza strach, a słabość oznacza palpitacje”.

Później w „Danxi Xinfa” (《丹溪心法》) przedstawiono teorię „zuwen xu yu tan” (责之虛与痰), uznając niedobór krwi i obecność flegmy oraz ognia flegmy za podstawowe przyczyny zhengchong.

Z kolei w „Yilin Gai Cuo • Xinhuang” (《医林改错•心慌》) wskazano, że również zastoje krwi mogą prowadzić do palpitacji i zhengchong.

Etiologia i patomechanizm  (病因病机)

Powstawanie palpitacji często wiąże się z takimi czynnikami jak niedobór serca i lękliwość, niedobór krwi serca, osłabienie yang serca, retencja płynów, zastój krwi i blokada meridianów serca. W praktyce klinicznej najczęściej obserwuje się następujące mechanizmy chorobowe:

1. Niedobór serca i lękliwość（心虚胆怯）

Osoby z konstytucją charakteryzującą się słabością serca i胆怯 (danqie – lękliwość, słabość żółciowa) łatwo poddają się nagłemu strachowi, np. wskutek głośnego dźwięku, ujrzenia niezwykłej rzeczy, przeżycia sytuacji zagrożenia. Skutkuje to niepokojem serca i brakiem panowania nad sobą. Stopniowo nawet drobny strach może wywoływać palpitacje. Ponadto: silny gniew uszkadza wątrobę, wielki strach uszkadza nerki – gniew powoduje ruch odwrotny Qi, strach prowadzi do cofania się Jing, co sprawia, że yin jest osłabione w dole, a ogień przemieszcza się w górę, zakłócając ducha serca (Shen), co również wywołuje palpitacje. Jeśli dodatkowo istnieje zalegająca flegma i gorąco oraz długotrwały gniew, dochodzi do zaburzeń żołądka i wzajemnego wiązania się flegmy z ogniem, co w rezultacie zakłóca Shen serca i sprzyja rozwojowi choroby.

2. Niedobór krwi serca（心血不足）

Serce kontroluje krew. Niedobór krwi serca prowadzi do palpitacji i zhengchong. „Niedobór yin i krwi sprawia, że serce nie otrzymuje odżywienia, nie może przechowywać ducha, dlatego Shen staje się niespokojny, a umysł nie ma spoczynku, co objawia się palpitacjami”. Długotrwała choroba, wyniszczenie lub znaczna utrata krwi łatwo prowadzą do palpitacji. Nadmierne myślenie i troski uszkadzają serce i śledzionę, co nie tylko wyczerpuje krew serca, ale także wpływa na zdolność śledziono-żołądka do wytwarzania Qi i krwi. Skutkuje to niedoborem Qi i krwi, które nie są w stanie zasilać serca, powodując palpitacje.

3. Niedobór yin z nadmiarem ognia（阴虛火旺）

Długotrwała choroba, nadmierna aktywność seksualna lub częste wytryski powodują uszkodzenie yin nerek. Gdy woda nerek jest niewystarczająca, by kontrolować ogień, pojawia się fałszywy ogień, który zakłóca Shen serca, prowadząc do choroby.

4. Osłabienie yang serca（心阳不振）

Po ciężkiej lub długotrwałej chorobie yang ulega osłabieniu, nie jest w stanie ogrzewać i odżywiać meridianów serca, co prowadzi do palpitacji i niepokoju.

5. Woda i płyny atakujące serce（水饮凌心）

W wyniku niedoboru yang śledziony i nerek dochodzi do zaburzeń transformacji płynów, które zatrzymują się w organizmie i tworzą tzw. yin (retencję płynów). Gdy płyny patologiczne atakują serce, dochodzi do zahamowania yang serca, co powoduje palpitacje.

6. Zastój krwi blokujący meridiany（瘀血阻络）

Może wynikać z osłabienia yang serca i spowolnienia krążenia krwi albo z rozwoju zespołów bi (痹证 – zespoły bólowo-zastoinowe spowodowane wnikaniem czynników patogennych jak wiatr, zimno, wilgoć). Gdy czynniki te atakują naczynia krwionośne i blokują meridiany serca, powodują utrudniony przepływ krwi i prowadzą do palpitacji oraz zhengchong.

Diagnostyka różnicowa i leczenie  (辨证论治)

W klinice podstawowe punkty różnicowania to:

  • czy pacjent ma subiektywne odczucie „kołatania serca” i „niepokoju serca” nie do opanowania;

  • określenie natury choroby: czy jest to zespół rzeczywisty czy pusty, czy wynika z niedoboru yang serca czy yin serca, czy towarzyszy mu flegma czy zastój krwi.

1. Niedobór serca i lękliwość（心虚胆怯）

Objawy:

Palpitacje, łatwe przestraszanie się, niepokój, bezsenność z licznymi snami, język z cienkim białym nalotem lub prawidłowy, puls ruchliwy i liczny lub pusty i napięty.

Analiza:

Strach zaburza Qi, Shen traci panowanie, co prowadzi do palpitacji. Brak przechowywania ducha w sercu powoduje łatwe przerażenie i bezsenność. Puls ruchliwy lub pusty i napięty świadczy o niepokoju Shen i chaosie Qi i krwi. Choroba może być lekka – z objawami przemijającymi, lub ciężka – z uporczywym zhengchong i brakiem panowania nad sobą.

Terapia:

Uspokajanie ducha, stabilizacja umysłu.

2. Niedobór krwi serca（心血不足）

Objawy:

Palpitacje, zawroty głowy, blada twarz, zmęczenie i osłabienie, język blady, puls cienki i słaby.

Analiza:

Serce zarządza naczyniami krwionośnymi, jego blask objawia się na twarzy. Niedobór krwi prowadzi do braku blasku na twarzy. Brak odżywienia serca powoduje palpitacje, brak zasilania mózgu wywołuje zawroty głowy. Język blady i puls cienki świadczą o niedoborze krwi.

Terapia:

Uzupełnianie krwi, odżywianie serca, wzmacnianie Qi i uspokajanie ducha.

3. Niedobór yin z nadmiarem ognia（阴虛火旺）

Objawy:

Palpitacje, niepokój, bezsenność, zawroty głowy, szumy uszne, osłabienie lędźwi, uczucie gorąca w dłoniach i stopach, język czerwony, mało lub brak nalotu, puls cienki i szybki.

Analiza:

Niedobór yin nerek sprawia, że woda nie kontroluje ognia, co prowadzi do wewnętrznego ognia serca, który zakłóca Shen i wywołuje palpitacje i bezsenność. Niedobór yin na dole daje objawy bólu lędźwi, a ogień w górze powoduje zawroty głowy i szumy uszne.

Terapia:

Odżywianie yin, gaszenie ognia, odżywianie serca i uspokajanie ducha.

4. Osłabienie yang serca（心阳不振）

Objawy:

Palpitacje, ucisk w klatce piersiowej, duszność, blada twarz, zimne kończyny, język blady, puls słaby, czasem głęboki i drobny.

Analiza:

Przewlekła choroba osłabia yang serca, które traci zdolność ogrzewania naczyń i prowadzi do palpitacji i duszności. Brak ciepła powoduje zimne kończyny i bladą twarz. Puls słaby i głęboki świadczy o niedoborze yang.

Terapia:

Ogrzewanie i wzmacnianie yang serca, uspokajanie ducha.

5. Woda i płyny atakujące serce（水饮凌心）

Objawy:

Palpitacje, zawroty głowy, uczucie pełności w nadbrzuszu, zimno w kończynach, skąpomocz, obrzęki kończyn dolnych, brak pragnienia, nudności z odkrztuszaniem śliny, język z białym śliskim nalotem, puls napięty i śliski.

Analiza:

Woda jako patogen yin wymaga transformacji przez yang. Gdy yang jest osłabione, płyny się zatrzymują i atakują serce, powodując palpitacje. Zimne kończyny wynikają z niedoboru yang. Zawroty głowy z powodu zablokowania wznoszenia czystego yang. Obrzęki i skąpomocz wynikają z retencji płynów. Nudności i ślina świadczą o odwracaniu się płynów ku górze.

Terapia:

Wzmacnianie yang serca, transformacja płynów, usuwanie wody.

6、Zastój krwi blokujący serce（心血瘀阻）

Objawy:

Palpitacje, ucisk w klatce piersiowej, napadowy ból serca, sine usta i paznokcie, język ciemny z wybroczynami, puls chropowaty lub z przerwami.

Analiza:

Serce kontroluje krew i naczynia. Zastój krwi powoduje brak odżywienia serca, co wywołuje palpitacje. Zablokowanie Qi i krwi prowadzi do bólu w klatce piersiowej i sinicy. Puls chropowaty i język z wybroczynami to typowe oznaki zastoju krwi.

Terapia:

Ożywianie krwi, usuwanie zastoju, regulacja Qi i odblokowanie meridianów.

Podsumowanie（结语）

W praktyce klinicznej konieczne jest szczegółowe różnicowanie i leczenie zgodnie z obrazem chorobowym. Palpitacje we wczesnym stadium są łatwiejsze do leczenia i mają lepsze rokowanie. Jeśli jednak leczenie jest opóźnione lub błędne, choroba może przejść z lekkiej w ciężką, z rzeczywistej w pustą. U osób starszych i osłabionych, zwłaszcza przy współistnieniu chorób serca i nerek oraz dużym niedoborze Qi, leczenie jest trudniejsze, a powrót do zdrowia wolniejszy. 

Dlatego bardzo ważne jest obserwowanie czasu trwania choroby i przebiegu po zastosowaniu leków – czy następuje poprawa czy pogorszenie. W trakcie terapii należy unikać stresu, zapewnić spokojne otoczenie, odpowiedni wypoczynek, dobrą opiekę i unikać pikantnych potraw – wszystko to wspiera proces zdrowienia.

Dławica piersiowa  胸痹

Dławica piersiowa odnosi się do zespołu chorobowego, którego głównymi objawami są uczucie ucisku i bólu w klatce piersiowej, w cięższych przypadkach ból promieniujący do pleców, duszność, oddech świszczący oraz niemożność ułożenia się w pozycji leżącej. W postaciach łagodnych występuje jedynie uczucie ucisku w klatce piersiowej, jakby „zatkania”, z utrudnionym oddychaniem.

W postaciach ciężkich pojawia się ból w klatce piersiowej, a w stanach zaawansowanych – ból serca promieniujący do pleców, a nawet ból pleców promieniujący do serca.

Najwcześniejsze opisy objawów dławicy piersiowej znajdują się w Neijing (《内经》). W rozdziale Lingshu – Juelun (《灵枢•厥论》) zapisano: „Prawdziwy ból serca – kończyny stają się sine aż po stawy, ból serca jest bardzo silny; jeśli pojawia się rano, chory umrze wieczorem, jeśli pojawia się wieczorem – umrze rano”. Opis ten dotyczy ciężkiej postaci dławicy piersiowej (zhēn xīntòng 真心痛).

W epoce Han Zhang Zhongjing w Jingui Yaolue (《金匮要略》) po raz pierwszy formalnie wprowadził nazwę xiongbi (胸痹) oraz dokonał jej szczegółowego omówienia.

W zakresie terapii, Neijing wskazywał już punkty akupunktury i metody ich nakłuwania, chociaż nie zawierał jeszcze recept ziołowych. Jednak w Lingshu – Wuwei (《灵枢•五味》) odnotowano: „W chorobach serca zaleca się spożywanie czosnku (薤, xiè)”.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Powstawanie tej choroby związane jest głównie z: inwazją zimnego patogenu (寒邪, hánxié), niewłaściwą dietą, zaburzeniami emocjonalnymi oraz osłabieniem organizmu w podeszłym wieku.

Mechanizm patogenetyczny obejmuje zarówno aspekty „nadmiaru” (实证, shí zhèng), jak i „niedoboru” (虚证, xū zhèng):

  • Nadmiar: zastoje zimna, stagnacja qi, zastój krwi (血瘀, xuèyū), zaleganie flegmy (痰阻, tánzǔ), które blokują yang klatki piersiowej i zamykają kanały serca.

  • Niedobór: deficyt serca, śledziony, wątroby i nerek, prowadzący do dysfunkcji.

W przebiegu choroby zazwyczaj początkowo dominuje nadmiar, który wtórnie prowadzi do niedoboru, choć możliwy jest również proces odwrotny. W obrazie klinicznym często współwystępują aspekty niedoboru i nadmiaru, przy czym raz przeważa nadmiar, innym razem niedobór.

1. Inwazja zimnego patogenu (寒邪内侵)

– u osób z osłabionym yang, przy niedostatku yang klatki piersiowej, zimno wnika i powoduje zastoje qi, które blokują przepływ i prowadzą do dławicy.

2. Niewłaściwa dieta (饮食不当)

– nadmierne spożywanie tłustych, słodkich, surowych lub zimnych potraw, bądź nadużywanie alkoholu uszkadza śledzionę i żołądek, upośledzając ich funkcję transportu i transformacji. Powstaje wilgoć i flegma, które blokują naczynia, prowadząc do stagnacji qi, krwi i flegmy – co uniemożliwia swobodny ruch yang w klatce piersiowej i powoduje dławicę.

3. Zaburzenia emocjonalne (情志失调)

– nadmierne zmartwienia uszkadzają śledzionę, prowadząc do gromadzenia się flegmy; gniew uszkadza wątrobę, powodując zastój qi, który może przekształcić się w ogień i uszkadzać płyny ustrojowe, również generując flegmę. Niezależnie od tego, czy dominuje stagnacja qi, czy blokada przez flegmę – dochodzi do utrudnienia krążenia krwi, a kanały serca zostają zablokowane. „Nie ma przepływu – jest ból” → pojawia się dławica piersiowa.

4. Osłabienie wieku podeszłego (年迈体虚)

– u osób starszych, po 50 roku życia, energia nerek stopniowo się wyczerpuje.

  • Niedobór yang nerek → niezdolność do wspierania yang pięciu narządów, co prowadzi do niedoboru qi serca i osłabienia yang serca.

  • Niedobór yin nerek → brak odżywienia pięciu narządów, co prowadzi do wyczerpania yin serca.
    Brak yin serca oraz osłabienie yang serca prowadzą do zaburzeń krążenia qi i krwi, co w konsekwencji wywołuje zastój, blokadę i rozwój dławicy.

W toku dalszego rozwoju choroby:

  • Zastój krwi (瘀血, yūxuè) w sercu → nagły silny ból w klatce piersiowej (真心痛, zhēn xīntòng).

  • Blokada yang serca i niedobór qi serca → palpitacje, nieregularny rytm serca (脉结代, mài jié dài).

  • Niedobór yang serca i nerek → woda patogenna rozprzestrzenia się, zalewa serce i płuca, powodując kaszel, duszność i obrzęki kończyn.

Różnicowanie diagnostyczne (类证鉴别)

1. Hydrothorax (悬饮, xuán yǐn) – ból w klatce piersiowej podobny do dławicy, lecz w dławicy ból promieniuje do lewego barku, pleców lub wewnętrznej strony ramienia, często wywoływany wysiłkiem, przejedzeniem, ekspozycją na zimno lub stresem emocjonalnym, z nagłym początkiem i krótkim czasem trwania, ustępujący po odpoczynku lub leczeniu. W hydrothoraxie ból obejmuje boki klatki piersiowej, nasila się przy kaszlu, odkrztuszaniu, ruchach oddechowych czy zmianie pozycji, towarzyszą mu objawy płucne: kaszel, odkrztuszanie plwociny.

2. Ból w nadbrzuszu (胃脘痛, wèiwǎn tòng) – nietypowe przypadki dławicy mogą objawiać się bólem w nadbrzuszu, co bywa mylone z bólem żołądka. Jednak w bólach żołądka częściej współwystępują odbijania, czkawka, kwaśne wymioty – typowe objawy chorób żołądka i śledziony.

3. Prawdziwy ból serca (真心痛, zhēn xīntòng) – zaawansowana postać dławicy, objawia się silnym i uporczywym bólem serca, któremu towarzyszą zimne poty, wychłodzenie kończyn, bladość twarzy, sinica warg, sine dłonie i stopy, słabo wyczuwalny lub nieregularny puls – jest to stan zagrożenia życia.

Zasady różnicowania i leczenia (辨证论治)

Główne cechy choroby: uczucie ucisku i bólu w klatce piersiowej, ból promieniujący do pleców, duszność, świszczący oddech, niemożność spania na płasko. Choroba lokalizuje się głównie w sercu, ale związana jest również ze śledzioną i nerkami.

Ogólnie dławica należy do kategorii běn xū biāo shí (本虚标实) – „niedobór w korzeniu, nadmiar w manifestacji”.

  • Najpierw należy rozpoznać, czy dominuje niedobór czy nadmiar, odróżnić „korzeń” i „gałąź”.

  • W nadmiarze należy różnicować zimno, flegmę i zastój krwi.

  • W niedoborze należy różnicować deficyt yin, yang, qi i krwi.

Zasady leczenia (治則): najpierw usuwać patogen (治标), potem wzmacniać organizm (治本).

  • Leczenie patogenetyczne: aktywizacja krwi i usuwanie zastoju, rozgrzewanie i pobudzanie yang, usuwanie flegmy i mętów.

  • Leczenie wzmacniające: ogrzewanie yang i tonizacja qi, odżywianie yin, wspieranie nerek.

1. Zastój krwi w sercu (心血瘀阻)

Objawy:

kłujący ból w klatce piersiowej, stały i nieruchomy, nasilający się nocą, czasami palpitacje, język ciemnofioletowy, puls głęboki i szorstki.

Analiza:

długotrwała stagnacja qi powoduje zastój krwi → brak drożności naczyń → ból. Krążenie krwi zwalnia, dlatego ból jest zlokalizowany i nasilony w nocy. Niedostateczne odżywienie serca → palpitacje.

Terapia:

aktywizować krew, usuwać zastój, udrożnić kanały i uśmierzać ból.

2. Blokada przez flegmę i męt (痰浊壅塞)

Objawy:

uczucie ucisku w klatce piersiowej, ból promieniujący do barków i pleców, duszność, ociężałość kończyn, otyłość, obfita flegma, język z grubym tłustym nalotem, puls śliski.

Analiza:

flegma zalega, blokując yang klatki piersiowej → uczucie ucisku i ból. Blokada kanałów powoduje ból promieniujący. Qi jest zatrzymane → duszność. Flegma obciąża śledzionę → ociężałość.

Terapia:

pobudzać yang, usuwać flegmę, otwierać zastoje.

3. Zimno i stagnacja (阴寒凝滞)

Objawy:

ból klatki piersiowej promieniujący do pleców, nasilający się pod wpływem zimna, ucisk, duszność, palpitacje, w cięższych przypadkach niemożność leżenia, bladość, zimne kończyny, biały nalot na języku, puls głęboki i cienki.

Analiza:

zimny patogen blokuje yang klatki piersiowej → brak ruchu qi i krwi → ból nasilający się na zimnie. Niedobór yang → duszność, palpitacje, zimno w kończynach.

Terapia:

rozgrzewać i pobudzać yang, rozpraszać zimno i odblokować zastoje.

4. Niedobór yin serca i nerek (心肾阴虚)

Objawy:

ucisk i ból w klatce piersiowej, palpitacje, poty nocne, bezsenność, drażliwość, bóle krzyża, osłabienie kolan, szumy uszne, zawroty głowy, język czerwony z wybroczynami, puls cienki i szybki lub szorstki.

Analiza:

długotrwały zastój qi i krwi uszkadza yin serca i nerek. Niedobór yin serca → palpitacje, poty nocne, bezsenność. Niedobór yin nerek → bóle krzyża, szumy uszne. Nadmierne yang wątroby → zawroty głowy.

Terapia:

odżywiać yin, wspierać nerki, odżywiać serce i uspokajać ducha.

5. Niedobór qi i yin (气阴两虚)

Objawy:

ucisk i tępy ból w klatce piersiowej, napadowy, palpitacje, duszność, zmęczenie, bladość, zawroty głowy, nasilanie objawów po wysiłku, język lekko czerwony z odciskami zębów, puls słaby, czasem przerywany.

Analiza:

niedobór qi → brak napędu krążenia krwi; niedobór yin → brak nawilżenia → zastój → ucisk i ból. Niedobór qi serca → palpitacje, duszność. Niedobór yin → zawroty głowy.

Terapia:

tonizować qi, odżywiać yin, pobudzać krążenie krwi i udrażniać naczynia.

6. Niedobór yang (阳气虚衰)

Objawy:

ucisk w klatce piersiowej, ból promieniujący do pleców, palpitacje, poty, nietolerancja zimna, zimne kończyny, bóle krzyża, osłabienie, bladość twarzy, bladość lub sinica warg i paznokci, język blady lub fioletowy, puls głęboki, słaby, czasem niewyczuwalny.

Analiza:

niedobór yang serca → brak napędu → ból, palpitacje, poty. Niedobór yang nerek → zimno, osłabienie. Niedobór yang prowadzi do zastoju krwi i blokady naczyń.

Terapia:

wzmacniać qi, ogrzewać yang, aktywizować krew i udrażniać kanały.

Podsumowanie (结语)

Kliniczne cechy dławicy piersiowej to ucisk i ból w klatce piersiowej, ból promieniujący do pleców, duszność, świszczący oddech, niemożność leżenia. Jej przyczyny to inwazja zimna, niewłaściwa dieta, zaburzenia emocjonalne, osłabienie wieku podeszłego.

Choroba lokalizuje się głównie w sercu, ale związana jest również ze śledzioną i nerkami. Patogeneza ogólnie obejmuje niedobór w korzeniu (本虛 běn xū) oraz nadmiar w manifestacji (標實 biāo shí).

  • W niedoborze – wyczerpanie yin, yang, qi i krwi.

  • W nadmiarze – zimno, flegma, zastój krwi.

Różnicowanie powinno jasno rozdzielać korzeń i gałąź.

  • W nadmiarze – leczenie aktywizujące krew, rozgrzewające yang, usuwające flegmę.

  • W niedoborze – wzmacnianie i odżywianie: odżywianie yin i nerek, tonizacja qi i yin, ogrzewanie yang.

W praktyce klinicznej najczęściej występuje mieszany obraz niedoboru i nadmiaru, dlatego leczenie powinno uwzględniać zarówno priorytet, jak i pilność manifestacji, łącząc metody usuwania patogenu i wzmacniania organizmu, często z dobrym skutkiem terapeutycznym.

Bezsenność / Insomnia（不寐 / 失眠）

Bezsenność, nazywana także „utratą snu” („不得眠”、“不得臥”、“目不瞑”), jest zespołem chorobowym charakteryzującym się częstym brakiem możliwości uzyskania prawidłowego snu. Nasilenie objawów bywa różne: w łagodnych przypadkach występuje trudność w zasypianiu, sen płytki i łatwe budzenie się, niemożność ponownego zaśnięcia po przebudzeniu lub przerywany sen; w ciężkich przypadkach – całkowity brak snu przez całą noc.

Już w Suwen • Ni Tiao Lun (《素問•逆调论篇》) zapisano: „gdy żołądek nie jest w harmonii, spoczynek jest niespokojny” („胃不和则卧不安”).

W Jingui Yaolüe • Xuebi Xulao Bing (《金匱要略•血痹虛劳病》) wspomniano: „przy wyczerpaniu (虚劳) i wilgotnym niepokoju (湿烦) nie można spać”.

Jingyue Quanshu • Bumei (《景岳全书•不寐》) zawiera dalszą, dogłębną analizę przyczyn: „choć objawy bezsenności są różne, sprowadzić je można do dwóch pojęć – obecność zła (邪) lub jego brak. Sen pochodzi z Yin, a jego panem jest Shen (神). Gdy Shen jest spokojny – sen jest możliwy, gdy Shen jest niespokojny – pojawia się bezsenność. Niespokojny Shen może być wynikiem albo zakłóceń wywołanych przez zewnętrzne patogeny, albo niedoboru Yingqi (营气). Obecność zła – to obraz nadmiaru, brak zła – to obraz niedoboru.”

Bezsenność może występować samodzielnie lub towarzyszyć takim objawom jak ból głowy, zawroty głowy, kołatanie serca, zaburzenia pamięci.

Etiologia i patomechanizm（病因病机）

Przyczyn powstawania bezsenności jest wiele. Nadmierne myślenie i przepracowanie uszkadzają serce i śledzionę, brak wzajemnej komunikacji między Yang i Yin, zaburzenie relacji serce–nerki (心肾不交), niedobór Yin z nadmiarem ognia (阴虚火旺), ruchliwość Yang wątroby, niedobór qi serca i pęcherzyka żółciowego, a także brak harmonii w żołądku – wszystkie te czynniki mogą zakłócać Shen i prowadzić do bezsenności.

1 Nadmierne myślenie i przepracowanie, uszkodzenie serca i śledziony（思慮劳倦太过，傷及心脾）

Uszkodzenie serca prowadzi do niedoboru krwi Yin, Shen nie znajduje schronienia; uszkodzenie śledziony – do zmniejszenia apetytu, osłabienia trawienia, niedoboru źródła produkcji krwi i qi, co prowadzi do niedostatecznego odżywienia serca i niepokoju Shen.

Jingyue Quanshu pisze: „nadmierne myślenie i przepracowanie prowadzi do wyczerpania krwi, Shen i Hun tracą kierownictwo – dlatego pojawia się bezsenność”.

Leizheng Zhicai • Bumei (《类证治裁•不寐》) dodaje: „myślenie uszkadza śledzionę, niedobór krwi śledziony prowadzi do przewlekłej bezsenności”.

2. Brak komunikacji między Yang a Yin, brak relacji serce–nerki (阳不交阴，心肾不交)

Wrodzona słabość lub przewlekła choroba uszkadza Yin nerek, które nie mogą wspierać serca, woda nie kontroluje ognia, serce staje się nadmiernie Yang; albo nadmierne emocje powodują ogień serca, który nie łączy się z nerkami, prowadząc do zaburzenia serce–nerki, nadmiaru ognia serca, zakłócenia Shen i bezsenności.

3. Niedobór Yin i nadmiar ognia, zakłócenie przez Yang wątroby（阴虚火旺，肝阳扰动）

Emocje ranią wątrobę, qi wątroby nie płynie swobodnie, dochodzi do zastoju i transformacji w ogień, który wznosi się ku górze; lub niedobór Yin prowadzi do wzrostu Yang, który zakłóca Shen, powodując bezsenność.

4. Niedobór serca i pęcherzyka żółciowego, brak spokoju Shen（心虛胆怯，心神不安）

Niedobór serca i żółci objawia się brakiem odwagi i decyzyjności, łatwym strachem, niespokojnym Shen, co prowadzi do bezsenności.

Shenshi Zunsheng Shu • Bumei (《沈氏尊生书•不寐》) wskazuje: „serce i żółć są słabe, człowiek łatwo się przestrasza, sny są liczne i niepomyślne, pojawia się niepokój i bezsenność”.

5. Brak harmonii żołądka, niespokojny sen（胃气不和，夜卧不安）

Nieregularne jedzenie uszkadza żołądek i jelita, zaleganie pokarmu prowadzi do powstawania flegmy i gorąca, które blokują środek, flegma i ogień zakłócają Shen, żołądek nie jest w harmonii – sen staje się niespokojny. Jak mówi Suwen: „gdy żołądek nie jest w harmonii, spoczynek jest niespokojny”.

Podsumowując, przyczyny bezsenności są liczne, ale zawsze powiązane z sercem, śledzioną, wątrobą, nerkami i niedoborem Yin oraz krwi. Patogeneza ogólnie sprowadza się do osłabienia Yin, nadmiaru Yang, braku wzajemnej komunikacji Yin i Yang.

Różnicowanie i leczenie (辨证论治)

W diagnostyce klinicznej najważniejsze jest rozpoznanie: trudności w zasypianiu, płytki sen, częste budzenie się, niemożność ponownego zaśnięcia, całonocna bezsenność. Następnie należy rozróżnić wzorzec niedoboru i nadmiaru.

  • Niedobór (虚证): zwykle niedobór Yin i krwi, dotyczy serca, śledziony, wątroby, nerek.

  • Nadmiar (实证): zwykle zastój qi wątroby przekształcający się w ogień, zaleganie pokarmu, flegma i gorąco, brak harmonii w żołądku.

Leczenie powinno opierać się na zasadzie uzupełniania niedoboru i usuwania nadmiaru, regulacji Yin i Yang.

Wzorce nadmiaru (实证):

1. Zastój qi wątroby przekształcający się w ogień (肝郁化火)

Objawy:

bezsenność, drażliwość, łatwe wybuchy złości, brak apetytu, pragnienie, zaczerwienione oczy, gorzki smak w ustach, ciemnożółty mocz, zaparcia, język czerwony z żółtym nalotem, tętno napięte i szybkie.

Analiza:

gniew uszkadza wątrobę, qi wątroby zablokowane przekształca się w ogień, który zakłóca Shen → bezsenność. Ogień wątroby atakuje żołądek → brak apetytu, pragnienie.

​Terapia:

rozproszyć wątrobę, odprowadzić ogień, uspokoić Shen.

2. Wewnętrzne zakłócenie przez flegmę i gorąco (痰热内扰)

Objawy: 

bezsenność, uczucie ciężkiej głowy, obfita flegma, uczucie ucisku w klatce piersiowej, odbijanie, nudności, rozdrażnienie, gorzki smak, zawroty głowy, język z żółtym, lepkim nalotem, tętno śliskie i szybkie.

Analiza:

zalegający pokarm → wilgoć → flegma → ogień → zakłócenie Shen.

Terapia:

usuwać flegmę, czyścić ogień, harmonizować środek, uspokajać Shen.

Wzorce niedoboru (虚证):

1. Niedobór Yin z nadmiarem ognia (阴虚火旺)

Objawy:

bezsenność, rozdrażnienie, kołatanie serca, zawroty głowy, szumy uszne, słaba pamięć, bóle krzyża, polucje nocne, uczucie gorąca dłoni i stóp, suchość w ustach, język czerwony, tętno cienkie i szybkie.

Terapia:

odżywiać Yin, redukować ogień, odżywiać serce, uspokajać Shen.

2. Niedobór serca i śledziony (心脾两虚)

Objawy:

liczne sny, łatwe budzenie się, kołatanie serca, zaburzenia pamięci, zawroty głowy, zmęczenie kończyn, brak apetytu, blada cera, język blady, tętno cienkie i słabe.

Analiza:

serce kontroluje krew, śledziona jest źródłem krwi. Niedobór → brak odżywienia serca i Shen → bezsenność.

Terapia: odżywiać serce i śledzionę, wzmacniać qi i krew.

3. Niedobór qi serca i żółci (心胆气虚)

Objawy:

bezsenność, liczne sny, łatwe budzenie się, lękliwość, kołatanie serca, krótkie oddechy, zmęczenie, częste oddawanie jasnego moczu, język blady, tętno cienkie.

Terapia:

wzmacniać qi, uspokajać Shen, stabilizować umysł.

Zakończenie（结语）

Bezsenność często wynika z urazów emocjonalnych, braku równowagi między pracą a odpoczynkiem, przewlekłych chorób, nadmiernych emocji, nieregularnej diety. Prowadzi to do braku harmonii Yin i Yang, Yang nie wchodzi do Yin, co skutkuje bezsennością.

Objawy kliniczne mają różne nasilenie: od trudności w zasypianiu po całkowitą bezsenność. Najczęściej występuje wzorzec niedoboru.

Oprócz leczenia farmakologicznego ważne są: wsparcie psychiczne, redukcja stresu, unikanie pobudzenia emocjonalnego, unikanie palenia, alkoholu i mocnej herbaty przed snem, umiarkowana aktywność fizyczna, ćwiczenia, higiena snu, stosowanie qigong. Same leki bez regulacji psychiki i stylu życia – rzadko przynoszą pełen efekt.

Senność nadmierna (多寐)

Senność nadmierna jest tym, co w medycynie chińskiej określa się jako (嗜眠证, zhìmian zhèng) zespół nadmiernej senności. Jej cechą charakterystyczną jest to, że niezależnie od pory dnia i nocy, pacjent stale odczuwa potrzebę snu; po obudzeniu łatwo ponownie zasypia.

W „Lingshu • Hanre Bing” (《靈樞•寒热病》) czytamy: „Kiedy yang qi (阳气) jest obfite – oczy są szeroko otwarte, kiedy yin qi (阴气) dominuje – powieki opadają”.

To wskazuje, że patogeneza senności nadmiernej wynika głównie z przewagi yin i niedoboru yang, ponieważ yang odpowiada za aktywność i ruch, a yin za spokój i bezruch – przewaga yin skutkuje nadmierną sennością.

Lekarze późniejszych epok pogłębiali rozumienie tego zespołu.

​

W „Pi Wei Lun • Fei zhi pi wei xu lun” (《脾胃论•肺之脾胃虚论》) stwierdzono: „Przy niedoborze śledziony i żołądka (脾胃虚) pojawia się ospałość i skłonność do leżenia”. W „Dan Tan Xin Fa • Zhong Shi” (《丹谈心法•中湿》) napisano: „Gdy śledziona i żołądek zostają zaatakowane przez wilgoć (湿), występuje ociężałość, brak sił, ospałość i chęć spania”.

Wynika z tego, że senność nadmierna jest przede wszystkim skutkiem niedoboru śledziony (脾虚) i przewagi wilgoci (湿胜).

Ponadto, u osób starszych lub po chorobach, kiedy yang qi jest osłabione, a krew odżywcza (营血, ying xue ) niewystarczająca, pojawia się zmęczenie, osłabienie i senność. Natomiast w przebiegu niektórych chorób gorączkowych lub przewlekłych występująca nadmierna senność bywa zwiastunem ciężkiego przebiegu choroby – i nie jest przedmiotem niniejszej dyskusji. Poniżej omówiono różne postacie i leczenie senności nadmiernej.

1. Przewaga wilgoci (湿胜)

  • Cang Zhu (苍术) – osusza wilgoć, wzmacnia śledzionę.

  • Hou Po (厚朴) – usuwa pełność i osusza wilgoć.

  • Chen Pi (陈皮) – reguluje qi, transformuje śluz, usuwa wilgoć.

  • Gan Cao (甘草), Sheng Jiang (生姜), Hong Zao (红枣) – harmonizują środkowy jiao.

  • Dodatkowo można dodać Huo Xiang (藿香), Pei Lan (佩兰), Yi Yi Ren (薏苡仁) – dla aromatycznego osuszenia wilgoci. 

Częściej występuje w porze deszczowej, bądź u osób o budowie ciała krępej i pełnej. Objawy: uczucie ucisku w klatce piersiowej, brak apetytu, ociężałość ciała, nadmierna senność, język z nalotem białym i lepkim, tętno zazwyczaj miękkie i powolne (濡緩). Jest to obraz śluzu i wilgoci blokujących wnętrze oraz osłabienia yang śledziony (脾阳不振). Leczenie: osuszanie wilgoci, wzmocnienie śledziony. Podstawowy receptariusz: Ping Wei San (平胃散).

Przy obfitym śluzie – Ban Xia (半夏), Tian Nan Xing (天南星), które transformują śluz i obniżają przeciwny ruch qi.

2. Niedobór śledziony (脾虚)

Z powodu niedostatku qi środkowego jiao (中气不足), osłabienia śledziony i jej zwolnionej funkcji transportu i transformacji, po posiłkach występuje ospałość i nadmierna senność. Język i tętno zazwyczaj bez wyraźnych zmian patologicznych. Leczenie: tonifikacja qi i wzmocnienie śledziony.

Zalecany wywar: Liu Jun Zi Tang (六君子汤) z dodatkiem Mai Ya (麦芽), Shen Qu (神曲), Shan Zha (山楂) – dla wspomagania trawienia, eliminacji stagnacji i transformacji śluzu.

3. Niedobór yang (阳虚)

U osób starszych lub po chorobach: zmęczenie, brak apetytu, niechęć do mówienia, łatwe pocenie, nietolerancja zimna, zimne kończyny; tętno słabe, senność nasilona – świadczą o niedoborze yang qi. Leczenie: ogrzewanie yang, tonifikacja qi.

  • Przy niedostatku yang środkowego jiao – Li Zhong Wan (理中丸).

  • Przy zapadaniu się qi z niedoboru  (气虚下陷, qi xu xia xian) – Bu Zhong Yi Qi Tang (补中益气汤).

Ponadto, po chorobach gorączkowych, kiedy płyny i qi zostały odtworzone, pacjent odczuwa przyjemną senność, a po przebudzeniu jest świeży i wypoczęty – co różni się od senności nadmiernej. Wyraźnie różni się to również od śpiączki (昏睡) w przebiegu chorób gorączkowych – dlatego nie omawia się tego w niniejszym opracowaniu.

Amnezja funkcjonalna (健忘)

Amnezja funkcjonalna（健忘）to zespół chorobowy objawiający się osłabieniem aktywności umysłowej, osłabieniem pamięci i częstym zapominaniem różnych spraw. W dawnych księgach medycznych określano go jako „喜忘” lub „善忘” (xǐwàng, shànwàng). Należy odróżnić ją od wrodzonej powolności i niedostatków zdolności intelektualnych.

Według lekarzy dawnych epok, schorzenie to związane jest z sercem (心), śledzioną (脾) i nerkami (肾).

W „Yi Fang Ji Jie • Bu Yang zhi Ji” (《医方集解•补养之剂》) napisano: „Esencja (精) i wola (志) człowieka przechowywane są w nerkach; gdy esencja nerek jest niewystarczająca, wola słabnie, nie może wznieść się ku sercu, stąd pojawia się zamęt i skłonność do zapominania”.

W „San Yin Ji Yi Bing Zheng Fang Lun • Jianwang Zhengzhi” (《三因极一病证方论•健忘证治》) stwierdzono: „Śledziona zarządza intencją (意) i myślą (思). Intencja to pamięć przeszłych zdarzeń, a myśl współdziała z funkcjami serca. (…) Gdy śledziona zostaje uszkodzona, intencja nie jest jasna, duch serca nie znajduje spokoju, człowiek staje się zapominalski, a nawet mimo intensywnego wysiłku umysłowego nie potrafi zapamiętać. (…) Obydwa stany leczy się w podobny sposób”.

Z tego wynika, że choroba ta zwykle powstaje wskutek niedoboru serca i śledziony (心脾不足) oraz osłabienia i wyczerpania esencji nerek (肾精虚衰). Serce i śledziona zarządzają krwią, a nerki – esencją i szpikiem. Nadmierne zamartwianie się i myślenie uszkadza serce i śledzionę, powodując niedobór krwi odżywczej  (阴血, yin xue). Nadmierne życie seksualne prowadzi do niedoboru esencji i zmniejszenia szpiku, przez co mózg (脑) nie otrzymuje odpowiedniego odżywienia – wszystko to może wywołać amnezję funkcjonalną (健忘). Również w starszym wieku, przy osłabieniu ducha i funkcji mózgu, zjawisko to występuje często.

Amnezja funkcjonalna（健忘）często współwystępuje z bezsennością (不寐). Oba schorzenia mają bliski związek w zakresie etiologii i terapii. Zasada leczenia polega głównie na odżywieniu serca i krwi, a także wzmocnieniu śledziony i nerek.

1. Uszkodzenie śledziony wskutek nadmiernego myślenia (思慮伤脾)

Objawy:

zmęczenie psychiczne, brak apetytu, kołatanie serca, bezsenność i amnezja funkcjonalna (健忘).

Leczenie:

wzmacnianie i odżywianie serca i śledziony. Receptariusz podstawowy: Gui Pi Tang (归脾汤).

2. Niedobór i wyczerpanie esencji nerek (肾精亏耗)

Objawy:

ból i osłabienie lędźwi, w ciężkich przypadkach wytrysk nocny lub przedwczesny wytrysk. Przy niedoborze yin – język czerwony, tętno cienkie i przyspieszone.

Leczenie:

  • Liu Wei Di Huang Wan (六味地黄丸) z dodatkiem Suan Zao Ren (酸枣仁), Wu Wei Zi (五味子), Yuan Zhi (远志), Chang Pu (菖蒲).

  • Przy niedoborze zarówno yin, jak i yang – język blady, tętno głębokie i cienkie – stosuje się Liu Wei Di Huang Wan z dodatkiem Lu Jiao Jiao (鹿角胶), Rou Cong Rong (肉蓉), Ba Ji Tian (巴戟天), Zi He Che (紫河车).

3. Konstytucjonalny niedobór, nadmierny wysiłek umysłowy (素体不足，劳心过度)

Objawy:

duchowe rozproszenie i amnezja funkcjonalna（健忘）.

Leczenie:

Zhen Zhong Dan (枕中丹).

Jeśli Amnezja funkcjonalna (健忘) występuje u osób starszych jako efekt osłabienia funkcji ducha, jest to zazwyczaj zjawisko fizjologicznego starzenia i różni się od amnezji funkcjonalnej (健忘) spowodowanej chorobami. W takim przypadku leczenie farmakologiczne daje ograniczone efekty.

Ból głowy（頭痛）

Ból głowy jest jednym z najczęstszych objawów subiektywnych w praktyce klinicznej, może występować samodzielnie lub towarzyszyć wielu chorobom ostrym i przewlekłym. W niniejszym opracowaniu omawia się przede wszystkim bóle głowy występujące w zakresie chorób wewnętrznych (內科雜病), w których dominującym objawem jest ból głowy. Jeśli ból głowy jest jedynie objawem towarzyszącym w przebiegu określonej jednostki chorobowej, nie jest on przedmiotem tego opracowania.

W dawnych epokach ból głowy określano różnymi nazwami, w zależności od przyczyny (病因) i mechanizmu patogenetycznego (病機).

W Su Wen – Feng Lun Pian (《素问•风论篇》) występują określenia „wiatr mózgu” (脑风 , nao feng– ) i „wiatr głowy” (首风, shou feng).

W Shang Han Lun (《伤寒论》) ból głowy wymieniany jest wyraźnie tylko przy chorobach Taiyang, Yangming, Shaoyang i Jueyin, natomiast brak go w opisie Taiyin i Shaoyin. 

W Dong Yuan Shi Shu (《东垣十書》) ból głowy dzielono na wewnętrzny (內傷頭痛) i zewnętrzny (外感頭痛), wyróżniając m.in. ból głowy w przebiegu „ból głowy w chorobie zimna” (伤寒头痛 – ​shang han), ból głowy od wilgoci i gorąca (湿热头痛), migrenę (偏头痛), „prawdziwy ból głowy” (真头痛), ból głowy od niedoboru Qi (气虚头痛), niedoboru krwi (血虛头痛), niedoboru Qi i krwi (气血俱虚头痛) oraz ból głowy z odwrócenia Qi (厥逆头痛). Rozwinięto także klasyfikację o bóle głowy Taiyin i Shaoyin. Od tego czasu rozpoczęto stosowanie ziół według podziału na meridiany (分經用藥).

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Przyczyny bólu głowy są liczne, lecz w zasadzie dzielą się na dwie główne kategorie: czynniki zewnętrzne (外感) i czynniki wewnętrzne (內傷). Głowa to „miejsce spotkania wszystkich Yang” (诸阳之会), „siedziba czystego Yang” (清阳之府) oraz „morze szpiku” (髓海). Wszystkie esencje (精华) pięciu narządów (五臟) oraz czyste Qi sześciu fu (六腑清阳) wznoszą się ku górze i zasilają głowę. Dlatego też zarówno penetracja zewnętrznych patogenów (六淫之邪), jak i wewnętrzne zaburzenia prowadzące do dysharmonii Qi i krwi, zastoju w meridianach oraz niedostatecznego odżywienia mózgu mogą powodować ból głowy.

1. Ból głowy zewnętrzny (外感头痛)

– najczęściej spowodowany nieostrożnością w stylu życia, narażeniem na wiatr, zimno, wilgoć, gorąco, przy czym najważniejszym patogenem jest wiatr (风邪). „Kto zostaje zaatakowany przez wiatr, ten najpierw doświadcza go w górze” („伤于风者，上先受之”). Wiatr może atakować szczyt głowy: „Na szczyt głowy tylko wiatr może sięgnąć” („巔頂之上，唯风可到”). Wiatr łączy się często z innymi czynnikami: z zimnem (寒凝血滯), z gorącem (风热上炎), z wilgocią (湿蒙清空), prowadząc do różnorodnych bólów głowy.

2. Ból głowy wewnętrzny (內傷头痛)

– „Mózg jest morzem szpiku” (脑为髓之海), zależy od odżywiania przez esencję i krew wątroby oraz nerek, a także od funkcji transportowo-przemieniającej śledziony i żołądka.

  • Wątroba (肝): emocje (情志) mogą uszkadzać wątrobę, prowadząc do zastoju Qi, przekształcenia w ogień i zakłócenia czystej przestrzeni (清空) – co daje ból głowy. Nadmiar ognia uszkadza Yin, niedobór wody nerek (水不涵木) nie powściąga wątroby, w efekcie powstaje niedobór Yin wątroby i nerek (肝腎陰虧) i dominacja Yang wątroby (肝陽上亢).

  • Nerki (腎): wrodzony niedobór, przewlekły deficyt esencji, pustka mózgu i szpiku – ból głowy. Niedobór Yin lub Yang nerek prowadzi do pustki czystego Yang wznoszącego się do głowy.

  • Śledziona (脾): wyczerpanie po chorobie, porodzie, przepracowanie, niedożywienie; niedobór Qi i krwi nie odżywia mózgu, prowadząc do bólu głowy. Nieumiarkowane jedzenie i picie, nadmiar alkoholu i tłustych potraw – prowadzą do powstawania wilgoci i flegmy, które blokują czystą przestrzeń i powodują ból głowy.

Także urazy mechaniczne, przewlekłe choroby prowadzące do zastoju Qi i krwi (气滞血瘀), uszkodzenia naczyń (脈絡瘀阻) mogą być przyczyną bólu głowy.

Diagnostyka różnicowa i leczenie (辨证论治)

W diagnostyce różnicowej uwzględnia się wywiad, przebieg choroby, charakter bólu (性质), jego cechy i lokalizację, a także różnicowanie między zewnętrznym a wewnętrznym pochodzeniem.

  • Bóle głowy zewnętrzne: przebieg ostry, ból silny, kłujący, pulsujący, piekący, rozpierający, ciężki, często bez przerwy. Z reguły są to zespoły pełne (实证), leczenie – usuwanie wiatru i patogenu.

  • Bóle głowy wewnętrzne: początek powolny, ból łagodniejszy, tępy, pusty, zawroty głowy, przewlekły, nasila się przy wysiłku, zwykle zespoły puste (虚证). Leczenie – tonizacja. Mogą też występować zespoły mieszane (虚中挾實) – np. z flegmą, zastojem krwi.

Topografia bólu wg meridianów（按經分類）:

  • Taiyang       – tył głowy, kark;

  • Yangming   – czoło, okolica łuku brwiowego;

  • Shaoyang    – boki głowy, uszy;

  • Jueyin          – wierzchołek głowy, oczy;

  • Zastój krwi – ból kłujący, miejscowy, przewlekły;

  • Flegma        – ból z nudnościami i wymiotami.

Rodzaje bólów głowy i leczenie（分型治則）

1. Ból głowy od wiatru i zimna (风寒头痛)

Objawy:

ból głowy promieniujący do karku, awersja do wiatru i zimna, nasilenie przy wietrze, brak pragnienia, język z cienkim białym nalotem, puls pływający.

Leczenie:

rozpraszanie wiatru i zimna.

2. Ból głowy od wiatru i gorąca (风热头痛)

Objawy:

silny, rozpierający ból, czasem jakby głowa miała pęknąć, gorączka, awersja do wiatru, zaczerwieniona twarz i oczy, pragnienie, zaparcia, żółty mocz, język czerwony, nalot żółty, puls pływający i szybki.

Leczenie:

rozpraszanie wiatru, oczyszczanie gorąca.

3. Ból głowy od wiatru i wilgoci (风湿头痛)

Objawy:

ból jakby głowa była owinięta, uczucie ciężkości kończyn, brak apetytu, pełność w klatce piersiowej, biegunka, trudności w oddawaniu moczu, język z białym, śliskim nalotem, puls miękki.

Leczenie:

usuwanie wiatru i wilgoci.

4. Ból głowy od Yang wątroby (肝阳头痛)

Objawy:

ból z zawrotami głowy, drażliwość, bezsenność, ból podżebrowy, zaczerwieniona twarz, gorzki smak w ustach, język z cienkim żółtym nalotem, puls napięty i silny.

Leczenie:

uspokajanie wątroby, tłumienie Yang.

5. Ból głowy od niedoboru nerek (腎虚头痛)

Objawy:

tępy ból głowy, zawroty, szumy uszne, bóle lędźwi, osłabienie, wyczerpanie, u mężczyzn polucje, u kobiet upławy, bezsenność, język czerwony z małym nalotem, puls cienki i słaby.

Leczenie:

odżywianie Yin, wzmacnianie nerek.

6. Ból głowy od niedoboru Krwi (血虚头痛)

Objawy:

ból z zawrotami, kołatanie serca, zmęczenie, bladość twarzy, język blady, puls cienki i słaby.

Leczenie:

odżywianie Krwi.

7. Ból głowy od flegmy (痰濁头痛)

Objawy:

ból z uczuciem ciężkości i otępienia, pełność w klatce piersiowej, nudności, plwocina, język z białym, śliskim nalotem, puls śliski.

Leczenie:

transformacja flegmy, odwrócenie Qi.

8. Ból głowy od zastoju krwi (瘀血头痛)

Objawy:

przewlekły ból, miejscowy, kłujący, historia urazu głowy, język purpurowy, puls cienki, szorstki.

Leczenie:

ożywianie Krwi, usuwanie zastoju.

Leczenie ziołowe (治法与用药)

W leczeniu bólu głowy stosuje się zasady diagnostyki różnicowej. Ważne jest także dobranie leków prowadzących (引经药) według lokalizacji:

  • Taiyang – Qiang Huo (羌活), Man Jing Zi (蔓荊子), Chuan Xiong (川芎);

  • Yangming – Ge Gen (葛根), Bai Zhi (白芷), Zhi Mu (知母);

  • Shaoyang – Chai Hu (柴胡), Huang Qin (黄芩), Chuan Xiong (川芎);

  • Jueyin – Wu Zhu Yu (吳茱萸), Gao Ben (藁本).

Inne szczególne przypadki（其他情況）

  • Lei Tou Feng (雷头风) – ból jak grzmot, guzki na głowie i twarzy, zwykle wilgoć i gorąco z flegmą, leczenie: Qing Zhen Tang (清震汤).

  • Migrena (偏头风/偏头痛) – napady silnego bólu po jednej stronie, często promieniujące do oczu i zębów. Zwykle spowodowana ogniem i wiatrem w meridianie wątroby.

Leczenie: uspokajanie wątroby, gaszenie wiatru, oczyszczanie gorąca. Stosowane zioła: Ju Hua (菊花), Tian Ma (天麻), Chuan Xiong (川芎), Bai Zhi (白芷), Sheng Shi Gao (生石膏), Gao Ben (藁本), Man Jing Zi (蔓荊子), Gou Teng (钩藤), Quan Xie (全蠍), Di Long (地龙). Przy nadmiarze ognia – Long Dan Cao (龍膽草), Zhi Zi (梔子), Huang Qin (黃芩), Mu Dan Pi (牡丹皮). Przy obfitej flegmie – Chen Pi (陈皮), Ban Xia (半夏), Dan Nan Xing (胆南星). Przy przewlekłym bólu z zastojem krwi – Tao Ren (桃仁), Hong Hua (红花), Chi Shao (赤芍).

Zakończenie（結語）

Przyczyny bólu głowy są wielorakie, jednak kluczem jest prawidłowa diagnostyka różnicowa. Należy określić główną przyczynę (主因), zrozumieć całościowy mechanizm patologiczny (整体病理機制) i dobrać odpowiednie leczenie. Oprócz farmakoterapii ziołowej warto stosować akupunkturę (针灸疗法), co często zwiększa skuteczność terapii.

Zaparcie (便秘)

Zaparcie to choroba objawiająca się zatrzymaniem stolca w jelitach, wydłużeniem czasu wypróżnienia lub trudnością i oporem przy defekacji. Może występować w przebiegu wielu chorób ostrych i przewlekłych, a także jako pojedynczy objaw. W niniejszym opracowaniu zaparcie traktowane jest jako główny zespół chorobowy.

W „Shang Han Lun” (《伤寒论》) określano je jako „yang jie” (阳结), „yin jie” (阴结) oraz „pi yue” (脾约). Później pojawiły się nazwy takie jak „feng mi” (风秘), „qi mi” (气秘), „re mi” (热秘), „han mi” (寒秘), „shi mi” (湿秘), a także „re zao” (热燥), „feng zao” (风燥).

W „Jing Yue Quan Shu” (《景岳全书•秘结》) podkreślano: „Nazewnictwo to jest zbyt zawiłe, brak mu podstaw, nie uchwycono istoty, rodzi tylko wątpliwości i nie jest przydatne w praktyce klinicznej”. Autor zalecał, aby – zgodnie z podejściem Zhang Zhongjinga – dzielić zaparcie na dwie kategorie: yin jie (bez ognia, zaparcie „yinowe”) oraz yang jie (z obecnością ognia, zaparcie „yangowe”).

Zaparcie, choć związane głównie z zaburzeniem funkcji przewodzenia jelita grubego, ma również ścisły związek ze śledzioną (脾 pi) i nerkami (腎 shen). Do jego przyczyn należą: nagromadzenie wewnętrznego gorąca i suchości prowadzące do niedoboru płynów ustrojowych (津液 jin ye), zaburzenia emocjonalne i stagnacja qi, a także uszkodzenia wynikające z przemęczenia, niedożywienia, podeszłego wieku, które powodują osłabienie organizmu i niedobór qi oraz krwi (血 xue).

Według etiopatogenezy i obrazu klinicznego, zaparcie można podzielić na cztery typy: zaparcie z gorąca (熱秘 re mi), zaparcie z qi stagnacyjnym (氣秘 qi mi), zaparcie z niedoboru (虛秘 xu mi) i zaparcie z zimna (冷秘 leng mi). Zaparcia towarzyszące innym chorobom nie są tu omawiane.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

Pokarm trafiając do żołądka (胃 wei) jest przekształcany i rozprowadzany dzięki funkcji śledziony i żołądka. Po wchłonięciu esencji (精華 jing hua), resztki wydalane są przez jelito grube w postaci stolca. Jeśli funkcje żołądka i jelit są prawidłowe, defekacja przebiega normalnie. Jeśli jednak dochodzi do zaburzeń – na skutek nagromadzenia gorąca i suchości wewnętrznej, stagnacji qi, niedoboru qi, niedoboru krwi prowadzącego do wysuszenia jelit, czy też przewagi zimna yin – powstają różne rodzaje zaparcia.

1. Konstytucja typu yang, nagromadzenie gorąca w żołądku i jelitach（体素阳盛，肠胃积热）

Osoby o konstytucji typu yang, nadużywające alkoholu, spożywające pikantne i tłuste potrawy, doprowadzają do nagromadzenia gorąca w żołądku i jelitach. Również po gorączkowych chorobach infekcyjnych (np. shanghan) resztkowe gorąco uszkadza płyny, co powoduje wysuszenie jelit i zaparcie z twardym, trudnym do wydalenia stolcem. Opisane przez Zhang Zhongjinga „pi yue” (脾约) odpowiada właśnie temu typowi – zaparciu z gorąca.

2. Zaburzenia emocjonalne i stagnacja qi（情志失和，气机郁滞）

Nadmierny smutek, zmartwienia, brak aktywności fizycznej powodują stagnację qi w wątrobie (肝 gan) i śledzionie, co zakłóca funkcję przewodzenia jelita grubego. W rezultacie kał zalega, a defekacja jest utrudniona.

3. Niedobór qi i krwi, osłabienie dolnego źródła (气血不足，下元虧损)

Przewlekłe choroby, rekonwalescencja, połóg, podeszły wiek – wszystkie te czynniki powodują niedobór qi i krwi. Niedobór qi prowadzi do osłabienia funkcji przewodzenia jelita grubego, a niedobór krwi – do wysuszenia jelit z braku nawilżenia. Jeśli uszkodzeniu ulega dolny ogrzewacz (下焦 xia jiao), niedobór prawdziwego yin skutkuje nadmiernym wysuszeniem jelit, a niedobór prawdziwego yang – brakiem transformacji płynów i niemożnością ogrzania jelit. Oba stany powodują trudności w defekacji. Zgodnie z „Nei Jing” (《内经》), nerki otwierają się w „dwóch yin” (czyli w odbycie i cewce moczowej), stąd zaparcie ma także związek z nerkami.

4. Niedobór yang, obecność wewnętrznego zimna（阳虚体弱，阴寒内生）

Osoby starsze, z niedoborem yang, wytwarzają wewnętrzne zimno (內寒 nei han), które gromadzi się w jelitach i żołądku, utrudniając cyrkulację qi i nawilżenie jelit. To prowadzi do zaparcia z powodu zimna.

Różnicowanie（类证鉴别）

Zaparcie należy do chorób jelit. Choć objaw jest stosunkowo prosty, przyczyny są złożone, dlatego w diagnostyce różnicowej należy rozróżnić formy rzeczywiste (實 shi) i niedoborowe (虛 xu).

  • Rzeczywiste: zaparcie z gorąca (re mi), zaparcie z qi stagnacyjnym (qi mi).

  • Niedoborowe: niedobór qi (qi xu), niedobór krwi (xue xu), niedobór yang (yang xu).

Charakterystyka:

  • Re mi: zaczerwieniona twarz, gorąco ciała, nieświeży oddech, owrzodzenia jamy ustnej, czerwony mocz, żółty suchy nalot na języku, tętno ślizkie i pełne.

  • Qi mi: częste odbijanie, uczucie pełności w klatce piersiowej i podżebrzu, wzdęcia i bóle brzucha, lepki nalot na języku, tętno napięte (弦 xian).

  • Qi xu: blada twarz, osłabienie, zmęczenie, trudność w parciu przy defekacji, pocenie się i duszność przy wysiłku, stolec niekoniecznie twardy, język blady, cienki nalot, tętno słabe.

  • Xue xu: bladość, zawroty głowy, kołatanie serca, blady język, tętno cienkie i chropowate.

  • Yang xu (冷秘 leng mi): blada twarz, zimne kończyny, ból brzucha nasilany przez zimno, lepszy po ogrzaniu, długi i jasny mocz, biały wilgotny nalot, tętno głębokie i wolne.

Leczenie różnicowe  (辩证论治)

Objawowo zaparcie przejawia się zmniejszoną częstością defekacji – co 3–7 dni lub rzadziej. Kał może być twardy i suchy, lub też pacjent ma trudności z defekacją mimo braku twardego stolca. Objawom mogą towarzyszyć bóle głowy, zawroty, wzdęcia, spadek apetytu, bezsenność, drażliwość, a długotrwałe zaparcie prowadzi do hemoroidów lub szczeliny odbytu.

1. Re mi (zaparcie z gorąca)

Objawy:

suchy, twardy stolec, krótki i czerwony mocz, zaczerwieniona twarz, gorączka, wzdęcia i bóle brzucha, suchość w ustach, nieprzyjemny zapach z ust, język czerwony z żółtym lub suchym nalotem, tętno ślizkie i szybkie.

Terapia:

oczyszczanie gorąca i nawilżanie jelit.

2. Qi mi (zaparcie ze stagnacją qi)

Objawy:

zaparcie z trudnością w defekacji, częste odbijanie, uczucie pełności w klatce i podżebrzu, wzdęcia, spadek apetytu, nalot cienki i lepki, tętno napięte.

Terapia:

regulacja qi, usuwanie stagnacji.

3. Xu mi (zaparcie z niedoboru)

a) Qi xu:

choć występuje parcie, brak siły przy defekacji, wysiłek powoduje poty i duszność, zmęczenie po wypróżnieniu, stolec nie jest twardy, bladość, osłabienie, blady język, cienki nalot, tętno słabe.

Terapia:

wzmacnianie qi, nawilżanie jelit.

b) Xue xu:

zaparcie, bladość, zawroty głowy, kołatanie serca, blady język, tętno cienkie i chropowate.

Terapia:

odżywianie krwi, nawilżanie suchości.

W praktyce qi xu i xue xu często współistnieją. Leczenie powinno być dostosowane do stopnia niedoboru qi i krwi. U osób starszych, z niedoborem dolnego źródła (下元 xia yuan), stosuje się środki ciepłe i nawilżające, jak rou cong rong (肉蓯蓉) czy huo ma ren (火麻仁).  Jeśli to nieskuteczne, dodaje się huang qi (黄芪), dang gui (当归) w celu odżywienia qi i krwi.

4. Leng mi (zaparcie z zimna)

Objawy:

twardy stolec, trudności przy defekacji, długi i jasny mocz, blada twarz, zimne kończyny, preferencja ciepła, awersja do zimna, bóle brzucha z zimnem, ból lędźwi i krzyża, blady język z białym nalotem, tętno głębokie i wolne.

Terapia:

ogrzewanie yang, udrażnianie jelit.

Metody dodatkowe（其他方法）

W „Shang Han Lun” wspomina się o metodzie przeczyszczania miodem (mi jian dao fa 蜜煎导法). Pomocne są także terapie dietetyczne: czarny sezam, orzechy włoskie, nasiona piniowe z dodatkiem miodu – szczególnie w zaparciach z niedoboru yin i krwi. W zaparciach nawykowych skuteczne są: higiena psychiczna, ćwiczenia fizyczne, odpowiednia dieta i regularne wypróżnianie.

 W zaparciach po gorączkowych chorobach infekcyjnych lub w wyniku długotrwałych chorób, gdy przyczyną jest niedostateczne przyjmowanie pokarmu, nie należy forsować przeczyszczeń – wystarczy wzmacniać qi żołądka, a wraz z powrotem apetytu wypróżnienia się unormują.

Podsumowanie（结语）

Zaparcie ma różnorodne przyczyny, może występować pojedynczo lub w połączeniu. W leczeniu nie należy rutynowo stosować jedynie środków przeczyszczających, lecz – zgodnie z patogenezą i obrazem klinicznym – wybierać różne strategie terapeutyczne.

Zaburzenia emocjonalne (郁病 Choroba Yu)

Yu Bing powstaje w wyniku zaburzeń emocjonalnych (情志不舒, qíng zhì bù shū) oraz zastoju qi (气机郁滞, qì jī yù zhì). Objawia się głównie przygnębieniem, niepokojem emocjonalnym, uczuciem pełności i ucisku w klatce piersiowej, bólem w okolicach podżebrowych, drażliwością lub skłonnością do płaczu, a także uczuciem ciała obcego w gardle (梅核气, méi hé qì).

Znak „郁” oznacza nagromadzenie, zastój, blokadę. Choroba Yu wywołana jest czynnikami psychicznymi, a podstawową zmianą patologiczną jest zastój qi. Jest to jedno z najczęściej spotykanych schorzeń w medycynie wewnętrznej TCM.

W „Jin Gui Yao Lue – rozdz. Choroby kobiece” (《金匮要略•妇人杂病脉证并治》) opisano dwie jednostki należące do Yu Bing: Zang Zao (脏躁) i Mei He Qi (梅核气), które częściej występują u kobiet. Stosowane wówczas terapie i formuły stosuje się do dziś. W czasach dynastii Yuan w „Dan Xi Xin Fa – Sześć rodzajów Yu” (《丹溪心法•六郁》) wprowadzono koncepcję sześciu Yu: qi, krew, ogień, pokarm, wilgoć, flegma. Opracowano wówczas m.in. receptury Liu Yu Tang (六郁汤) i Yue Ju Wan (越鞠丸).

Yu dzieli się na szerokie i wąskie znaczenie:

  • Szerokie – obejmuje wszystkie przyczyny stagnacji, w tym patogeny zewnętrzne i emocje.

  • Wąskie – dotyczy wyłącznie stagnacji emocjonalnej.

Pod względem obrazu klinicznego i patogenezy, Yu Bing jest zbliżony do chorób współczesnej medycyny, takich jak neurastenia, zespół lękowy, zespół klimakteryczny czy dyspepsja czynnościowa. Depresja (抑郁症) jest częścią koncepcji Yu Bing w TCM.

Cechy zespołu objawów  (证候特徵)

Podstawą jest zastój qi prowadzący do objawów takich jak przygnębienie, niepokój, uczucie pełności i bóle w klatce piersiowej lub podżebrowo. W zależności od wtórnych przemian, występują różne zespoły:

  • Zastój krwi (血郁, xuè yù): bóle kłujące, stała lokalizacja, wybroczyny lub plamy na języku, ciemna barwa języka.

  • Nagromadzenie ognia (火郁, huǒ yù): drażliwość, uczucie gorąca, zgaga, zaparcia, język czerwony z żółtym nalotem, szybki i napięty puls.

  • Nagromadzenie pokarmu (食郁, shí yù): pełność żołądka, odbijania, brak apetytu.

  • Nagromadzenie wilgoci (湿郁, shī yù): uczucie ciężkości, biegunki, lepki smak w ustach.

  • Nagromadzenie flegmy (痰郁, tán yù): uczucie ciała obcego w gardle, obłożony język, pełność brzucha.

  • Zang Zao (脏躁): chwiejność emocjonalna, płaczliwość, zaburzenia afektu.

Przewlekły przebieg Yu Bing prowadzi do niedoborów serca, śledziony, wątroby i nerek.

  • Mei He Qi (梅核气): uczucie przeszkody w gardle – nie można przełknąć, nie można odkrztusić.

Etiologia i patomechanizm  (病因病机)

1. Złość, frustracja – stagnacja wątroby: emocje takie jak gniew czy uraza powodują zastój qi wątroby (肝气郁结). Długotrwała stagnacja prowadzi do:

  • zastoju krwi (血郁),

  • transformacji w ogień (火郁),

  • nagromadzenia flegmy (痰郁),

  • uszkodzenia yin wątroby (肝阴不足).

2. Zmartwienia i nadmierne myślenie – uszkodzenie śledziony: nadmierna refleksja i stres upośledzają funkcje śledziony (脾失健运). Prowadzi to do:

  • zatrzymania pokarmu (食郁),

  • nagromadzenia wilgoci (湿郁),

  • powstawania flegmy (痰郁),

  • niedoboru qi i krwi serca oraz śledziony (心脾两虚).

3. Ekstremalne emocje – uszkodzenie serca: przewlekłe smutki i stres prowadzą do:

  • niedoboru qi serca, kołatania serca, duszności, potliwości,

  • niedoboru yin serca, gorączki, zaczerwienienia twarzy, cienkiego i szybkiego pulsu,

  • rozkojarzenia, chwiejności emocjonalnej.

Podsumowanie:

przyczyną Yu Bing są urazy emocjonalne. Mechanizmy obejmują: zaburzenie wątroby, śledziony i serca, z zaburzeniami qi, krwi, yin i yang. Początkowo dominuje zastój (實 shi), w przewlekłym przebiegu powstają niedobory (虛 xu).

Diagnostyka  (诊断要點)

1. Główne objawy: przygnębienie, niepokój, bóle podżebrowe, łatwe wzruszenia, uczucie przeszkody w gardle.

2. Wywiad: przebyte urazy emocjonalne – smutek, lęk, gniew, frustracja.

3. Badania układowe i laboratoryjne – w normie, brak chorób organicznych.

Różnicowanie  (鉴别诊断)

1. Zapalenie gardła z niedoboru ognia (虚火喉痹, Xū huǒ hóu bì):

w odróżnieniu od Mei He Qi – tu występuje ból gardła, suchość, pieczenie, a objawy nie zależą od emocji.

2. Rak przełyku / zwężenie przełyku (噎膈, yē gé):

trudności w połykaniu postępują, lokalizacja dolegliwości w tylnej części mostka, nie ustępuje wraz ze zmianą nastroju.

3. Epilepsja (癫病, diān bìng):

należy odróżnić od Zang Zao (臟躁). W epilepsji objawy są przewlekłe, niezależne od emocji, częstsze u mężczyzn.

Punkty różnicowania syndromów  (辨證要點)

  1. Rozpoznanie związku pomiędzy zajętymi narządami Zangfu a sześcioma rodzajami zastoju (六郁, liù yù). Powstawanie choroby yùbìng (郁病) związane jest głównie z utratą funkcji shu-xie (疏泄) przez wątrobę (肝, Gān), osłabieniem funkcji transportu i transformacji przez śledzionę (脾, Pí) oraz brakiem odżywienia serca (心, Xīn). Należy, opierając się na objawach klinicznych, ustalić, który narząd jest bardziej dotknięty. Yùbìng ma za podstawę zastój Qi (气郁, qì yù), lecz w terapii trzeba rozróżnić sześć rodzajów zastoju. Ogólnie, qi-yù, xue-yù (血郁, zastój krwi), huo-yù (火郁, zastój ognia) mają związek głównie z wątrobą; shi-yù (食郁, zastój pokarmu), shi-yù (湿郁, zastój wilgoci), tan-yù (痰郁, zastój flegmy) dotyczą głównie śledziony; natomiast syndromy niedoborowe (虚证, xū zhèng) mają najbliższy związek z sercem.
     

  2. Rozróżnienie między syndromami pełnymi (实, shí) a pustymi (虚, xū). Sześć rodzajów zastoju – qi-yù, xue-yù, transformacja w ogień (化火), stagnacja pokarmu (食积), zatrzymanie wilgoci (湿滞), nagromadzenie flegmy (痰结) – należą do stanów pełnych. Natomiast niedobory Qi, krwi lub yin serca, śledziony i wątroby prowadzą do syndromów pustych.

Różnicowanie i leczenie  (治疗原则)

Podstawowe zasady leczenia yùbìng to: regulacja Qi, uwalnianie zastoju, harmonizacja przepływu energii, poprawa nastroju i równowaga emocji. W stanach pełnych priorytetem jest regulacja Qi i usuwanie zastoju; w zależności od współistniejących czynników należy zastosować metody: ożywianie krwi (活血), redukcja ognia (降火), eliminacja flegmy (祛痰), usuwanie wilgoci (化湿), trawienie zalegającego pokarmu (消食). W stanach pustych terapię należy dostosować do zajętych narządów i rodzaju niedoboru Qi, krwi lub yin, stosując metody: odżywianie serca i uspokajanie ducha (养心安神), wzmacnianie serca i śledziony (补益心脾), odżywianie wątroby i nerek (滋养肝肾). W przypadkach mieszanych (虚实夹杂, xū-shí jiā-zá) należy uwzględniać dominację objawów pełnych lub pustych.

Choroba yùbìng zwykle ma długi przebieg, dlatego leki nie powinny być zbyt silne. Oprócz farmakoterapii, bardzo ważne jest leczenie psychoterapeutyczne. Usunięcie przyczyn emocjonalnych, właściwe rozpoznanie i akceptacja choroby przez pacjenta oraz wzmocnienie pewności siebie sprzyja poprawie i wyzdrowieniu.

• Zastój Qi w wątrobie (肝气郁结, gān qì yù jié)

Objawy:

depresja, niepokój emocjonalny, uczucie pełności w klatce piersiowej, ból i wzdęcie w okolicach podżebrowych, ból o zmiennej lokalizacji, uczucie ucisku w nadbrzuszu, odbijanie, brak apetytu, nieregularne wypróżnienia, nalot cienki i lepki, puls strunowy (脉弦).

Leczenie:

uwalnianie wątroby i usuwanie zastoju, regulacja Qi i harmonizacja środkowego ogrzewacza.

• Zastój Qi przekształcający się w ogień (气郁化火, qì yù huà huǒ)

Objawy:

drażliwość, łatwe wybuchy gniewu, pełność w klatce piersiowej i podżebrzach, gorzki i suchy smak w ustach, bóle głowy, zaczerwienienie oczu, szumy uszne, odbijanie i refluks kwaśny, zaparcia, język czerwony z żółtym nalotem, puls strunowy i szybki.

Leczenie:

uwalnianie wątroby i usuwanie zastoju, oczyszczanie i redukcja ognia w wątrobie.

• Zastój krążenia krwi (血行郁滞, xuè xíng yù zhì)

Objawy:

depresja, drażliwość, bóle głowy, bezsenność, osłabienie pamięci, bóle podżebrowe lub miejscowe uczucie zimna/gorąca, język ciemny, z wybroczynami lub plamami, puls strunowy lub chropowaty.

Leczenie:

ożywianie krwi, usuwanie zastoju, regulacja Qi i usuwanie stagnacji emocjonalnej.

• Zastój Qi z nagromadzeniem flegmy (痰气郁结, tán qì yù jié)

Objawy:

depresja, uczucie ucisku w klatce piersiowej, wzdęcie w podżebrzach, uczucie przeszkody w gardle („globus hystericus”), niemożność przełknięcia ani odkrztuszenia, nalot biały i lepki, puls strunowy i śliski.

Leczenie:

regulacja Qi, uwalnianie zastoju, transformacja flegmy i rozpraszanie guzów.

• Zaburzenia ducha serca (心神惑乱, xīn shén huò luàn)

Objawy:

otępienie, niepokój, podejrzliwość, łatwe przestraszenie, smutek i płaczliwość, niestabilność emocjonalna, częste ziewanie, gestykulacje, krzyk, bluźnierstwa, język blady, puls strunowy.

Leczenie:

łagodzenie napięcia, odżywianie serca i uspokajanie ducha.

• Niedobór serca i śledziony (心脾两虚, xīn pí liǎng xū)

Objawy:

nadmierne myślenie i podejrzliwość, zawroty głowy, zmęczenie, kołatania serca, lękliwość, bezsenność, osłabienie pamięci, słaby apetyt, blada cera, język blady z cienkim białym nalotem, puls cienki.

Leczenie:

wzmacnianie śledziony i serca, uzupełnianie Qi i krwi.

• Niedobór yin serca (心阴亏虚, xīn yīn kuī xū)

Objawy:

niepokój, kołatania serca, osłabienie pamięci, bezsenność, częste sny, gorąco pięciu serc (五心烦热, uczucie gorąca dłoni, stóp i klatki piersiowej), poty nocne, suchość jamy ustnej i gardła, język czerwony, suchy, z małą ilością płynów, puls cienki i szybki.

Leczenie:

odżywianie yin, wzmacnianie krwi, wspieranie serca i uspokajanie ducha.

• Niedobór yin wątroby (肝阴亏虚, gān yīn kuī xū)

Objawy:

niepokój emocjonalny, drażliwość, zawroty głowy, szumy uszne, suchość i światłowstręt, niewyraźne widzenie, bóle i uczucie rozpierania głowy, zaczerwieniona twarz i oczy, język czerwony i suchy, puls strunowy cienki lub szybki.

Leczenie:

odżywianie yin, wspieranie wątroby i nerek.

Zakończenie  (結語)

Przyczyną yùbìng jest uraz emocjonalny (情志内伤, qíng zhì nèi shāng). Patologiczne zmiany dotyczą przede wszystkim serca, wątroby i śledziony. Między poszczególnymi syndromami istnieją powiązania. Początkowo dominuje pełność (实证, shí zhèng), w miarę trwania choroby przekształca się w niedobór (虚证, xū zhèng). W praktyce klinicznej często współwystępują objawy pełne i puste.

Rokowanie w yùbìng jest zazwyczaj dobre. Właściwe podejście do różnych sytuacji, unikanie nadmiernych zmartwień i zapobieganie urazom emocjonalnym są kluczowymi środkami profilaktyki i terapii. Tylko eliminacja przyczyn emocjonalnych umożliwia całkowite wyleczenie choroby.

Ból żołądka（胃痛）

Ból żołądka, zwany także ból nadbrzusza (胃脘痛), jest zespołem chorobowym spowodowanym czynnikami patogennymi zewnętrznymi (外感邪气), niewłaściwą dietą, zaburzeniami emocjonalnymi oraz dysfunkcją narządów wewnętrznych, prowadzącymi do zastoju qi (气机郁滞), niedożywienia żołądka (胃失所养) i bólu w okolicy nadbrzusza (okolica nad dołem mieczykowatym).

Należy on do najczęściej występujących zespołów chorobowych w obrębie śledziony, żołądka i jelit, charakteryzuje się wysoką zapadalnością w populacji, a leczenie za pomocą ziół chińskich daje znaczące efekty.

W klasycznych tekstach medycznych znajdujemy wiele opisów tej choroby. W Ling Shu • Xie Qi Zang Fu Bing Xing (《灵枢•邪气脏腑病形》) stwierdzono: „W chorobie żołądka pojawia się rozdęcie brzucha, a ból występuje w okolicy nadbrzusza”.

Już we wczesnym okresie zauważono związek bólu żołądka z zastojem wątroby (肝郁). W Qian Jin Yao Fang • Xin Fu Tong (《千金要方•心腹痛》) opisano dziewięć rodzajów bólu serca, które w rzeczywistości w większości odnosiły się do bólu żołądka.

Również w Yi Xue Zheng Zhuan • Wei Wan Tong (《医学正传•胃脘痛》) podkreślono: „Dziewięć rodzajów bólu serca opisanych w dawnych receptach, w rzeczywistości pochodzi z żołądka, a nie z serca”. W ten sposób wyraźnie rozróżniono te dwa zespoły chorobowe.

Typowe objawy tego zespołu to ból w nadbrzuszu, często współistniejący z nudnościami, uczuciem pełności w nadbrzuszu, odbijaniem, nieregularnym wypróżnianiem.

Ból żołądka jest częstym zespołem klinicznym. W medycynie zachodniej odpowiadają mu takie jednostki jak: ostre i przewlekłe zapalenie żołądka, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, skurcz żołądka, gastroptosis (opadanie żołądka), prolaps błony śluzowej żołądka, nerwica żołądka.

Jeżeli dominującym objawem jest ból nadbrzusza, można odnieść je do tego zespołu diagnostycznego. Jednak w przypadku chorób takich jak: zapalenie wątroby, zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki, zapalenie płuc, zapalenie wyrostka robaczkowego, zawał mięśnia sercowego, odmiedniczkowe zapalenie nerek – jeśli objawia się ból żołądka, należy przeprowadzić diagnostykę różnicową zgodnie z badaniami medycyny zachodniej.

Cechy zespołu  (证候特征)

Ból żołądka zlokalizowany jest w nadbrzuszu, poniżej serca, i może być dzielony na górny, środkowy i dolny epigastrium. Charakter bólu zależy od przyczyny i mechanizmu choroby: ból rozpierający, kłujący, tępy, skryty, piekący, kolkowy, uciskający; najczęściej spotykane są bóle rozpierające, kłujące i skryte. Ból może być stały lub napadowy, zazwyczaj bez istotnej tkliwości uciskowej i bez objawu obronnego. Nasilenie bólu wiąże się z czynnikami takimi jak zimno i ciepło, zaburzenia dietetyczne, napięcia emocjonalne. Objawy towarzyszące: brak apetytu, nudności i wymioty, zgaga, odbijania. Mechanizm patogenezy: zastój qi (气机郁滞), żołądek niedożywiony (胃失所养). W praktyce klinicznej różnicowanie należy przeprowadzić w zależności od charakteru bólu i objawów towarzyszących, rozróżniając zimno–gorąco, niedobór–nadmiar.

Etiologia i patogeneza  (病因病机)

1.Zimno atakujące żołądek (寒邪客胃)

zewnętrzne zimno przenika do żołądka, spożycie nadmiernej ilości zimnych pokarmów uszkadza yang środkowego ogrzewacza, powodując zastój qi, brak harmonii żołądka i ból.

2. Uszkodzenie żołądka przez dietę (饮食伤胃)

brak umiaru w jedzeniu i piciu, przejadanie się, prowadzi do uszkodzenia śledziony i żołądka, tworząc zastój pokarmu i zaburzając przepływ qi żołądka, co wywołuje ból. (Su Wen • Bi Lun: „Nadmierne jedzenie uszkadza jelita i żołądek”).

3. Qi wątroby atakuje żołądek (肝气犯胃)

zmartwienia, gniew, tłumione emocje powodują zaburzenie w funkcji wątroby w regulacji przepływu qi, prowadząc do blokady i inwazji na żołądek, brak harmonii i opadania qi żołądka, co powoduje ból.

4. Niedobór śledziony i żołądka (脾胃虚弱)

konstytucjonalny niedobór, nadmierna praca, przewlekła choroba, uszkodzenie śledziony i żołądka, niedobór yang nerek, brak ogrzewania środkowego ogrzewacza, prowadzą do osłabienia śledziony i żołądka, niedoboru ciepła i bólu. Również wyniszczenie yin przez gorączkę, żar ognia w żołądku, nadmierne stosowanie wysuszających leków regulujących qi, prowadzą do uszkodzenia yin żołądka i bólu. Ponadto, nadmierne stosowanie zimnych leków uszkadza yang śledziony i żołądka i również powoduje ból.

Powyższe przyczyny mogą występować oddzielnie lub współistnieć. Wspólną cechą jest to, że niezależnie od przyczyny dochodzi do braku harmonii qi żołądka, niedostatecznego odżywienia żołądka, zgodnie z zasadą „gdy nie ma swobodnego przepływu – jest ból” (不通则痛).

Punkty diagnostyczne  (诊断要點)

  1. Ból w nadbrzuszu, zwykle z brakiem apetytu, uczuciem pełności lub rozdęcia, nudnościami, wymiotami, zgagą.

  2. Często powiązany z emocjami, błędami dietetycznymi, przepracowaniem, wychłodzeniem.

  3. Początek nagły lub stopniowy, często z nawrotami.

  4. Badania zachodnie: RTG z barytem, gastroskopia, histopatologia mogą wykazać zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy, wrzody.

Różnicowanie diagnostyczne  (鉴别诊断)

1. Pełność żołądka (胃痞) – podobna lokalizacja, ale objawia się uczuciem pełności, ucisku pod sercem, bez bólu przy ucisku. Ból żołądka dominuje bólem, gastric fullness – pełnością.

2. Prawdziwy ból serca (真心痛) – serce leży w klatce piersiowej, a ból może promieniować do nadbrzusza, dając objawy podobne do bólu żołądka. Typowy ból serca jest ostry, kłujący, promieniuje do barków i pleców, towarzyszy mu duszność, poty; przebieg gwałtowny. U osób starszych bez historii bólu żołądka nagły ból nadbrzusza powinien budzić podejrzenie bólu serca.

3. Ból w boku (胁痛) – ból żołądka spowodowany przez qi wątroby może promieniować do żeber. Ból żołądka – dominują objawy w nadbrzuszu z brakiem apetytu, nudnościami, wymiotami, zgagą. Ból w boku – dominują objawy w żebrach, z uczuciem ucisku w klatce piersiowej, skłonnością do westchnień.

4. Ból brzucha (腹痛) – zlokalizowany głównie poniżej nadbrzusza i powyżej spojenia łonowego. Lokalizacja bólu odróżnia oba zespoły. Jednakże, ponieważ żołądek jest połączony z jelitami, bólowi brzucha może towarzyszyć ból żołądka i odwrotnie.

Zasady różnicowania i leczenia  (辨证论治)

  1. Różnicowanie nagłego i stopniowego początku（辨急缓) – nagły ból żołądka zwykle spowodowany zimnem zewnętrznym, spożyciem surowych/zimnych pokarmów, przejadaniem się, co uszkadza yang, powoduje zastój i ból. Stopniowy początek – zwykle z powodu stagnacji qi wątroby, niedoboru śledziony i żołądka, zastoju qi i krwi.
     

  2. Różnicowanie zimno–gorąco（辨寒热) – zimno: nagły, silny ból, pogorszenie przy ucisku, preferencja ciepła, niechęć do zimna, język z białym nalotem, tętno napięte. Niedobór yang: ból tępy, łagodniejszy, lepszy po ogrzaniu i ucisku, nasilenie po zimnym, zimne kończyny, blady język, słabe tętno. Gorąco: ból piekący, ostry, z pragnieniem, preferencją chłodu, zaparciem, ciemnym moczem, czerwonym językiem z żółtym nalotem, tętno szybkie i napięte.
     

  3. Różnicowanie niedobór–nadmiar （辨虚实) – ból z uczuciem pełności, zaparcia – nadmiar; ból bez pełności, luźne stolce – niedobór. Preferencja chłodu – nadmiar; preferencja ciepła – niedobór. Niechęć do ucisku – nadmiar; poprawa po ucisku – niedobór. Ból po jedzeniu – nadmiar; ból na czczo – niedobór. Ból stały w jednym miejscu – nadmiar; ból zmienny – niedobór. Nowa choroba u silnych – nadmiar; przewlekła choroba u słabych – niedobór. Tętno silne – nadmiar; tętno słabe – niedobór.
     

  4. Różnicowanie qi i krwi（辨气血) – świeży ból związany z qi: ból przemieszczający się, uczucie rozdęcia, ból niestały. Przewlekły ból związany z krwią: kłujący, stały, z językiem fioletowym. Zaleganie pokarmu, flegma, wilgoć – również bóle o charakterze materialnym.
     

  5. Różnicowanie narządów（辨脏腑） – główny narząd dotknięty to żołądek, ale związany jest z wątrobą i śledzioną. Qi wątroby atakująca żołądek – współistnieją objawy: wzdęcia w klatce piersiowej i żebrach, drażliwość, częste odbijania, zależność od emocji. Niedobór śledziony i żołądka – objawy: zmęczenie, osłabienie, luźne stolce, zimne kończyny, brak apetytu. Może być związany także z pęcherzykiem żółciowym i nerkami.

Zasady leczenia  (治疗原则)

Podstawową zasadą jest regulacja qi, harmonizacja żołądka i łagodzenie bólu (理气、和胃、止痛). Należy jednak analizować przyczyny i różnicować wzorce. W przypadkach nadmiarowych – priorytetem jest usuwanie patogenu; w niedoborowych – wspieranie (正气 zheng qi); w przypadkach mieszanych – uwzględnienie zarówno usunięcia patogenu, jak i wzmocnienia organizmu. Dawna zasada „jeżeli przepływ jest swobodny – nie ma bólu” (通则不痛) odnosi się do szeroko rozumianej drożności, a nie tylko do przeczyszczania. Tak samo należy rozumieć starożytne powiedzenie „żołądek uzupełnia się przez przepływ” (胃以通为补).

1. Zimno atakujące żołądek (寒邪客胃)

  • Objawy: nagły ból żołądka, awersja do zimna, preferencja ciepła, poprawa po ogrzaniu, nasilenie po zimnie, brak pragnienia lub pragnienie ciepłych napojów, język z cienkim białym nalotem, tętno napięte.

  • Terapia: ogrzewanie żołądka, rozpraszanie zimna, regulacja qi, łagodzenie bólu.

2. Zastój pokarmu (饮食停滞)

  • Objawy: ból i uczucie pełności w nadbrzuszu, niechęć do ucisku, odbijania o kwaśnym i gnilnym zapachu, wymioty niestrawionych resztek pokarmowych o przykrym zapachu, ustąpienie bólu po wymiotach, brak apetytu, niepełne wypróżnienia, poprawa po oddaniu gazów i stolca, język z grubym tłustym nalotem, tętno śliskie.

  • Terapia: redukcja zalegającego pokarmu, odblokowanie zastoju, harmonizacja żołądka, łagodzenie bólu.

3. Qi wątroby atakuje żołądek (肝气犯胃)

  • Objawy: wzdęcia w nadbrzuszu, napadowy ból promieniujący do żeber, ucisk w klatce piersiowej, częste odbijania, skłonność do westchnień, zaparcia, poprawa po odbijaniu i oddaniu gazów, nasilenie w stresie i złości, język z cienkim białym nalotem, tętno napięte.

  • Terapia: odblokowanie wątroby, regulacja qi, harmonizacja żołądka, łagodzenie bólu.

4. Zastój gorąca w wątrobie i żołądku (肝胃郁热)

  • Objawy: piekący ból nadbrzusza, ostry, nagły, drażliwość, łatwe wybuchy złości, zgaga, kwaśne odbijania, suchość w ustach, gorzki smak, język czerwony z żółtym nalotem, tętno napięte i szybkie.

  • Terapia: rozpraszanie stagnacji wątroby, regulacja qi, usuwanie gorąca, harmonizacja żołądka.

5. Zastój krwi (瘀血停滞)

  • Objawy: ból żołądka jak ukłucie igłą lub cięcie nożem, ból w stałym miejscu, nasilający się przy ucisku, długotrwały, nasilający się po jedzeniu i w nocy, możliwe krwawienia z przewodu pokarmowego (hematemesis, melena), język ciemny, fioletowy z wybroczynami, tętno chropowate.

  • Terapia: pobudzanie krążenia krwi, usuwanie zastoju, harmonizacja żołądka, łagodzenie bólu.

6. Wilgoć i gorąco blokujące środkowy ogrzewacz (湿热中阻)

  • Objawy: ból żołądka z uczuciem pieczenia i przelewania, zgaga, gorzki smak w ustach, pragnienie bez chęci picia, uczucie ciężkości głowy, ospałość, brak apetytu, nudności, żółty mocz, zaparcia, język z żółtym, tłustym nalotem, tętno śliskie i szybkie.

  • Terapia: oczyszczanie gorąca, usuwanie wilgoci, regulacja qi, harmonizacja żołądka.

7. Niedobór yin żołądka (胃阴亏虚)

  • Objawy: tępy, piekący ból żołądka, uczucie głodu bez apetytu, suchość w ustach i gardle, uczucie gorąca w dłoniach i stopach, wychudzenie, pragnienie zimnych napojów, zaparcia, język czerwony, suchy, mało śliny, tętno cienkie i szybkie.

  • Terapia: odżywianie yin, wzmacnianie żołądka, harmonizacja środkowego ogrzewacza, łagodzenie bólu.

8. Niedobór śledziony i żołądka z zimnem (脾胃虚寒)

  • Objawy: przewlekły, tępy ból żołądka, nasilający się na czczo, łagodniejący po jedzeniu, poprawa po ogrzaniu i ucisku, nawroty po wysiłku i wychłodzeniu, wymioty wodniste, zmęczenie, brak apetytu, zimne kończyny, luźne stolce, język blady z białym nalotem, tętno słabe.

  • Terapia: ogrzewanie środkowego ogrzewacza, wzmacnianie śledziony, harmonizacja żołądka, łagodzenie bólu.

[Inne terapie] 【其他疗法】

Poza leczeniem wewnętrznym (ziołowym) stosuje się metody zewnętrzne: akupunkturę, masaż (tui na), okłady, akupresurę uszną, iniekcje w punkty akupunkturowe. Często szybko łagodzą ból i są wygodne w stosowaniu. Przykład: akupunktura w punktach Zusanli (ST36, 足三里) i Zhongwan (CV12, 中脘) skutecznie uśmierza ból żołądka i jest metodą często stosowaną klinicznie.

[Rokowanie] 【转归预后】

W początkowym stadium choroba zwykle ma charakter nadmiarowy – zimno, zastój pokarmu, zastój qi; te czynniki mogą się łączyć. W długotrwałym przebiegu zimno może przekształcić się w gorąco, zastój pokarmu w wilgotno-gorąco, stagnacja qi w ogień i zastój krwi. Mogą powstać złożone zespoły, takie jak współistnienie zimna i gorąca. Długotrwała choroba osłabia正气, prowadząc od stanu nadmiarowego do niedoboru – niedobór yang, niedobór yin, zespoły wyczerpania, stagnacja krwi z flegmą i guzami, krwawienia (hematemesis, melena) na skutek uszkodzenia naczyń. Rokowanie ogólnie dobre, w przypadkach nadmiarowych łatwe do leczenia. W przypadkach niedoboru, mieszanych i przewlekłych – leczenie trudniejsze, często nawrotowe. W ciężkich przypadkach z masywnymi krwawieniami, silnym bólem, hipotermią kończyn i słabym pulsem może dojść do stanu zagrożenia życia (qi collapsus).

[Profilaktyka i regulacja] 【预防与调摄】

U pacjentów z bólem żołądka ważna jest regulacja psychiczna i dietetyczna. Należy utrzymywać pogodny nastrój, równowagę pracy i odpoczynku, unikać przejadania się, nieregularnych posiłków. Dieta: lekkostrawna, częste, małe posiłki, co zmniejsza dolegliwości i zapobiega nawrotom.

[Podsumowanie] 【结语】

Ból żołądka jest zwykle wywołany przez zimno, błędy dietetyczne, emocje. Początkowo przyczyna jest pojedyncza, przebieg prosty. Z czasem rozwija się złożona patogeneza. Głównym narządem jest żołądek, ale przy długim przebiegu dołączają się wątroba i śledziona. Choroba ewoluuje od stanów nadmiarowych do niedoborowych, z możliwością współistnienia i przemian. Nadmiarowe zespoły: zimno, zastój pokarmu, stagnacja qi, gorąco, zastój krwi, wilgoć. Niedoborowe: niedobór yin żołądka, niedobór yang śledziony i żołądka. Zespoły mogą współistnieć, przekształcać się, zimno może zmieniać się w gorąco, qi w zastój krwi i odwrotnie.

Obrzęk (水肿)

Obrzęk oznacza zespół chorobowy, w którym na skutek zewnętrznego zakażenia patogenami (zewnętrzne „xie” 邪), zaburzeń dietetycznych lub nadmiernego zmęczenia dochodzi do utraty funkcji regulacyjnych Płuc (Fei 肺), osłabienia transportu i transformacji Śledziony (Pi 脾), zaburzeń funkcji otwierania i zamykania Nerek (Shen 肾), a także utrudnionej qi-transformacji Pęcherza moczowego (Pangguang 膀胱).

Prowadzi to do zatrzymywania płynów ustrojowych (水液), które rozlewają się po powierzchni ciała i manifestują jako obrzęk twarzy, powiek, kończyn, tułowia, a nawet całego ciała.

W „Huangdi Neijing” (《黄帝内经》) choroba ta nazywana jest „Shui” (水), a według objawów dzielona na „feng shui” (风水), „shi shui” (石水), „yong shui” (涌水). W „Jinkui Yaolüe” (《金匮要略》) określana jest jako „Shuiqi” (水气) i klasyfikowana według przyczyny i obrazu tętna na pięć rodzajów: „feng shui”, „pi shui” (皮水), „zheng shui” (正水), „shi shui”, „huang han” (黄汗). Zgodnie z obrazem klinicznym pięciu narządów wyróżniano także „xin shui” (心水), „fei shui” (肺水), „gan shui” (肝水), „pi shui” (脾水), „shen shui” (肾水). Dopiero Zhu Danxi (朱丹溪, dynastia Yuan) w dziele „Danxi Xinfa • Shuizhong Pian” (《丹溪心法•水肿篇》) podzielił obrzęk na dwie główne kategorie: yin shui (阴水) i yang shui (阳水).

W niniejszym opracowaniu omawiany obrzęk odpowiada w medycynie zachodniej obrzękom występującym w ostrym i przewlekłym kłębuszkowym zapaleniu nerek, zespole nerczycowym, zastoinowej niewydolności serca, zaburzeniach endokrynologicznych oraz niedożywieniu. Występowanie tego schorzenia jest dość częste w chorobach internistycznych.

【Charakterystyka kliniczna】【证候特征】

Obrzęk zazwyczaj rozpoczyna się od powiek, a następnie obejmuje twarz, kończyny i całe ciało. Może też zaczynać się od kończyn dolnych, a potem szerzyć się na resztę ciała. W ciężkich przypadkach występuje wodobrzusze (ascites) i wodopiersie (hydrothorax), z towarzyszącym rozdęciem brzucha, uczuciem ucisku w klatce piersiowej, kołataniem serca i dusznością uniemożliwiającą leżenie na płasko.

  • Jeśli początek jest nagły, obrzęk zaczyna się od twarzy, jest nasilony powyżej pasa, skóra jest napięta i lśniąca, a po uciśnięciu szybko powraca – to yang shui (阳水).

  • Jeśli początek jest powolny, obrzęk rozpoczyna się w kończynach dolnych, jest nasilony poniżej pasa, skóra jest żółtawa lub szara, a po uciśnięciu powoli powraca – to yin shui (阴水).

  • 阳水 ≈ ostre obrzęki typu nefrytycznego (głównie górna połowa ciała)

  • 阴水 ≈ przewlekłe obrzęki (nefropatie przewlekłe, niewydolność serca, marskość wątroby; głównie dolna połowa ciała)

【Patogeneza 】【病因病机】

1、Atak wiatru (风邪外袭), utrata regulacji płuc – wiatr wnika do płuc, zaburza ich funkcję rozpraszania i zsyłania, blokuje drogi wodne → obrzęk.

2、Wilgotna toksyna (湿毒浸淫), powrót do płuc i śledziony – toksyny skórne i ropnie nie zostają usunięte, wnikają do płuc i śledziony, blokując metabolizm płynów.

3、Wnikanie wilgoci (水湿浸淫), uwięzienie qi śledziony – długotrwałe przebywanie w wilgoci, jedzenie zimnych i surowych pokarmów osłabia śledzionę → zatrzymanie wody.

4、Nagromadzenie wilgotno-ciepła (湿热內盛), zablokowanie Sanjiao (三焦) – wilgoć przekształca się w gorąco, blokując środkowy Jiao, upośledzając transformację i odpływ płynów.

5、Dieta i zmęczenie (饮食劳倦), uszkodzenie śledziony i żołądka – przepracowanie i błędy dietetyczne → utrata funkcji transportu, zatrzymanie płynów.

6、Nadmierna aktywność seksualna (房劳过度), uszkodzenie nerek – niedobór esencji nerkowej, zaburzona qi-transformacja pęcherza moczowego, zatrzymanie płynów → obrzęk.

Często przyczyny się łączą. Zastój krwi i niedrożność Sanjiao mogą utrudniać leczenie i powodować przewlekły przebieg.

【Diagnostyka】 【诊断要點】

1、Początek od powiek lub kończyn dolnych, następnie uogólniony obrzęk. W ciężkich przypadkach wodobrzusze, duszność, niemożność leżenia, a w stanach krytycznych bezmocz, nudności, krwawienia, drgawki, śpiączka.

2、Wywiad: angina, kołatanie serca, choroby ropne skóry, plamica, przewlekłe osłabienie.

3、Badania pomocnicze: badanie moczu, białkomocz dobowy, morfologia, OB, albumina, mocznik, kreatynina, badania immunologiczne, EKG, echo serca, USG nerek.

【Różnicowanie】【鉴别诊断】

Trzeba różnicować z „guzhàng” (鼓胀, wodobrzusze marskościowe). Guzhàng charakteryzuje się głównie powiększeniem brzucha, żółtawą cerą, uwidocznionymi żyłami na powłokach brzusznych, szczupłymi kończynami. Obrzęk zaś zaczyna się od twarzy lub nóg, szerzy się na całe ciało, cera jest blada, brak poszerzonych żył na brzuchu. Guzhàng wynika z dysfunkcji wątroby, śledziony i nerek (zastój qi, zastój krwi, nagromadzenie wody w jamie brzusznej). Obrzęk natomiast to głównie zaburzenia płuc, śledziony i nerek → rozlanie płynów pod skórą.

Zasady różnicowania i leczenia (辨证论治)

1、Rozróżnienie yin shui i yang shui

  • Yang shui: zwykle skutek ataku patogenów zewnętrznych i retencji wody; początek ostry, obrzęk od góry ku dołowi, napięta skóra, szybki powrót po uciśnięciu, objawy gorąca (pragnienie, zaczerwieniony mocz, zaparcia). Krótki przebieg.

  • Yin shui: zwykle skutek niedoboru śledziony i nerek; początek powolny, obrzęk od dołu ku górze, skóra wiotka, wolny powrót po uciśnięciu, brak pragnienia, brak czerwonego moczu, biegunki, osłabienie. Przewlekły przebieg.

  • Możliwa transformacja: długotrwałe yang shui → yin shui; yin shui z ostrym zakażeniem → obraz jak yang shui.

2、Rozróżnienie zewnętrznego i wewnętrznego czynnika

  • Zewnętrzny: objawy powierzchniowe (gorączka, dreszcze, ból głowy, ból mięśni, tętno pływające). Krótki przebieg.

  • Wewnętrzny: niedobór narządów, qi i yang, przebieg przewlekły, nawracający.

【Zasady leczenia】 【治疗原则】

Już w „Suwen • Tangye Laoli Lun” (《素问•汤液醪醴论》) podano trzy zasady: „otworzyć bramy duchów” (开鬼门), „oczyścić pałac” (洁净府), „usunąć zaległości” (去菀陈莝).

  • Leczenie zależy od lokalizacji: obrzęki górnej części ciała – głównie pocenie (perspiracja); obrzęki dolnej części – diureza.

  • Leczenie zależy od yin-yang: yang shui → usuwanie patogenu (pocenie, diureza, środki przeczyszczające); yin shui → wzmacnianie śledziony i nerek, rozgrzewanie i wspieranie yang.

  • Przy zastojach krwi → zastosować metodę aktywacji krwi i usuwania zastoju.

Yang shui (阳水)

  • Wiatrowy obrzęk (風水泛滥): nagły obrzęk powiek i całego ciała, dreszcze, gorączka, ból stawów, utrudnione oddawanie moczu; przy wietrzno-gorącym → ból gardła, język czerwony, tętno pływające szybkie; przy wietrzno-zimnym → dreszcze, kaszel, cienki biały nalot na języku, tętno pływające napięte. Leczenie: rozpraszanie wiatru, oczyszczanie gorąca, udrażnianie płuc, diureza.

  • Wilgotna toksyna (湿毒浸淫): obrzęk powiek i całego ciała, trudności w oddawaniu moczu, owrzodzenia skóry, gorączka, język czerwony z cienkim żółtym nalotem, tętno pływające szybkie. Leczenie: eliminacja toksyn z płuc, diureza, redukcja obrzęku.

  • Nagromadzenie wilgoci (水湿浸漬): uogólniony obrzęk, mocz skąpy, uczucie ciężkości ciała, ucisk w klatce piersiowej, brak apetytu, nudności, biały lepki nalot, tętno głębokie wolne. Leczenie: wzmacnianie śledziony, transformacja wilgoci, diureza.

  • Wilgotno-ciepło (湿热壅盛): uogólniony obrzęk, skóra napięta, gorąco, pragnienie, krótki czerwony mocz, zaparcia, język czerwony z żółtym nalotem, tętno głębokie szybkie. Leczenie: usuwanie wilgotno-ciepła, diureza.

Yin shui (阴水)

  • Niedobór yang śledziony (脾阳虚衰): obrzęk głównie poniżej pasa, wolny powrót po uciśnięciu, wzdęcia, biegunki, blada cera, zimne kończyny, skąpomocz, język blady z białym nalotem, tętno głębokie wolne. Leczenie: ogrzewanie i wspieranie yang śledziony, usuwanie wilgoci.

  • Niedobór yang nerek (肾阳衰微): obrzęk twarzy i ciała, nasilony w dolnej połowie, wolny powrót po uciśnięciu, kołatania serca, duszność, ból lędźwi, skąpomocz, zimne kończyny, blada lub szara cera, język blady obrzmiały, tętno głębokie słabe. Leczenie: ogrzewanie nerek, wspieranie yang, poprawa transformacji wody.

【Rokowanie 】【转归预后】

Wczesne obrzęki, zwłaszcza spowodowane niedożywieniem, dobrze rokują przy właściwym leczeniu i diecie. Długotrwałe, nawracające obrzęki przy osłabieniu organizmu → trudne do wyleczenia. Ciężkie przypadki z sinicą warg, wodobrzuszem, bezmoczem → stan krytyczny. Przewlekła choroba z wyniszczeniem qi i wiatrem wątroby → złe rokowanie, ryzyko collapse syndrome (脱证).

【Profilaktyka i pielęgnacja】【预防与调摄】

Na początku choroby dieta bezsolna, później stopniowo dieta niskosodowa, następnie powrót do normalnej. Unikać ostrych przypraw, alkoholu, tytoniu. Przy obrzękach z niedożywienia – brak potrzeby ścisłego ograniczania soli. Ważne regularne życie, unikanie przeziębień, przepracowania, szczególnie nadmiernej aktywności seksualnej.

【Podsumowanie】【结语】

Obrzęk może wynikać z czynników zewnętrznych i wewnętrznych, ale patogeneza koncentruje się na płucach, śledzionie i nerkach (nerki jako podstawa). W diagnostyce kluczowe jest rozróżnienie yin-yang, uwzględniając także zimno–gorąco oraz pustkę–pełność. Metody leczenia: pocenie, diureza, środki przeczyszczające, wzmacnianie śledziony, ogrzewanie nerek, usuwanie mętności, aktywacja krwi. Yang shui → pocenie i diureza. Yin shui → ogrzewanie i wspieranie yang. Należy unikać nadmiernego stosowania środków przeczyszczających czy moczopędnych. Po ustąpieniu obrzęku należy wzmacniać śledzionę i nerki, aby zapobiec nawrotom.

Zatrzymanie moczu i anuria (癃闭 Lóng Bì)

Lóng Bì（癃闭） jest zespołem chorobowym, którego głównymi objawami są zmniejszona ilość moczu, trudności w oddawaniu moczu, a w cięższych przypadkach całkowite zatrzymanie moczu. W ujęciu tradycyjnej medycyny chińskiej (中医, TCM) powstaje on wskutek zaburzeń w funkcji 气化 (qì huà – transformacja i transport Qi) nerek (肾, Shèn) i pęcherza moczowego (膀胱, Pángguāng).

Jeśli dominują trudności w oddawaniu moczu, strumień moczu jest powolny, skąpy i przerywany, chorobę określa się jako „癃” (Lóng); jeśli występuje całkowite zatrzymanie moczu – jako „闭” (Bì).

W medycynie zachodniej癃闭(Lóng Bì) odpowiada jednostkom takim jak zatrzymanie moczu (retentio urinae) i anuria. Może być spowodowane m.in. przez: neurogenne zatrzymanie moczu, skurcz zwieracza pęcherza, kamicę układu moczowego, guzy dróg moczowych, urazy układu moczowego, zwężenie cewki moczowej, przerost gruczołu krokowego u osób starszych, zapalenie rdzenia kręgowego, a także przez niewydolność nerek prowadzącą do skąpomoczu (oliguria) lub bezmoczu (anuria).

【Charakterystyka kliniczna】【证候特征】

Podstawowym objawem癃闭(Lóng Bì) jest trudność w oddawaniu moczu. Liczba mikcji może być zwiększona lub zmniejszona, ale całkowita objętość moczu w ciągu doby jest mniejsza niż u osoby zdrowej. Nie występuje ból przy oddawaniu moczu. Wyróżnia się dwa etapy:

1、Etap „尿癃” (niào lóng) – wczesny. Charakteryzuje się trudnością w całkowitym opróżnieniu pęcherza, przerywaniem strumienia moczu, osłabieniem strumienia, jego zwężeniem. Całkowita objętość moczu jest nieznacznie zmniejszona.

2、Etap „尿闭” (niào bì) – późny. Dochodzi do całkowitego zatrzymania moczu, brak wydalania nawet pojedynczych kropli. Może rozwijać się stopniowo z etapu癃 lub pojawić się nagle, zwłaszcza w przebiegu ostrych chorób gorączkowych.

【Etiologia i patogeneza】【病因病机】

1、Zastój wilgoci i gorąca (湿热蕴结) – nadmiar pikantnych i ciężkich pokarmów → powstawanie wilgoci i gorąca, które blokują pęcherz i zaburzają jego funkcję Qi-hua.

2、Nagromadzenie gorąca w płucach (肺热气壅) – płuca są „źródłem wody”. Gorąco blokuje zstępowanie płucnego Qi, co prowadzi do zaburzeń w regulacji dróg wodnych. Nadmiar gorąca schodząc do pęcherza powoduje癃闭.

3、Niedobór wznoszącej się Qi śledziony (脾气不升) – osłabienie śledziony z powodu przepracowania, niewłaściwej diety, przewlekłej choroby. Brak wznoszenia czystego Qi → zaleganie mętnego Yin → trudności w oddawaniu moczu.

4、Niedobór pierwotnej esencji nerek (肾元亏虚) – u osób starszych, osłabionych, z niedoborem Yang nerek i osłabieniem ognia Mingmen (命门火衰). Qi nie przekształca wody, co powoduje zatrzymanie moczu; lub w przewlekłym nagromadzeniu gorąca w dolnym Jiaonie (下焦), dochodzi do wyczerpania Yin i zaniku płynów.

5、Zastój Qi w wątrobie (肝郁气滞) – stres, emocje → zablokowanie Qi wątroby → zaburzenia regulacji Sanjiao (三焦) i przepływu wody →癃闭. Dodatkowo meridian wątroby oplata narządy płciowe i podbrzusze, nasilając problem.

6、Zablokowanie dróg moczowych (尿路阻塞) – przez skrzepy krwi, kamienie, guzy.

【Diagnostyka】【诊断要點】

1、Trudności w oddawaniu moczu, brak bolesności przy mikcji, uczucie pełności w podbrzuszu.

2、Najczęściej u starszych mężczyzn, kobiet po porodzie, pacjentów pooperacyjnych.

3、Jeśli podbrzusze jest rozdęte, a palpacyjnie/uderzeniowo wyczuwa się powiększony pęcherz → retencja moczu. Jeśli moczu brak lub jest go mało, bez wyraźnego wypełnienia pęcherza → niewydolność nerek (oliguria/anuria).

4、Wywiad chorobowy, badanie fizykalne, badania dodatkowe: badanie per rectum, USG, RTG jamy brzusznej, cystoskopia, badania funkcji nerek – w celu określenia przyczyny.

【Różnicowanie】【鉴别诊断】

1、淋证 (Lín zhèng – stranguria, zespół bolesnego częstomoczu) – cechuje się częstym, bolesnym oddawaniem moczu w małych ilościach. Całkowita dobowa ilość moczu jest zwykle prawidłowa. W癃闭 brak bólu, a ilość moczu jest znacznie zmniejszona.

2、关格 (Guān gé) – choroba, w której zatrzymaniu moczu towarzyszą wymioty.

【Zasady rozpoznania i leczenia】【辨证论治】

Punkty diagnostyczne（辨证要点）:

1. Dokładnie zbadaj główną przyczynę（细审主因）

  • Jeśli mocz jest czerwony, gorący, oddawanie krótkie i utrudnione, język czerwony, nalot żółty, tętno szybkie → syndrom gorąca.

  • Jeśli pragnienie, suchość gardła, duszność → gorąco w płucach.

  • Jeśli pragnienie bez chęci picia, pełność w podbrzuszu → gorąco w pęcherzu.

  • Jeśli chęć oddania moczu bezskuteczna, zmęczenie → niedobór Qi.

  • Jeśli starsza osoba, zimno w lędźwiach i kolanach → niedobór nerek (Yang).

  • Jeśli podbrzusze opadające, osłabienie głosu → niedobór śledziony i Qi środkowego Jiao.

  • Jeśli strumień moczu cienki, przerywany, ból brzucha, język fioletowy → zastój krwi.

2、Szczegółowe rozróżnienie xū shí (虚实, niedobór i nadmiar)

​​W przypadku zespołu Lóng Bì (癃闭) można wyróżnić postacie związane z niedoborem (xū, 虚) oraz nadmiarem (shí, 实).

  • Jeśli choroba powstała wskutek shī rè yùn jié (湿热蕴结, nagromadzenia wilgoci i gorąca), zhuó yū zǔ sè (浊瘀阻塞, zastoju mętnej wilgoci i krwi), gān yù qì zhì (肝郁气滞, zastoju Qi wątroby) lub fèi rè qì yōng (肺热气壅, nagromadzenia gorąca w płucach) – najczęściej jest to syndrom nadmiaru (shí zhèng, 实证).

  • Jeśli natomiast wynika z pí qì bù shēng (脾气不升, niewznoszenia się Qi śledziony), shèn yáng kuī xū (肾阳亏虚, niedoboru Yang nerek), mìngmén huǒ shuāi (命门火衰, osłabienia ognia Mingmen) czy też qì huà bù jí (气化不及, niedostatecznej funkcji transformacji Qi) – jest to syndrom niedoboru (xū zhèng, 虚证).

Nawet przy tym samym zaburzeniu w środkowym Jiaonie (中焦, zhōngjiāo – środkowy ogrzewacz) mogą występować różnice między niedoborem a nadmiarem:

  • Gdy zhōng jiāo shī rè (中焦湿热, wilgoć i gorąco) nie zostają usunięte, spływają w dół do pęcherza i blokują funkcję qì huà – jest to syndrom nadmiaru.

  • Gdy zhōng qì bù zú (中气不足, niedobór Qi środkowego ogrzewacza), śledziona nie unosi czystego Qi, a zhuó yīn (浊阴, mętne Yin) nie opada – powoduje to trudności w oddawaniu moczu i należy do syndromu niedoboru.

Podstawowe kryteria różnicowania xū / shí（辨别虚实的主要依据）:

  • Jeśli początek choroby jest nagły, czas trwania krótki, konstytucja pacjenta jest dobra, a występuje: naglące parcie na mocz, czerwony i gorący mocz, krótki i trudny strumień, nalot żółty lepki lub cienki żółty, tętno napięte, chropowate lub szybkie → shí zhèng (实证, syndrom nadmiaru).

  • Jeśli początek choroby jest powolny, czas trwania długi, konstytucja słaba, strumień moczu osłabiony, zmęczenie, blady język, tętno głębokie, cienkie i słabe → xū zhèng (虚证, syndrom niedoboru).

【Postacie syndromów i leczenie】【治疗原则】

Leczenie Lóng Bì (癃闭) powinno opierać się na zasadzie „fǔ yǐ tōng wéi yòng (腑以通为用 – funkcją Fu jest zapewnienie drożności)”, koncentrując się na przywróceniu przepływu. Jednakże metody udrażniania zależą od tego, czy mamy do czynienia z syndromem nadmiaru (shí zhèng, 实证), czy niedoboru (xū zhèng, 虚证).

W syndromie nadmiaru należy usuwać wilgoć i gorąco (qīng shī rè, 清湿热), rozpraszać zastoje i konglomeraty (sàn yū jié, 散瘀结), regulować mechanizm Qi, aby udrożnić drogi wodne.

W syndromie niedoboru leczenie powinno wzmacniać śledzionę i nerki (bǔ pí shèn, 补脾肾), wspierać funkcję qì huà (气化), tak aby transformacja przebiegała prawidłowo i oddawanie moczu było możliwe.

Jednocześnie należy leczyć zgodnie z etiologią (shěn yīn lùn zhì, 审因论治). W zależności od tego, czy zmiany chorobowe dotyczą płuc (Fèi, 肺), śledziony (Pí, 脾) czy nerek (Shèn, 肾), należy przeprowadzić właściwe różnicowanie syndromów i leczenie. Nie wolno nadużywać środków silnie moczopędnych.

Ponadto, zgodnie z teorią „gdy górne otwory są otwarte, dolne samoistnie stają się drożne” (shàng qiào kāi zé xià qiào zì tōng, 上窍开则下窍自通), można zastosować metodę „podnoszenia płucnego Qi” (kāi tí fèi qì fǎ, 开提肺气法), czyli leczenie typu „tí hú jiē gài (提壶揭盖 – podnieść czajnik i zdjąć pokrywkę)”, aby otworzyć górę i udrożnić dół.

Jeśli w podbrzuszu występuje nagła, nasilona pełność i parcie, a mocz nie wypływa nawet kroplami, leczenie farmakologiczne doustne jest zbyt powolne i nieskuteczne. W takim przypadku należy zastosować cewnikowanie (dǎo niào, 导尿) lub akupunkturę (zhēn jiǔ, 针灸), aby w trybie nagłym przywrócić oddawanie moczu.

1、Wilgoć i gorąco w pęcherzu (膀胱湿热)

  • Objawy: kroplowe oddawanie moczu, krótki czerwony mocz z uczuciem pieczenia, pełność podbrzusza, gorzki smak w ustach, niechęć do picia, zaparcia, język czerwony z żółtym, lepki nalot, tętno szybkie.

  • Terapia: usuwać gorąco i wilgoć (清热利湿), udrożnić drogi moczowe（通利小便）.

2、Nagromadzenie gorąca w płucach (肺热壅盛)

  • Objawy: trudności w oddawaniu moczu, suchość gardła, pragnienie, duszność, kaszel, język z cienkim żółtym nalotem, tętno szybkie.

  • Terapia: usuwać gorąco z płuc (清肺热), regulować drogi wodne（利水道）.

3、Zastój Qi w wątrobie (肝郁气滞)

  • Objawy: trudności w oddawaniu moczu, brak satysfakcji po mikcji, pełność w podżebrzu, drażliwość, złość, język czerwony, nalot żółty, tętno napięte.

  • Terapia: rozszerzać i regulować Qi wątroby (疏肝理气), udrożnić drogi moczowe（通利小便）.

4、Zablokowanie dróg moczowych (尿道阻塞)

  • Objawy: mocz w postaci cienkiego strumienia, a nawet całkowity brak, ból w podbrzuszu, język fioletowy z wybroczynami, tętno chropowate.

  • Terapia: rozpraszać zastój krwi i rozpuszczać zrosty (行瘀散结), udrożnić drogi moczowe（清利水道）.

5、Niedobór wznoszącej się Qi śledziony (脾气不升)

  • Objawy: częsta chęć oddania moczu bezskuteczna, mała ilość moczu, duszność, słaby głos, opadanie podbrzusza, zmęczenie, brak apetytu, język blady, tętno słabe.

  • Terapia: wznosić czyste Qi, usuwać mętne (升清降浊), wspierać oddawanie moczu（化氣利尿）.

6、Niedobór Yang nerek (肾阳衰惫)

  • Objawy: brak siły w oddawaniu moczu, kroplowe wydalanie, bladość, zimno, osłabienie, bóle lędźwi i kolan, język blady, nalot biały, tętno głębokie i słabe.

  • Terapia: rozgrzewać i wzmacniać Yang nerek (温补肾阳), wspierać oddawanie moczu（化氣利尿）.

【Rokowanie】【转归预后】

Przy odpowiednim leczeniu – poprawa, gdy „闭” przechodzi w „癃” i ilość moczu wzrasta.
Nieleczone lub źle leczone – choroba postępuje od „癃” do „闭”, stan się pogarsza. Pojawiają się: zawroty głowy, zaburzenia widzenia, duszność, nudności, wymioty, obrzęki, pobudzenie, zaburzenia świadomości, drgawki – może dojść do rozwoju关格 i śmierci.

【Profilaktyka】【预防与调摄】

  • Ćwiczenia fizyczne, wzmocnienie odporności.

  • Utrzymanie dobrego nastroju, unikanie gniewu i stresu.

  • Eliminacja czynników wywołujących gorąco i wilgoć: powstrzymywanie moczu, ucisk na krocze, nadmiar tłustych/pikantnych potraw, alkoholu, zimnych napojów, nadmiernej aktywności seksualnej, przepracowania.

  • Leczenie strangurii (淋证) i obrzęków.

【Podsumowanie】【结语】

癃闭 to zespół chorobowy charakteryzujący się zmniejszoną ilością moczu i trudnościami w oddawaniu moczu, a w ciężkich przypadkach całkowitym zatrzymaniem moczu. Leczenie wymaga rozpoznania głównego syndromu, różnicowania虚实 (niedobór/nadmiar), określenia przyczyny i stanu klinicznego. W nagłych przypadkach konieczne jest szybkie zastosowanie metod doraźnych, takich jak cewnikowanie czy akupunktura, które są skuteczne i praktyczne.

Emisja nocna (遗精, yí jīng)

Emisja nocna odnoszą się do zespołu chorobowego, w którym dochodzi do częstego niekontrolowanego wycieku nasienia (ejakulacji) niezwiązanego z aktywnością seksualną. Najczęściej jest to spowodowane osłabieniem Nerek (肾虚, shèn xū), niewydolnością w utrzymaniu Jing (精关不固, jīng guān bù gù), nadmiernym wzmożeniem ognia serca i wątroby (君相火旺, jūn xiāng huǒ wàng), bądź opadaniem wilgoci i gorąca (湿热下注, shī rè xià zhù), które zaburzają komorę nasienia.

Jeżeli polucjom towarzyszą sny erotyczne – określa się to jako “polucje senne” (梦遗, mèng yí); gdy dochodzi do wycieku bez snu, a nawet podczas pełnej świadomości – nazywa się to “ślizganiem nasienia” (滑精, huá jīng).

W medycynie zachodniej objawy te odpowiadają między innymi neurastenii oraz zapalenia gruczołu krokowego (prostatitis), i mogą być analizowane oraz leczone w oparciu o zasady przedstawione w tym rozdziale.

【Charakterystyka objawów】【证侯特征】

Polucje nocne występujące ponad dwa razy w tygodniu, zarówno podczas snu, jak i w stanie czuwania, którym mogą towarzyszyć: zawroty głowy, szumy uszne, osłabienie pamięci, kołatania serca, bezsenność, bóle lędźwi, osłabienie nóg, apatia i znużenie.

  • Jeśli przyczyną jest nadmierne obciążenie psychiczne (劳心过度) – współistnieją zawroty i oszołomienie, palpitacje, osłabienie pamięci, obniżenie nastroju, zmęczenie, język zaczerwieniony, puls cienki i szybki.

  • Jeśli przyczyną jest nadmierna aktywność seksualna (恣情纵欲) – występują zawroty, osłabienie lędźwi, szumy uszne, zmęczenie, język czerwony, uboga ślina, puls napięty, cienki i szybki.

  • Jeśli przyczyną jest niedobór konstytucjonalny (禀赋不足) – pojawia się bladość, apatia, język blady, puls głęboki i słaby.

  • Jeśli przyczyną jest dysregulacja diety (饮食不节) – występuje gorycz w ustach, pragnienie, mocz ciemny, osad żółty i lepki na języku, puls miękki i szybki.

【Etiologia i patomechanizm】【病因病机】

1、Niedobór Nerek – brak zdolności zatrzymywania Jing (肾虚不藏)

(1) Nadmierna aktywność seksualna (恣情纵欲): przedwczesne małżeństwo, nadmierne współżycie, lub u młodzieży – częsta masturbacja, prowadzące do wyczerpania Jing Nerek.

  • W przypadku niedoboru Yin Nerek: z powodu nadmiernego ognia, zaburzenie funkcji „przechowywania”.

  • W przypadku niedoboru Qi Nerek: osłabiona funkcja zamykania i utrzymywania, prowadząca do samoistnej utraty.

(2) Niedobór konstytucjonalny (禀赋不足): osłabienie wrodzone, brak siły dolnego źródła (下元虚惫), prowadzące do łatwego wycieku.

2、Nadmierny ogień serca i wątroby (君相火旺)

(1) Nadmierna praca umysłowa (劳心过度): uszczuplenie Yin serca, wzmożenie Yang serca, brak komunikacji między sercem a nerkami (心肾不交), zaburzenie równowagi wody i ognia, prowadzące do niekontrolowanego wycieku.

(2) Niespełnione pragnienia, niepokój psychiczny（妄想不遂）: nadmierne myśli, niespełnienie, niepokój ducha, nadmierny ogień serca i wątroby prowadzą do samoistnej utraty nasienia.

3、Wilgoć i gorąco z flegmą (湿热痰火下注)

Niewłaściwa dieta, nadmiar alkoholu i tłustych potraw uszkadzają Śledzionę i Żołądek, prowadząc do gromadzenia wilgoci i powstawania gorąca, a następnie do powstania flegmy i ognia. Wilgoć, gorąco i flegma spływają w dół, zaburzają komorę nasienia i powodują polucje.

Podsumowując, główne narządy zaangażowane to Serce, Wątroba i Nerki. Oprócz osłabienia Nerek, ważną rolę odgrywa także wewnętrzny ogień serca i wątroby, który wpływa na zdolność Nerek do utrzymywania Jing. Najczęstsze przyczyny: nieregularne życie seksualne, niedobór konstytucjonalny, nadmierna praca umysłowa, niespełnione pragnienia, niewłaściwa dieta.

【Rozpoznanie】【诊断】

1、U żonatych mężczyzn – wyciek nasienia niezwiązany z aktywnością seksualną, najczęściej w nocy, częściej niż raz w tygodniu; u nieżonatych – powyżej dwóch razy w tygodniu. Towarzyszą objawy: szumy uszne, zawroty głowy, osłabienie, bóle lędźwi, osłabienie kolan – trwające powyżej miesiąca → rozpoznanie polucji nocnych.

2、Badanie per rectum, USG prostaty, badanie nasienia – pomocne w diagnostyce różnicowej.

【Różnicowanie】【鉴别诊断】

1、Polucje fizjologiczne (溢精, yì jīng) – u młodych nieżonatych lub rozdzielonych małżonków, 1–2 razy/miesiąc, bez objawów chorobowych – zjawisko fizjologiczne.

2、Przedwczesny wytrysk (早泄, zǎo xiè) – odróżnia się od polucji tym, że występuje w trakcie stosunku, uniemożliwiając jego prawidłowy przebieg.

【Zasady diagnostyczno-terapeutyczne】【辨证论治】

1、Ocena narządów Zang-Fu审察脏腑:

  • Nadmierna praca umysłowa, nadmiar myśli, wzmożony ogień serca i wątroby → polucje sercopochodne.

  • Osłabione utrzymywanie Jing, bez snów → polucje nerkopochodne.

2、Różnicowanie pustki i pełni分清虚实:

  • Początkowo częściej obraz pełny – ogień serca i wątroby, wilgoć i gorąco; przewlekle – obraz pustki, głównie niedobór Nerek. Jeśli z objawami gorąca – niedobór Yin z ogniem.

3、Różnicowanie Yin-Yang辨别阴阳:

  • Niedobór Yin: zawroty, szumy, zaczerwieniony język, szybki cienki puls.

  • Niedobór Yang: bladość, zimno, język blady, puls głęboki i cienki.

【Zasady leczenia】【治疗原则】

Najpierw różnicowanie pustki i pełni.

  • Pełnia – leczenie usuwające ogień i gorąco, oczyszczające serce, usuwające wilgoć.

  • Pustka – wzmacnianie Nerek, zatrzymywanie Jing, różnicując niedobór Yin (nawilżanie Yin) i niedobór Yang (ocieplanie Yang). Przy niedoborze z ogniem – odżywianie Yin i usuwanie gorąca.

Schematy leczenia wg wzorca（分证论治）

1、Nadmierna aktywność ognia władcy i ognia ministra, brak komunikacji między sercem a nerkami. (君相火动，心肾不交)

  • Leczenie: oczyszczać serce, uspokajać ducha, odżywiać Yin, usuwać gorąco.

  • Objawy: bezsenność, sny, polucje senne, rozdrażnienie, zawroty, palpitacje, suchość w ustach, mocz krótki i czerwony, język czerwony, puls szybki cienki.

2、Patogen wilgotno-gorący opada do dolnego ogrzewacza, zakłócając funkcję komnaty esencji. (湿热下注，扰动精室)

  • Objawy: częste polucje, wyciek nasienia podczas mikcji, mocz mętny, palący, ostry smak w ustach, gorączka, biegunka cuchnąca, nudności, język z nalotem żółtym, lepki, puls miękki szybki.

  • Leczenie: oczyszczać gorąco, eliminować wilgoć.

3、Uszkodzenie serca i śledziony przez przewlekłe zmęczenie prowadzi do osłabienia qi, które nie jest w stanie kontrolować esencji. (劳伤心脾, 气不摄精)

  • Objawy: polucje nasilające się przy wysiłku, palpitacje, bezsenność, bladość, osłabienie kończyn, słaby apetyt, luźne stolce, język blady, cienki nalot, puls słaby.

  • Leczenie: wzmacniać serce i śledzionę, uzupełniać Qi, zatrzymywać Jing.

4、Niedobór nerek powoduje niekontrolowany wyciek, a bariera esencji nie jest utrzymana (肾虚滑脱, 精关不固)

  • Objawy: częste polucje senne, ślizganie nasienia, bóle lędźwi, szumy uszne, chudnięcie, poty nocne, rozchwianie zębów, język czerwony, puls cienki szybki. W przewlekłych przypadkach możliwe objawy niedoboru Yang: zimno, impotencja, częstomocz nocny, obrzęki, bladość twarzy, język blady z odciskami zębów, nalot biały śliski, puls głęboki cienki.

  • Leczenie: wzmacniać Nerki i Jing, zatrzymywać polucje.

【Rokowanie】【转归预后】

Na początku dominuje obraz pełny, przewlekle przechodzi w obraz pustki, niekiedy mieszany. Początkowo częściej uszkodzenie Yin, ale w miarę postępu – także osłabienie Qi i Yang. Długotrwałe polucje mogą prowadzić do przedwczesnego wytrysku i impotencji. Ogólnie rokowanie jest dobre przy właściwym leczeniu.

【Profilaktyka i regulacja】【预防与调摄】

Należy dbać o higienę psychiczną, eliminować nadmiar myśli. Unikać nadmiernego obciążenia umysłowego, prowadzić aktywność fizyczną, dbać o higienę snu. Ograniczyć aktywność seksualną, unikać masturbacji, nie jeść obficie przed snem, myć stopy ciepłą wodą, spać na boku, unikać przegrzewania nóg i ciasnej bielizny. Ograniczyć pokarmy pikantne i drażniące, alkohol, kawę, tytoń.

【Podsumowanie】【结语】

Polucje nocne powstają głównie w wyniku zaburzeń emocjonalnych, nadmiernej pracy umysłowej, nieregularnego życia seksualnego, błędów dietetycznych. Główne patomechanizmy: brak komunikacji serca i nerek, nadmiar ognia, wilgoć i gorąco, uszkodzenie serca i śledziony, niedobór Nerek i utrata Jing.
Zasady leczenia:

  • Góra: oczyszczać serce i uspokajać ducha.

  • Środek: regulować śledzionę i żołądek, wspierać Qi.

  • Dół: wzmacniać Nerki i zatrzymywać Jing.

Przedwczesny wytrysk (早泄, zaoxie)

Przedwczesny wytrysk odnosi się do choroby, w której ejakulacja następuje na samym początku stosunku płciowego, a nawet przed jego rozpoczęciem. Pierwsze wzmianki o nim znajdują się w dziele Bian Zheng Lu • Zhong Si Men (《辨证录•种嗣门》). Schorzenie to często współwystępuje z polucją (遗精) oraz impotencją (阳痿), dlatego metody leczenia są w dużej mierze podobne.

Nadmierne współżycie seksualne oraz częsta masturbacja prowadzą do wyczerpania esencji nerek (肾精亏耗), niedoboru yin nerek (肾阴不足), a tym samym do nadmiernej aktywności ognia ministerialnego (xianghuo 相火偏亢), co skutkuje przedwczesnym wytryskiem. Wrodzona słabość organizmu lub przewlekła polucja mogą doprowadzić zarówno do niedoboru yin, jak i niedoboru yang nerek (肾阴肾阳俱虚), co również wywołuje tę dolegliwość.

Dlatego w różnicowaniu przedwczesnego wytrysku należy uwzględnić dwa typy: yin xu huo wang (阴虚火旺, niedobór yin z nadmiarem ognia) oraz yin-yang liang xu (阴阳两虚, niedobór zarówno yin, jak i yang).

1、Niedobór yin z nadmiarem ognia (阴虚火旺)

  • Terapia: odżywiać yin, redukować ogień (滋阴降火).

  • Objawy: nasilone pragnienie seksualne, łatwe powstawanie wzwodu, ale brak jego trwałości, przedwczesny wytrysk podczas stosunku, polucje i wycieki nasienia, zawroty głowy, szumy uszne, kołatania serca, suchość w ustach i gardle, język czerwony, tętno cienkie i szybkie.

  • Uwaga: jeśli polucje są nasilone, należy dodatkowo leczyć według zasad stosowanych w terapii遗精 (polucji).

2、Niedobór yin i yang jednocześnie (阴阳两虚)

  • Terapia: odżywiać yin nerek i ogrzewać yang nerek (滋肾阴，温肾阳).

  • Objawy: nietolerancja zimna, chłodne kończyny, bladość, duszność, osłabienie lędźwi i kolan, impotencja, wodnista sperma, blady język, tętno słabe.

Przedwczesny wytrysk w ciężkiej postaci może prowadzić do impotencji (阳痿), a impotencja często współwystępuje z przedwczesnym wytryskiem – dlatego leczenie obu schorzeń powinno być wzajemnie powiązane.

Dodatkowo zaleca się:

  • odpowiednią aktywność fizyczną,

  • czasową separację małżeńską,

  • wzajemną troskę i wsparcie,

  • całkowite wyeliminowanie nawyku masturbacji.

Powyższe metody odgrywają istotną rolę we wspomaganiu leczenia przedwczesnego wytrysku.

Impotencja (阳痿, yangwei)

Impotencja (阳痿, yangwei) odnosi się do schorzenia występującego u mężczyzn w wieku młodym i średnim, spowodowanego uszkodzeniem wskutek niedoboru (虚损), przestrachu (惊恐) lub wilgoci i gorąca (湿热), co prowadzi do rozluźnienia mięśnia zwanego zongjin (宗筋, mięsień zbiorczy) i objawia się wiotkością prącia, brakiem wzwodu lub wzwodem nietrwałym w czasie aktu seksualnego.

W medycynie zachodniej odpowiada to zaburzeniom erekcji (erectile dysfunction) i pewnym przewlekłym chorobom, w których impotencja jest głównym objawem.

【Charakterystyka objawów】【证候特征】

Impotencja może objawiać się:

  • brakiem wzwodu podczas stosunku, ale łatwym osiąganiem wzwodu we śnie,

  • możliwością osiągnięcia wzwodu w myślach, lecz wiotczeniem prącia przy kontakcie seksualnym,

  • wzwodem nietrwałym, który nie pozwala na dokończenie stosunku.

Często towarzyszy jej polucja (遗精), przedwczesny wytrysk (早泄) lub oba jednocześnie.

  • Gdy przyczyną jest osłabienie ognia Mingmen (命门火衰, ogień bramy życia), pojawiają się: zawroty głowy, szumy uszne, bladość twarzy, uczucie zimna, chłodne kończyny, apatia, osłabienie lędźwi i kolan, rzadka i chłodna sperma, język blady z białym nalotem, tętno głębokie i cienkie.

  • Gdy przyczyną są uszkodzenia serca i śledziony (心脾受损), pojawia się: osłabienie ducha, blada cera, bezsenność, słaby apetyt, cienki i śliski nalot na języku, tętno cienkie i napięte.

  • Gdy przyczyną jest przestrach uszkadzający nerki (恐惧伤肾), występują: lękliwość, podejrzliwość, kołatania serca, łatwe przestrachy, przygnębienie, zaburzony sen, cienki i śliski nalot, tętno napięte i cienkie.

  • Gdy przyczyną jest zastój qi w wątrobie (肝郁不舒), towarzyszą: obniżony nastrój, rozdrażnienie, uczucie pełności w klatce piersiowej i podżebrzu, cienki nalot, tętno napięte.

  • Gdy przyczyną jest wilgoć i gorąco opadające w dół (湿热下注), pojawiają się: wilgotność moszny, nieprzyjemny zapach, osłabienie nóg, żółty mocz, żółty i tłusty nalot na języku, tętno miękkie i szybkie.

【Etiopatogeneza】【病因病机】

1、Osłabienie ognia Mingmen (命门火衰) – zwykle z powodu nadmiernych stosunków seksualnych, częstej masturbacji w młodości lub przedwczesnych kontaktów seksualnych, co prowadzi do niedoboru esencji i osłabienia ognia nerek, a w konsekwencji impotencji.

2、Uszkodzenie serca i śledziony (心脾受损) – nadmierne myślenie, zmartwienia i osłabienie serca oraz śledziony, powodujące niedobór qi i krwi oraz impotencję.

3、Przestrach uszkadzający nerki (恐惧伤肾) – strach powoduje osłabienie nerek i opadanie qi, co prowadzi do niestabilnej erekcji i impotencji.

4、Zastój wątroby (肝郁不舒) – wątroba kontroluje ścięgna, a genitalia związane są ze zongjin; frustracja i gniew prowadzą do braku swobodnego przepływu qi w wątrobie i impotencji.

5、Wilgoć i gorąco opadające w dół (湿热下注) – powodują rozluźnienie zongjin, co prowadzi do impotencji; klasyka mówi: „silny ogień pożera qi”.

Klinicznie najczęściej spotyka się osłabienie ognia Mingmen, rzadziej wilgoć i gorąco.

【Rozpoznanie】【诊断】

2、Często w wywiadzie: nadmierna aktywność seksualna, przewlekłe choroby, częsta masturbacja w młodości. Objawy towarzyszące: zmęczenie, bóle lędźwi i kolan, zimne kończyny, trudności w oddawaniu moczu.

1、U mężczyzn w wieku młodym i średnim – brak zdolności do uzyskania wzwodu w trakcie stosunku i niemożność odbycia prawidłowego aktu seksualnego.

3、Należy wykluczyć niedorozwój narządów płciowych i impotencję wywołaną lekami.

【Różnicowanie】【鉴别诊断】

Przedwczesny wytrysk odnosi się do przedwczesnego wytrysku nasienia po początkowej erekcji, po którym następuje zmiękczenie prącia, co uniemożliwia odbycie prawidłowego stosunku. Impotencja natomiast to niezdolność do osiągnięcia erekcji podczas stosunku. Chociaż te dwa schorzenia różnią się od siebie, przedłużający się przedwczesny wytrysk może prowadzić do impotencji.

【Diagnostyka różnicowa i leczenie】【辨证论治】

Kluczowe punkty rozpoznania:

1、Rozróżnienie obecności ognia – jeśli występuje bladość, zimne kończyny, blady język, głębokie i cienkie tętno → brak ognia. Jeśli drażliwość, żółty mocz, żółty i tłusty nalot, tętno szybkie i miękkie → ogień obecny.

2、Określenie pustki i pełności narządów – osłabienie spowodowane nadmiernym seksem, martwieniem się, przestrachem → pustka (虚证). Zastój wątroby, wilgoć i gorąco → pełnia (实证).

【Zasady leczenia】【治疗原则】:

  • Pustka → wzmacniać (补).

  • Pełnia → redukować (泻).

  • Ogień → chłodzić (清).

  • Brak ognia → ogrzewać (温).

Przy osłabieniu ognia Mingmen – stosować ciepłe i odżywcze leki, unikając gorących i wysuszających.

Przy wilgoci i gorącu – stosować leki gorzkie, chłodne, usuwające wilgoć (wg zasady z Suwen: „nerki pragną twardości – należy je wzmacniać goryczą”).

【Leczenie według zespołów】【辨证论治】

1、Osłabienie ognia Mingmen (命门火衰)

  • Terapia: ogrzewać i wzmacniać dolny ogrzewacz (下元).

  • Objawy: brak wzwodu, rzadka i chłodna sperma, zawroty głowy, szumy uszne, bladość, apatia, zimne kończyny, blady język z białym nalotem, tętno głębokie i cienkie.

2、Uszkodzenie serca i śledziony (心脾受损)

3、Przestrach uszkadzający nerki (恐惧伤肾)

  • Terapia: wzmacniać serce i śledzionę.

  • Objawy: impotencja, osłabienie ducha, bezsenność, słaby apetyt, bladość, cienki i tłusty nalot, blady język, tętno cienkie.

4、Zastój wątroby (肝郁不舒)

  • Objawy: impotencja, depresja, rozdrażnienie, uczucie pełności w klatce piersiowej, zaburzenia trawienia, biegunki, cienki nalot, tętno napięte.

  • Terapia: wzmacniać nerki, uspokajać ducha.

  • Objawy: impotencja, niestabilna erekcja, lękliwość, kołatania, niepokój, zaburzony sen, cienki i śliski nalot, tętno napięte i cienkie.

  • Terapia: regulować wątrobę, usuwać zastój.

5、Wilgoć i gorąco w dole (湿热下注)

  • Terapia: usuwać wilgoć i gorąco.

  • Objawy: wiotkie prącie, wilgotna moszna o przykrym zapachu, osłabienie nóg, żółty mocz, żółty i tłusty nalot, tętno miękkie i szybkie.

【Rokowanie】【转归预后】

Większość przypadków impotencji to zaburzenia funkcjonalne. Przy odpowiednim leczeniu i pielęgnacji rokowanie jest dobre.

【Profilaktyka i pielęgnacja】【预防与调摄】

  • Unikanie nadmiernej aktywności seksualnej i masturbacji.

  • W przypadku osłabienia, niedożywienia lub przemęczenia – poprawa odżywiania i równowaga między pracą a odpoczynkiem.

  • Ograniczenie pożądania, pielęgnowanie umysłu.

  • Wspieranie leczenia: aktywność fizyczna, rozdzielenie łóżek małżonków na pewien czas, wzajemna troska i wsparcie.

【Podsumowanie】【结语】

Impotencja (阳痿, yangwei) najczęściej spowodowana jest nadmierną aktywnością seksualną i częstą masturbacją, co prowadzi do niedoboru esencji, osłabienia ognia Mingmen, a także nadmiernym myśleniem, przestrachem i uszkodzeniem serca, śledziony i nerek. Może być także wynikiem zastoju wątroby lub wilgoci i gorąca.

W diagnostyce należy określić:

  • pustkę lub pełnię narządów (脏腑虚实),

  • obecność lub brak ognia (有火/无火),

głównie na podstawie tętna i obrazu języka.

Zasady: pustkę leczyć tonizacją, pełnię – redukcją, ogień – chłodzić, brak ognia – ogrzewać.

  • Osłabienie ognia Mingmen → ogrzewać dolny ogrzewacz.

  • Uszkodzenie serca i śledziony → wzmacniać serce i śledzionę.

  • Przestrach uszkadzający nerki → wzmacniać nerki, uspokajać ducha.

  • Zastój wątroby → regulować wątrobę, usuwać zastój.

  • Wilgoć i gorąco → usuwać wilgoć i gorąco.

Otyłość（肥胖）

Otyłość to schorzenie spowodowane czynnikami konstytucyjnymi (先天禀赋因素), nadmiernym spożywaniem tłustych i słodkich potraw (肥甘), a także długotrwałym leżeniem, siedzeniem i brakiem aktywności fizycznej. Głównym podłożem patologicznym jest przewaga niedoboru qi (气虚) oraz nadmiaru wilgoci i śluzu (痰湿偏盛). Otyłość rozpoznaje się, gdy masa ciała przekracza 20% normy i często towarzyszą jej zawroty głowy, osłabienie, zmęczenie umysłowe, niechęć do mówienia, duszność przy niewielkim wysiłku i inne objawy.

W klasycznych tekstach medycyny chińskiej już przed dynastią Han znajdziemy wzmianki dotyczące objawów otyłości, jej przyczyn, mechanizmów patogenezy oraz szkodliwości. W „Suwen • Qibinglun” (《素问•奇病论》) zapisano: „Tłuste jedzenie prowadzi do gorąca wewnętrznego, słodkie jedzenie powoduje pełność w środkowym ogrzewaczu (中满)”. W „Suwen • Xuanming wuqi lun” (《素问•宣明五气论》) wspomniano: „Długie leżenie uszkadza qi, długie siedzenie uszkadza mięśnie”, co wskazuje, że nadmiar tłustych potraw i brak ruchu są istotnymi przyczynami otyłości.

Niniejszy rozdział omawia głównie przypadki nadmiernej tuszy, gdy masa ciała przekracza o 20% normę, a jednocześnie występują objawy niedoboru qi oraz przewagi śluzu i wilgoci. Obejmuje to prostą otyłość (obesity simplex), w tym otyłość konstytucyjną i nabytą. Otyłość wtórna, wynikająca z chorób podwzgórza, przysadki, trzustki oraz niedoczynności tarczycy, może być również diagnozowana i leczona według zasad opisanych w tym rozdziale.

Etiologia i patogeneza (病因病机)

1、Starzenie się i osłabienie organizmu (年老体衰) – Otyłość często jest przejawem starzenia, związanym z niedoborem qi nerek (肾气虚衰). Nerki są podstawą życia wrodzonego i narządem wody; w średnim wieku qi nerek ulega osłabieniu, co prowadzi do zaburzeń transformacji płynów, powstawania śluzu i zastoju. U kobiet po porodzie lub w okresie menopauzy osłabienie qi nerek sprzyja gromadzeniu wilgoci i rozwojowi otyłości.

2、Nadmierne spożywanie tłustych i słodkich potraw (过食肥甘) – Objadanie się i dieta bogata w tłuste, ciężkostrawne potrawy uszkadzają śledzionę i żołądek. Zaburzona zostaje transformacja pokarmu i płynów, co powoduje zaleganie wilgoci, generowanie śluzu i gorąca, a następnie odkładanie tłuszczu.

3、Brak ruchu (缺乏运动) – Długotrwałe leżenie lub siedzenie bez aktywności prowadzi do uszkodzenia qi i mięśni. Słabość qi śledziony zaburza dystrybucję esencji pokarmowej (水谷精微), co skutkuje retencją wilgoci i powstawaniem obrzęków i otyłości.

4、Choroby przewlekłe (久病正虚) – Długotrwałe choroby powodują niedobór qi, krwi, yin i yang. Niedobór qi prowadzi do osłabienia transportu krwi, niedobór yang do wewnętrznego zimna, co generuje zastój krwi i śluzu oraz rozwój otyłości. Często otyłość pojawia się jako objaw wtórny innych chorób, np. w cukrzycy (消渴).

5、Czynniki emocjonalne (情志所伤) – Nadmierne emocje (siedem uczuć, 七情) wpływają na pracę narządów wewnętrznych: smutek uszkadza płuca, gniew wątrobę, nadmiar myśli śledzionę, radość serce, strach nerki. Dysfunkcja narządów prowadzi do zaburzeń qi, transformacji pokarmu I płynów, zalegania wilgoci I śluzu, a w konsekwencji otyłości.

Patogeneza otyłości lokalizuje się głównie w śledzionie I mięśniach, ale wiąże się ściśle z niedoborem qi nerek. Uczestniczą również wątroba, pęcherzyk żółciowy, serce I płuca. Główna natura choroby to niedobór (本虚) – zwłaszcza niedobór qi śledziony I nerek; objawy wtórne (标实) to nagromadzenie śluzu, tłuszczu, wilgoci, zastoju krwi I zastoju qi.

Rozpoznanie (诊断)

1、Masa ciała – Norma: [wzrost (cm) – 100] × 0,9. Otyłość: >20% powyżej normy (z wykluczeniem nadmiernego rozwoju mięśni lub obrzęków).

2、Wskaźnik masy ciała (BMI) – BMI > 24 uznaje się za otyłość.

3、Objawy towarzyszące – Zmęczenie, duszność, osłabienie, brzuch rozdęty, gruby, lepki nalot na języku, tętno śliskie.

Rozpoznanie można postawić, gdy spełnione są punkty 1 lub 2, a dodatkowo występują objawy z punktu 3.

Otyłość nabyta (成年起病型肥胖症): początek w wieku 20–25 lat, związana z nadmiarem kalorii I czynnikami genetycznymi, zwykle dotyczy kończyn. Dobra reakcja na dietę I wysiłek, większa wrażliwość na nsulin.

Otyłość konstytucyjna (幼年起病型肥胖症): rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, często z obciążonym wywiadem rodzinnym. Otyłość uogólniona, słaba reakcja na dietę I wysiłek, insulinooporność.

Diagnostyka różnicowa (鉴别诊断)

1、Otyłość wtórna – Na tle zaburzeń neuroendokrynnych i metabolicznych (podwzgórze, przysadka, trzustka, tarczyca). Wymaga badań laboratoryjnych i wywiadu.

2、Huang pang bing (黄胖病) – Otyłość spowodowana pasożytami jelitowymi i zaleganiem pokarmu. Charakteryzuje się obrzękiem twarzy i różni się od klasycznej otyłości.

Zasady różnicowania i leczenia (辨证论治)

1、Różnicowanie nadmiaru i niedoboru （辨标本虚实）– Otyli często mają niedobór qi (zmęczenie, duszność, osłabienie). Częsty też jest nadmiar śluzu i wilgoci (otyłość, brzuch rozdęty, ciężkość kończyn, duszność, flegma). W przypadku przewagi wilgoci – biegunki, obrzęki; przy przewadze śluzu i gorąca – rozdrażnienie, gorzki smak w ustach, zaparcia.

2、Różnicowanie narządów （辨脏腑病位）– Najczęściej związane ze śledzioną. W zaawansowanym stadium obejmuje nerki (bóle i osłabienie lędźwi, obrzęki nóg, częstomocz nocny). Czasem dotyczy wątroby i pęcherzyka żółciowego (uczucie pełności w klatce i podżebrzu, zawroty, zaparcia, gorzki smak w ustach). Może też obejmować serce i płuca (kołatanie, duszność, zmęczenie).

3、Różnicowanie obrazu języka（辨舌象变化） – Język blady, obrzęknięty z odciskami zębów: niedobór qi. Nalot cienki biały lub lepki: retencja wilgoci. Język czerwony, nalot żółty lepki: wilgoć i gorąco lub śluz z gorącem. Język ciemny ze śladami zastoju (瘀点, 瘀斑): zastój krwi.

Zasady leczenia (治疗原则)

Patogeneza: niedobór śledziony i przewaga śluzu/wilgoci.

  • W leczeniu stosuje się zasadę: niedobór – tonizować, nadmiar – eliminować.

  • Tonizacja: wzmacnianie śledziony i qi, eliminacja wilgoci i śluzu, wspomaganie trawienia, usuwanie zastoju krwi.

  • W przewlekłej otyłości z uszkodzeniem nerek – wzmacnianie qi i nerek, ogrzewanie i transformacja wilgoci.

  • Eliminacja: usuwanie wilgoci, diureza, rozpuszczanie śluzu, przeczyszczanie, wspomaganie trawienia.

Leczenie według syndromów (分证论治)

1、Gorąco żołądka blokujące śledzionę (胃热滞脾)

  • Objawy: nadmierny apetyt, głód, otyłość, wzdęcia, twarz rumiana, pragnienie, rozdrażnienie, bóle i pieczenie żołądka, poprawa po jedzeniu, język czerwony, nalot żółty lepki, tętno śliskie, napięte.

  • Leczenie: chłodzenie żołądka, eliminacja ognia, wspomaganie trawienia.

2、Nagromadzenie wilgoci i gorąca (湿热食积)

  • Objawy: otyłość z wzdęciami, zaparcia lub biegunki, krótki czerwony mocz, nalot żółty lepki, tętno głębokie i silne.

  • Leczenie: usuwanie gorąca i pokarmu, regulacja qi, osuszanie wilgoci.

3、Niedobór śledziony (脾虚不运)

  • Leczenie: wzmacnianie śledziony i qi, eliminacja wilgoci.

  • Objawy: otyłość z obrzękami, zmęczenie, ciężkość ciała, ucisk w klatce piersiowej, łagodne obrzęki kończyn, nasilone wieczorem, skłonność do objadania się w wywiadzie, trudności w oddawaniu moczu, biegunki lub zaparcia, język blady z odciskami zębów, nalot biały, tętno miękkie i cienkie.

4、Nagromadzenie śluzu (痰浊内盛)

  • Objawy: otyłość z ciężkością ciała, zmęczenie, duszność i ucisk w klatce piersiowej, nadmiar śluzu i plwociny, zawroty głowy, nudności, brak apetytu, pragnienie bez chęci picia, skłonność do tłustych potraw i alkoholu, język biały lepki, tętno śliskie.

  • Leczenie: osuszanie wilgoci, rozpuszczanie śluzu, regulacja qi.

5、Niedobór yang śledziony i nerek (脾肾阳虚)

  • Objawy: otyłość z obrzękiem twarzy, zmęczenie, senność, duszność, wzdęcia, biegunki, potliwość, nietolerancja zimna, zimne kończyny, obrzęki nóg, częstomocz nocny, język blady, nalot cienki biały, tętno głębokie cienkie.

  • Leczenie: ogrzewanie i tonizacja śledziony i nerek, eliminacja wilgoci i płynów.

6、Zastój qi i krwi (气滞血瘀)

  • Objawy: otyłość, twarz purpurowa lub ciemnoczerwona, ucisk w klatce piersiowej i podżebrzu, drażliwość, bezsenność, zaparcia, język ciemnoczerwony z wybroczynami, tętno głębokie, napięte lub szorstkie.

  • Leczenie: pobudzanie krążenia krwi, eliminacja zastoju, regulacja qi, rozpraszanie zrostów.

【Inne terapie】【其他療法】

Obecnie istnieje wiele metod leczenia otyłości. Oprócz stosowania ziół chińskich w postaci herbat odchudzających, w tradycyjnej medycynie chińskiej (TMC) pewną skuteczność wykazują również terapie aurikuloterapii (耳穴疗法, terapia punktów ucha) i akupunktury somatycznej (体穴疗法, terapia punktów ciała).

1、Aurikuloterapia耳穴疗法

Można stosować ucisk nasionami na punkty ucha (耳穴贴压) lub implantację igieł (耳穴埋针).

  • Ucisk (贴压): na punkty ucha nakleja się przy pomocy plastra nasiona Semen Vaccariae (王不留行籽) lub gorczycy białej (Semen Sinapis Albae, 白芥子).

  • Implantacja igły (埋针): po rutynowej dezynfekcji wprowadza się cienką igłę do punktu na uchu, a następnie mocuje plastrem.

Zaleca się pacjentowi uciskanie punktu na uchu przez 1–3 minuty przed każdym posiłkiem, aż do wystąpienia uczucia kwasowości, drętwienia lub bólu. Zwykle wybiera się 1–3 punkty do ucisku lub implantacji igły, zmieniając miejsca co 5–7 dni. Jeden cykl leczenia obejmuje 5–8 zabiegów.

2、Terapia punktów ciała (体穴疗法)

Dobór punktów odbywa się według zasad różnicowania syndromów (辨证取穴). Zabieg wykonuje się raz dziennie, pozostawiając igły na 30 minut. Jeden cykl obejmuje 15 zabiegów. W przypadku pacjentów z niedoborem Yang i zimnem wewnętrznym (虚寒者) można stosować moksoterapię (温灸), ewentualnie połączyć ją z implantacją igieł.

【Rokowanie】【转归预后】

Łagodna otyłość może przebiegać bezobjawowo, bez wyraźnego wpływu na życie codzienne, pracę czy zdrowie, a rokowanie jest korzystne. Otyłość umiarkowana i ciężka może być powiązana z wieloma objawami, nie tylko wpływającymi na życie, pracę i zdrowie, lecz w ciężkich przypadkach także zagrażającymi życiu. Rokowanie jest wtedy niekorzystne, zwłaszcza gdy współistnieją choroby takie jak Xiao Ke (消渴, cukrzyca), zawroty głowy (眩晕), bóle głowy (头痛), dławica piersiowa i ból serca (胸痹心痛, odpowiednik stenokardii w TMC).

Dlatego należy stosować kompleksowe metody leczenia, połączone ze zmianą nieprawidłowego stylu życia, w tym racjonalnym ułożeniem diety i wysiłku fizycznego. Wczesna kontrola przyrostu masy ciała jest kluczowa, aby zapobiegać powikłaniom związanym z otyłością. Szczególnie osoby w średnim i starszym wieku powinny ściśle kontrolować masę ciała, aktywnie zapobiegać powikłaniom i poprawiać rokowanie w przebiegu otyłości.

【Profilaktyka i regulacja stylu życia】【预防与调摄】

Przede wszystkim pacjent musi być świadomy szkodliwości otyłości oraz konieczności długoterminowego, kompleksowego leczenia. Niezbędne są pewność siebie, cierpliwość i aktywna współpraca w terapii.
Dieta powinna być niskocukrowa, niskotłuszczowa i niskosodowa, z przewagą błonnika pokarmowego, przy odpowiedniej podaży białka i witamin.

Należy unikać przejadania się i podjadania, preferowane jest dokładne przeżuwanie i powolne jedzenie, ograniczenie ilości pokarmu, zwłaszcza w porze kolacji.

Zależnie od stanu zdrowia pacjent powinien wybierać odpowiednią aktywność fizyczną, jak spacery, szybki marsz, jogging, jazda na rowerze, wchodzenie po schodach, boks czy różne prace domowe. Kluczowa jest regularność i wytrwałość.

W praktyce klinicznej można łączyć terapię dietetyczną z fitoterapią kulinarną (药膳疗法).

Redukcja masy ciała powinna być stopniowa, aż do osiągnięcia wartości zbliżonej do prawidłowej. Nie zaleca się szybkiej utraty wagi ani nadmiernego osłabienia organizmu.

【Zakończenie】【结语】

Otyłość to choroba z kategorii zespołów wynikających z nadmiaru odżywiania (营养过剩病证), której częstość występowania w społeczeństwie współczesnym rośnie wyraźnie wraz ze zmianami stylu życia.

Ponieważ bezpośrednio wpływa na zdrowie człowieka, a pośrednio może nawet zagrażać życiu, problem ten budzi coraz większą uwagę społeczną.

Leczenie otyłości wymaga wytrwałości i kompleksowego podejścia. Odpowiednia struktura diety, prawidłowe nawyki żywieniowe oraz umiarkowany wysiłek fizyczny mają kluczowe znaczenie.

bottom of page